Fransa modeli Yarı Başkanlık nedir?

Gökhan Ayalp

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın örnek gösterdiği Fransa'daki sistem, devlet başkanının halk tarafından seçildiği başkanlık ile parlamenter sistemin bir karması. Cezayir'de başlayan bağımsızlık savaşının ardından olağanüstü şartlar altında daha hızlı karar alma adına ilan edilen 5'inci Cumhuriyet'te, cumhurbaşkanı yasama ve yürütme üzerinde sayılabilecek bir güce sahip oldu. Akademisyenlere göre, Fransa'da sistemin yürümesinin sırrı, "uzlaşma kültürü".

Fransa'da halk tarafından iki turlu bir seçimle seçilen cumhurbaşkanı, yürütmenin en üstünde bulunuyor. Cumhurbaşkanının başbakanı atama ve başbakanın önerisiyle de bakanları atama yetkisi bulunuyor, ancak görevden alma hakkı bulunmuyor.

Ülkeyi temsil ediyor

Fransa'da 2007 yılında cumhurbaşkanı seçilen Nicolas Sarkozy, yakın arkadaşı olduğu bilinen François Fillon'u başbakan olarak atadığı için yoğun eleştirilere maruz kalmıştı.

Ülke siyasetini belirleme ve yürütme yetkisine sahip hükümete yani Bakanlar Kuruluna da cumhurbaşkanı başkanlık ediyor. Başbakanın bakanlar kuruluna başkanlık etmesi için Anayasaya göre cumhurbaşkanının yazılı izni gerekiyor.

Fransa'nın uluslararası arenada tek ses olması için cumhurbaşkanı tam yetkiliyken, cumhurbaşkanı iç politikalara müdahale etmiyor. 2007'de cumhurbaşkanı seçilen Sarkozy ise iç siyasette de etkin bir rol üstlenmiş kendisine 'yüksek başkan' yakıştırmasını yapılmaya başlanmıştı.

Meclis sistemi farklı

Fransa'da hala tartışılan 'yarı başkanlık' sisteminde yasamayı temsil eden parlamanto ise Türkiye'den farklı olarak, eşit güce sahip meclis ve senatodan oluşuyor. İki aşamalı bir seçimle seçilen meclis üyeleri, ortalama 105 bin seçmenin bulunduğu bölgesel seçimlerde yarışıyor. Senatörler ise yerel yönetimler tarafından 9 yıllığına seçiliyor. İdare hukuku üzerine çalışan Prof. Dr. Ethem Atay, Türkiye'nin siyasi şartlarının iki kanatlı bir parlamantonunun oluşumuna uygun olmadığını, bu sistemin Türkiye'ye adaptasyonu durumunda federatif bir sisteme geçiş olacağını söyledi.

Denetim yok

İki defa seçilebilen cumhurbaşkanı için herhangi bir denetimi ve hesap verme mekanizması yok. İkinci defa aday olan cumhurbaşkanı seçimler aracılığıyla hesap veriyor. Cumhurbaşkanın sabit görev süresince görevinden alınamazken, yürütmenin diğer kanadı olan başbakan ve kabine parlamento tarafından gensoru verilerek düşürülebiliyor.

Yarı başkanlık sisteminde hükümetin istikrarı, cumhurbaşkanı ile başbakan arasındaki siyasal uyuma bağlı. Meclis üyelerinin çoğunluğunun cumhurbaşkanı ile farklı siyasi gruptan olması halinde, cumhurbaşkanı meclisi feshedebilir. Ancak fesihten sonra yapılan seçimler sonucunda toplanan yeni Millet Meclisi bir yıl içinde ikinci kez feshedilemeyeceği için cumhurbaşkanı kendinden farklı görüşteki grubun oluşturacağı hükümet için yetkilendirme yapmak ve yürütme yetkisini daha fazla paylaşmak durumunda kalıyor. Fransa'da 1986 - 1988, 1993 - 1995 yılları arasında ve 1997 seçimleri sonrasında yaşanan ikilik sorununa çözüm olarak cumhurbaşkanını görev süresi 2000 yılında 5 yıla indirildi.

Yargıda da gücü var

Cumhurbaşkanının yargısal yetkileri de var. Cumhurbaşkanı, kanunların Anayasa'ya uygunluğunu denetleyen Anayasa Konseyi'nin 9 üyesinden 3'ünü atıyor. Üst düzey kamu görevlileri ile devletin varlığı aleyhine suç işleyenleri yargılayan Yüksek Mahkeme'nin üyeleri de cumhurbaşkanı tarafından atanıyor.

Cumhurbaşkanı yetkileri

- Başbakanı atama

- Meclisi feshedebiliyor

- Tek imza ile referandum talebi

- Anayasa Mahkemesi'ne üye atama

- Olağanüstü hal ilanı

- Üst düzey sivil kamu görevlilerini atama

- Yabancı ülkelere elçi ve özel temsilci gönderme

- Bakanlar Kurulu'na başkanlık etme

- Askeri gücün başkanı olma