Çoğalan kenelere karşı hayatî öneriler

Keneler büyük şehirlere iniyor

Kene küresel ısınmayla arttı, hayvan göçüyle ya da insan hareketiyle de yer değiştiriyor, özellikle büyük şehirlere yayılıyor. Kene, bir seferde 7 bin tane yumurtluyor. Yumurtlamak için de kana ihtiyaç duyuyor. Çoğalan kenelere karşı hayatî öneriler...

İSTANBUL - 2002'den bu yana bahar ve yaz aylarını kabusa çeviren ?hyalomma? cinsi keneler, Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi'ne yol açarak can almayı sürdürüyor. 4 yıl öncesine kadar sık kullanılan bir deyimin (kene gibi yapışmak) öznesi olan kene; hastalık bulguları ortaya çıktıktan sonra öldürücü olma oranı yüzde 5 olmasına rağmen; Sağlık Bakanlığı'ndan belediyelere, il sağlık müdürlüklerine devletin her kademesinden sıkça yapılan uyarılar da yapıldığı halde, yine de ?ihmal? nedeniyle onca can aldı. Ancak bu yıla kadar kırsal kesimde görülürken, geçen hafta Esenboğa Havalimanı'nın VIP salonuna kadar girip, Avusturya Cumhurbaşkanı'nı karşılama törenini izleyen bir gazeteciyi ısırınca, ardından İstanbul'da ortaya çıkınca yeniden gündeme oturdu.

NTVMSNBC'nin sorularını yanıtlayan Halk Sağlığı Uzmanı Dr. Murat Fırat, ?Kene, hem küresel ısınma hem de hayvanların göçü nedeniyle bundan sonra sürekli karşılaşabileceğimiz bir şey. Azalmıyor, artıyor? diyerek, tıpkı ?Depremle yaşamayı öğrenmeliyiz? uyarısı gibi, ?Keneyle yaşamayı öğrenmeliyiz? dedi ve önemli uyarılarda bulundu. Fırat'ın NTVMSNBC'nin sorularına verdiği yanıtlar şöyle:

Kene vakaları neden önlenemiyor?

Bu 1-2 yıllık bir süreç değil. Doğada yaşayan bir varlık olduğunu bilerek dikkat edilmesi gerekiyor. Bundan sonra sürekli karşılaşabileceğimiz bir şey. Azalmıyor, artıyor. Tehlikeler daha çok artacak, belki bu virüsü taşıyan keneler de zaman içinde daha çok büyük şehirlere gelecek. Şu anda bu tehlike az olmakla birlikte zaman içinde artabilir. Hem küresel ısınma, hem de hayvanların göçü nedeniyle. Tokat'tan havalanan kuş başka bir şehire geçerken, kene de onunla geçecek. Özellikle kurban dönemlerinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan hareketleriyle keneler de yer değiştiriyor. Zaman içinde daha çok kene ısırığı yaşayabileceğiz. Bunun için bilinçli olmak ve önlemler almak gerekiyor. Kenelerin de VIP'i olabilir. Kenelerin ağırlıkla yaşadığı alanlar diye baktığımız zaman, daha çok çalılık, otluk alanlar, orman ve su kıyıları olduğunu görüyoruz. Buralarda yaşıyor ve üreyebilmek için kana ihtiyaç duyuyor. Özellikle dişi keneler, yumurtalarını geliştirebilmek için konağa ihtiyaç duyarlar. Bu konak bir hayvan veya insan olabilir. Bunlardan birine yerleştiğinde yaklaşık 7 gün kan emiyor. Eğer konak bu sırada hareket ederse, keneyi de değişik bölgelere taşıyabiliyor.

YAZIN KENE KIŞIN KUŞ GRİBİ

Sadece Türkiye'de mi görülüyor?

Hayır. Hem komşu ülkelerimiz, hem Rusya'da var. Türki Cumhuriyetler'de, Irak, İran civarında var. Afrika'nın ortasından başlayan bir dalga diye düşünelim. Batı Afrika'da fazla yok, ama Orta ve Doğu Afrika'da, Ortadoğu ülkelerinde var. Bu yol biraz kuşların göç yoluna uyuyor. Aslında bu hastalığın yayılımında da özellikle de kanatlı hayvanların göçen kanatlı hayvanların etkisinin fazla olduğu düşünülüyor. Kuş gribinde de kuş göçü önem taşıdığı için aslında bu örtüşen bir süreç. Yazın kene, kışın da kuş gribi dalgası aşağı yukarı aynı çevreyi etkiliyor.

Türkiye'de hangi şehirlerde yaygın?

Kelkit Vadisi dediğimiz Tokat, Çorum, Sivas civarında yoğun olarak görülüyor. Ama sadece bu civarda yok. Kenenin değişik türleri var. Her kene türünde Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığını taşıyan virüs yok. Daha çok ?hyalomma? denilen virüsü taşıyor. Bu cins kene de daha çok bu civarda yer alıyor. Kuşların konup göçtüğü alan olarak daha çok o civarda bulunuyor. Son dönemde artışı ve yayılışının temel nedenlerinden biri aslında küresel ısınmayla örtüşüyor.

İSTANBUL'DA KIRIM KONGO VİRÜSÜNE RASTLANMADI

Sivas'tan veya Tokat'tan keneyi alıp İstanbul'a gelen insanlar oluyor. Hastalık tanısı İstanbul'da konuyor. Ancak geriye dönük inceleme yapıldığında 3-5 gün önce kırsal bir alanda bulunduğunu görüyoruz. Bu nedenle Esenboğa'da veya İstanbul'un herhangi bir yerinde keneyle rastlaşmamız mümkün olabiliyor. İstanbul bölgesinde de özellikle kırsal alanda kene var. Ancak bu kenelerde henüz Kırım Kongo virüsünü taşıyan tipe rastlanmadı. Marmara bölgesinde henüz bu tip kenelere rastlanmış değil. En son Bilecik civarında saptandı. Onun daha batısında rastlanmış bu tip bir kene yok.

Keneler mi arttı, bilinç mi?

Bir kene bir seferde yaklaşık 7 bin yumurta yumurtluyor. Havaların ısınmasıyla birlikte yumurtlama da artıyor. Dolayısıyla kene topluluğunda yoğun bir artış ortaya çıkıyor. Bu birinci nokta. Bunun ötesinde, özellikle kırsal bölgelerde yaşayan insanlar bilir; öteden beri insanlarda ve hayvanlarda kene yapışması olur ve insanlar bunu çıkartır. Ama duyarlılığın artması, ölümlerin keneye bağlanması, basına yansıması ve bilinçlendirme çalışmalarıyla hastanelere başvurular da arttı. Kenelerin artmasıyla, toplumsal duyarlılık da arttı. Bunu tek bir nedene bağlama mümkün değil. Böyle çok bileşenli nedenleri var.

Hastalığın belirtileri neler?

Hastalığın bulguları genellikle 2-8 gün arasında ortaya çıkabiliyor. Bulgular genellikle ateş, terleme, cilt veya organ kanamaları şeklinde ortaya çıkabiliyor. Kenenin taşıdığı virüsü aldığımız zaman bu virüsün bronşit gibi, grip gibi bir tedavisi yok. Kişi virüsü aldıktan sonra, bağışıklık sürecine bağlı olarak, herkeste hastalık bulguları ortaya çıkmayabiliyor. Hastalık bulguları ortaya çıktığında tehlikeli olan, ölüme götüren de kanamalar. Cilt ya da iç kanama olabiliyor.

GÜÇSÜZ OLANLAR RİSK GRUBUNDA

Tedavisi yok mu?

Yapılan esas olarak ?destek tedavisi? dediğimiz, hastada ortaya çıkan bulguları iyileştirmeye yönelik oluyor. Kanama oluyorsa trombosit dediğimiz bir madde veya serum veriliyor, sıvı kaybı yerine konuluyor. Buradaki temel yaklaşım kişinin bünyesinin yeterince güç kazanması ve yeniden kendi kendini iyileştirebilir hale gelmesi. Yoksa herhangi bir ilaç verilerek bu hastalık tedavi edilemiyor. Bu nedenle bağışıklık sistemini desteklemeye yönelik veya hastada o andaki bulguları ortadan kaldırmaya yönelik süreç, bazen normal hastane koşullarında, bazen yoğun bakımda işliyor. Kene vücutta varsa hemen tedaviye alınmıyor. Ancak hastalık bulguları ortaya çıktıktan sonra tedavi altına alınabiliyor. O zaman da kişinin bağışıklık sistemi uyandırılarak, desteklenerek hastalığı yenmeye sağlanması çalışılıyor. Çünkü erken aşamada yapılabilecek birşey yok. Henüz kanama olmamışken kanamaya yönelik bir takviye yapmak mantıklı değil. Dünyada tespit edilebilmiş bir ilacı henüz yok. Kuş gribinde de, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi'nde de böyle. Bazı kanser tiplerinde, AIDS'te olduğu gibi. Bu tip hastalıklarla ilgili araştırmalar sürüyor ama henüz tespit edilebilmiş bir aşı veya tedavi edici ilaç yok.

Risk grubunda kimler var?

Bağışıklık sistemi daha güçsüz olanlar, yaşlı, çocuk ya da kalp, şeker gibi kronik rahatsızlığı bulunanlarda öldürücülük oranı biraz daha yüksek.

DOĞANIN DENGESİNE MÜDAHALE SORUN YARATIR

Ölüm riski ne kadar yüksek?

Hastalık bulguları ortaya çıktıktan sonra öldürücü olma oranı yüzde 5'ler civarında.

Hangi önlemler alınabilir?

Temel önlem esas olarak keneyle karşılaşmamak, kenenin bulunduğu alanlara çok fazla girmemek. Veya kenenin yaşayacağı alanları daraltmak. ?Doğayı ilaçlayalım, keneleri yok edelim? gibi bir anlayış, başka canlıları da yok edileceği için çok doğru değil. Doğanın dengesine müdahale her zaman için başka sorunlar ortaya çıkartabiliyor.

OTLARI SIK SIK BİÇMEK - Keneler yüksek otlu alanlarda daha çok yaşıyor. Mümkün olduğu kadar, sıklıkla otların biçilmesi önerilen yöntemler arasında. Keneleri kaçırıcı olması için belediyelerin piknik alanlarını özellikle İstanbul'da erken saatlerde ilaçladıklarını görüyoruz. Yanı sıra okul çevresindeki alanlarda otların sık sık biçilmesi ve belli dönemlerde ilaçlamaları önerilir.

EVCİL HAYVANLARI İLAÇLAMAK - Özellikle evcil hayvanların bu tip alanlarda dolaşmasını olabildiğince engellemek ve o alanlara çıkartırken kene kovucu ilaçlarla hayvanları ilaçlamak gerekiyor. Bunları hem hayvanlara, hem o piknik alanına giderken çocuklara ve kendimize de uygulayabiliriz. Alerjik çocuklara özellikle dikkat etmek gerekir.

VÜCUDU KONTROL ETMEK- Yeşil bir alana gidildikten sonra dönüşte mutlaka vücudun özellikle çocukların vücudunun gözden geçirilmesi gerekir. Kene vücutta ne kadar az kalırsa ve o virüs varsa onunla entegre olma ihtimali o kadar azaltılmış olur.

CIMBIZLA YA DA İPLE ÇIKARMALI - Keneyi kusturmamak, çok tedirgin etmeden çıkartmak gerekiyor. Önce gözle muayene, kene görülürse bunu ya keskin olmayan bir cımbız ve penseyle çıkarmak veya iple çıkarmak veya bir sağlık kuruluşuna başvurmak önem taşıyor.

PAÇALARI ÇORABA SOKMAK- İlkel bir yöntem gibi görülüyor ama piknik alanlarına gidildiğinde mümkün olduğu kadar uzun giymek, paçaların çorap içine sokulması (Bakan bunu söylediğinde espiriyle karşılanmıştı ama) hakikaten etkili önlemler. Anadolu'da insanlar tarlada bu şekilde çalışıyor ve mantığı da bu. Daha çok yerden, otlardan bulaştığını, ağaçlardan çok fazla gelmediğini bildiğimiz için yerden yukarı doğru çıkmasını, vücudumuza çıkmasını zorlaştıracak önlemleri almak gerekiyor.

BU ÖNLEM YETMEZ - Piknik alanına giderken insanları uyarmak gerekir. Ben o kadar rahatlıkla piknik yapamıyorum, tedirgin oluyorum. Alınan herhangi bir önlemle tamamen ortadan kaldırılamayacağı için, belediye bana ?Burası ilaçlanmış? dese bile çok gönül rahatlığıyla gidip orada oturmayı beceremem doğrusu.

KENE UZMANI HASTANELER VAR

Her hastane kene vakalarına bakabiliyor mu?

Hastanın durumuna göre hastayı desteklemek gerekiyor. Bu konuda daha uzmanlaşmış hastaneler, enfeksiyon hastalıkları konusunda donanımı iyi olan hastaneler, eğitim hastaneleri var. İstanbul için Şişli Etfal ve özellikle Haseki Hastanesi bu konuda uzmanlaşmış durumda. Haydarpaşa Numune Hastanesi en yoğun başvurulan, bu konuda bilgi birikimi oldukça iyi olan hastanelerden biri. Özel hastaneler bu süreci çok iyi takip etmiyor olabilirler, bu yüzden gelen hastayı devlet hastanelerine yönlendirebilirler.