Devlet, arşivini sahaflardan topluyor
Kültür ve Turizm Bakanı Erkan Mumcu, Osmanlı Devleti'nin askeri ve diplomatik ilişkilerine ışık tutacak elyazması belgeleri bir sahafta buldu.
Bakan, belgelerin, araştırmacılara kaynak oluşturacağını görünce satın alınması için talimat verdi. Milli Kütüphane Başkanı Tuncel Acar, pazarlık yaparak aldığı belgeleri ElYazması Eserler Arşivi'ne kazandırdı. Mumcu'nun bulduğu belgeler sahip çıkılan tarihi mirasın tek örneği değil. Milli Kütüphane, 2004'te vatandaş ve kitapçılara 32 milyar lira ödeyerek 64 elyazması aldı. Bu durum sahip çıkılması gereken daha birçok eser olduğunu ortaya koyuyor. Ünlü tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı devlet arşivine kazandırılan belgeleri, konuyla ilgili kitabını yazarken çok aramasına rağmen bulamadığını söylüyor. Ortaylı, sahafların sık sık kendisine gelerek tarihi belge satma teklifinde bulunduklarını da açıkladı.
İstanbul'daki Beyazıt Devlet Kütüphanesi'nin 120. kuruluş yıldönümü dolayısıyla düzenlenen törene katılan Kültür ve Turizm Bakanı Erkan Mumcu, daha sonra Sahaflar Çarşısı'nı gezdi. Kütüphanenin yanındaki çarşıda bir dükkan sahibi, 2. Abdülhamit dönemi Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Alman etkinliğine ışık tutacak olan 6 defteri Bakan Mumcu'ya gösterdi. Mumcu'nun alınması yönünde talimat verdiği eseri Milli Kütüphane Başkanı Tuncel Acar 7,5 milyar ödeyerek, Milli Kütüphane El Yazması Eserler Arşivi'ne kazandırdı. 1875 ve 1905 yıllarını kapsayan eser Osmanlı'nın son dönemlerine ait askeri ve diplomatik ilişkilerini konu ediniyor. Eser Osmanlıca ve Almanca olarak yazılmış. Milli Kütüphane Başkanı Tuncel Acar, vatandaşlardan ve sahaflardan bu şekilde el yazması eserleri satın aldıklarını açıkladı. Kütüphane'nin bütçesinden el yazması eserlerin satın alınmasına yönelik belirli bir miktar ayırdıklarını belirten Acar, 2004 yılı içinde en büyük rakamı da bu deftere ödedikleri bilgisini verdi. Eski eser alım satımını düzenleyen kanunda yazma eserlerin ve arşiv belgelerinin çalıntı olmadıktan sonra kısıtlayıcı bir madde bulunmuyor. Bu tarz el yazması eserler daha çok vatandaşlara aile yadigarı olarak miras kalıyor.
Ortaylı: Belge satmak isteyen çok
Acar, "Biz sadece devlet olarak görevimizi yapıp elimizden geldiğince eserleri toplamaya çalışıyoruz. Bizim yerimize sıradan bir vatandaş da bu eserleri bulduğu takdirde satın alabilir." şeklinde konuşuyor. Acar'a göre vatandaşların elinde çok miktarda bu tarz eski eser bulunuyor. Tuncel Acar, el yazması eserlerin kötü niyetli kişiler tarafından ele geçirilmemesi için satın almanın önemine dikkat çekiyor. Milli Kütüphane'den başka Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'nün de zengin bir arşivi bulunuyor. Osmanlı Devleti'nden kalan en zengin ve değerli arşiv malzemesi Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'nda korunuyor. Osmanlı Devleti'nin çeşitli daire ve kalemlerine ait sicil, defter ve vesikaları içeren belgeler 27 Şubat 1982 tarihinde kurulan Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'nda yer alıyor. İstanbul Defterdarlığı Maliye Arşivi'nde bulunan yaklaşık 50 ton Osmanlı arşiv belgesi 1931'de okkası üç kuruş on paraya Bulgaristan'a satıldı. Bu belgelerin çok az kısmı 2 yıl sonra Türkiye'ye iade edildi. Bulgaristan yolda kaybolanlar dışındaki belgeleri muhafaza ediyor. ?İkinci Abdülhamit Dönemi'nde Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu" isimli kitabını yazarken bulamadığı belgeleri Bakanlığın bir sahaftan satın aldığını öğrenen Prof. Dr. İlber Ortaylı, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın çok iyi bir çalışma yaptığını söyledi. Tevfik Paşa'nın torunları vasıtasıyla belgelerin bugüne ulaştığını hatırlatan Ortaylı, belgelerin bundan sonraki araştırmacılar için kaynak olacağını belirtti. Ortaylı, zaman zaman sahafların kendilerine gelerek farklı belgeler satmak istediklerini; ancak kendisinin şimdiye kadar bunlardan satın almadığını ifade etti.
SATIN ALINAN BELGELER
Sahaftan satın alınan 6 defterde bulunan belgelerin bazıları şöyle:
Berlin Büyükelçiliği'nden, Osmanlı Harbiye Nezareti'ne yazılan mektup ve raporlar (Tevfik Paşa ve Pertev Paşa imzalı)
Winchester Reapating Armes Co. Firması ile Tevfik Paşa'nın silah alımı ile ilgili yazışmaları
1905, Rus-Japon Harbi ile ilgili 3. Japon Ordusu Ateşi Milteri Kurmay Albay Pertev Demirhan'ın raporu
İngiliz Hariciye yetkilileri ve hükümetinin silah alımı ile ilgili Osmanlı İmparatorluğu Harbiye Nezareti'nin yazışmaları
Pertev Paşa'nın Bakırköy'den Almanca ve Osmanlıca olarak yazdığı şifreli mektuplar
Bab-ı Ali'nin Londra Elçisi Arstaki Bey'e gönderilen mesajlar
2004 yılında Milli Kütüphane'nin vatandaşlardan satın aldığı eserlerden bazıları ise şöyle:
Cönk: Sema-i, Aşık Ömer Gevheri, Türküler: 2 milyar 200 milyon lira
Külliyat-ı Sadi: 1 milyar lira
Risaletü Hudai el- Mühtedin
(1070): 2 milyar lira
Kitab-ı Hulviyyat: 1 milyar 250 milyon lira
Enveri (Kanuni Dönemi): 2 milyar 500 milyon lira
zaman