Ek protokol ile kamu görevlilerine zam yapılabilir mi?

Kamu görevlilerinin 2022 ve 2023 yıllarında yararlanacağı mali ve sosyal hakları belirleyen 6. Dönem Toplu Sözleşme Ağustos ayında imzalandı ve 1 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe girecek. Toplu sözleşmenin imzalanması sonrasında döviz kurunda öngörülemeyen ve engellenemeyen artıştan kaynaklı mal ve hizmetlere yapılan olağanüstü zamlar sonrası sabit gelirli tüm vatandaşların alım gücü önemli ölçüde azaldı.

Doktor ve öğretmen aylık ve ücretlerinde artış yapılması için TBMM'de yürütülen çalışmalarla başlayan süreç başta sendikalar ve hekim dışı sağlık personelinden yükselen tepkiler dikkate alınarak kamu görevlilerinin genelini kapsayan bir aylık ve ücret artışına evrildi. Toplu sözleşme tarafları arasında imzalanacak ek protokol ile yılbaşından itibaren kamu görevlilerine ilave maaş artışı yapılması konusunda mutabakat sağlandı.

'Ocak'ta ek protokol ile tüm kamu çalışanlarına zam yapılacak'

Toplu sözleşme hakkı dayanağını Anayasadan almaktadır. Anayasanın 54. maddesinde, memurlar ve diğer kamu görevlilerinin, toplu sözleşme yapma hakkına sahip oldukları belirtilmiş toplu sözleşme sürecine ilişkin hususların kanunla düzenleneceği hükme bağlanmıştır. Bahsi geçen Kanun yürürlükteki 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunudur. Anayasanın 128. maddesinin ikinci fıkrasında ise, "Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, mali ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır." denilmektedir.

Toplu sözleşme sürecinin başladığı 2012 yılından bu güne 5 toplu sözleşme dönemi geride kaldı, uzlaşma ile sonuçlanan 6. dönem ise 1 Ocak 2022 tarihinde başlayacak. Uzlaşmayla sonuçlanan veya Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı sonucunda uygulanan mali ve sosyal haklarda geride kalan dönemlerde ek protokol ile değişiklik yapılmadı. Ek protokol konusu kamu görevlileri toplu sözleşmelerinde bir ilk olacak.

Çalışma Bakanlığı kümülatif artışla neyi kast etti?

4688 sayılı Kanunda ve ilgili Yönetmeliğinde toplu sözleşme sürecinin tarafları, kapsamı, müzakere süreci, tekliflerin alınması, uzlaşmazlık veya masadan kalkma halleri, uzlaşmazlık hali, düzenlenecek tutanaklar, hakeme başvuru süreci ve sürece ilişkin diğer hususlar ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş olmasına rağmen söz konusu mevzuatta imzalanan veya yürürlükte bulunan toplu sözleşmede ek protokol ile değişiklik yapılması konusuna yer verilmemiştir.

4688 sayılı Kanunun 43. maddesi uyarınca bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun ilgili hükümleri uygulanacaktır. Söz konusu Kanunda da yürürlükteki bir toplu iş sözleşmesinde taraflarca değişiklik yapılmasına imkan sağlayan bir hüküm yer almamaktadır. Ancak Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 8.4.2019 tarihli ve Karar No. 2019/7909 kararında Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun K. 2013/727 kararına atıfta bulunarak toplu iş sözleşmesinin taraflarının değişen ekonomik durumlar karşısında, sözleşmede değişiklik yapmak ve sözleşmeyi yeni koşullara uyarlamak amacaylı toplu iş sözleşmesi hükümlerini değiştirmelerinin mümkün olduğunu belirtmiştir. Mahkeme kararına dayanak olarak İş Kanununun 22. maddesinin son fıkrasında yer alan "taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilirler." hükmünü esas almış, madde hükmünde geçen iş ilişkisinin taraflarından toplu iş sözleşmesinin taraflarının anlaşılması gerektiğini ifade etmiştir. Karara göre toplu iş sözleşmesinin tarafları aralarında yapacakları bir ek protokol ile gelecekteki haklarda artışı ve hatta azalmayı kararlaştırabilecektir. Uygulamada toplu iş sözleşmelerinde ek protokol ile değişiklik yapılmasına ilişkin örnekler bulunmaktadır.

Ancak işçi toplu iş sözleşmelerinde tarafların anlaşmasıyla ek protokol ile değişiklik yapılmasına dayanak alınan İş Kanununun 22. maddesinin son fıkrasındakine benzer bir hüküm kamu görevlilerinin tabi olduğu mevzuatta yer almamaktadır. Diğer taraftan 4688 sayılı Kanunda imzalanan bir toplu sözleşmede değişiklik yapılamayacağı kuralı da bulunmamaktadır.

Geçmişte toplu sözleşme dışında yasal düzenlemeler ile hakim ve savcı maaşlarına artış yapılmasına, yan ödeme kararnamesinde yapılan değişiklikler ile askeri personel maaşlarının artırılmasına ilişkin örnekler bulunmaktadır. Ancak bu kesimler yasal olarak sendika üyesi olamayan ve toplu sözleşmelerde özel olarak yer verilmeyen kamu görevlileridir.

Sonuç olarak kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarında Mecliste kabul edilecek bir kanunla artış yapılması Anayasanın 128. maddesi kapsamında mümkün bulunmaktadır. Ancak yürürlükteki bir toplu sözleşme ile belirlenen mali ve sosyal haklarda uzlaşmaya varılması halinde toplu sözleşmenin taraflarınca değişiklik yapılmasının da mümkün olduğunu değerlendirmekteyiz. Bu kapsamda 1 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe girecek 6. Dönem Toplu Sözleşmede ek protokol ile değişiklik yapılarak kamu görevlilerinin içinde bulunduğumuz dönemdeki olağanüstü ekonomik koşullar sebebiyle oluşan reel kayıpların telafi edilmesi doğru bir yaklaşım olacaktır.