Türkiye'nin Koalisyon Hükümetleri

8. İnönü Hükümeti

CHP – AP Koalisyonu

(20 Kasım 1961 – 25 Haziran 1962)

27 Mayıs 1960 darbesinin ardından kurulan CHP – AP koalisyonunun ömrü yedi ay sürdü. Başbakanlığı İsmet İnönü üstlendi. Tek Başbakan Yardımcılığı da AP’ye verildi.

Koalisyon protokolü sadece iki sayfadan oluştu

Başbakan İnönü (CHP),

Başbakan Yardımcısı AP’den.

Devlet bakanlıkları (4): 2 CHP, 2 AP

İcracı bakanlıklar (15): 7 CHP, 8 AP

Adalet Bakanlığı, Cumhuriyet Senatosu'ndan bir isme verildi. CHP’deki Dışişleri Bakanlığı'nı bir süre Meclis dışından bir isim yürüttü.

9. İnönü Hükümeti

CHP-CKMP-YTP-Bağımsızlar

(25.06.1962 – 25.12.1963)

Türkiye Cumhuriyeti’nin 27. hükümeti içinde bağımsızların da yer aldığı bir koalisyondu. 9. İnönü hükümeti olarak da anılan koalisyon; Cumhuriyet Halk Partisi, Yeni Türkiye Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve bağımsız milletvekilleri arasında kuruldu. 18 ay iktidarda kaldı.

CHP - CKMP - YTP - Bağımsızlar Koalisyonu bazı siyasi mahkûmlara affı da protokolüyle getirdi.

Başbakan: İsmet İnönü (CHP)

Başbakan Yardımcılığı (3): YTP, CKMP ve CHP

Devlet bakanlıkları (4): 3 CHP, YTP ve bir bağımsız isim arasında paylaştırıldı.

İcracı bakanlıklar: 2 CKMP, 6 CHP, 2 YTP.

Bazı bakanlıklar bağımsızlar ile partiler arasında dönüşümlü olarak yürütüldü. Dışişleri ve Maliye bakanlıklarına TBMM dışından isimler atandı.

Naim Talu Hükümeti

AP – CGP - Bağımsızlar

(15.04.1973 – 26.01.1974)

Seçimlere kadar görev yapacak olan bir hükümet kurma görevi Cumhuriyet Senatosu üyesi Naim Talu’ya verildi. Kurulacak hükümetin, parlamentoda yeterli çoğunluğu temsil eden iki partiye dayanacağı belirtilen 10 maddelik protokolün birinci maddesinde, “Fakat anlayışı ve tutumu ile bazı zümre ve sınıfların, yahut hükümet kuruluşuna katılan siyasi partilerin değil, bütün Türk milletinin hizmetinde olacaktır” ifadesi yer aldı.

Yapılacak seçimin tarihi de protokolle bağlandı. Hatta “Partilerimiz evvelce 1973 yılına ertelenmiş bulunan mahalli seçimlerin de genel seçimleri takiben ve mutlaka bu yıl içinde yapılması hususunda kararlıdırlar” denildi.

Aralarında siyasi partiler kanunu ve seçim kanununun da olduğu yedi kanunun çıkartılması kayıt altına alındı.

Bu koalisyonda Naim Talu başbakanlık görevini üstlenirken, iki Başbakan Yardımcılığı ve iki Devlet Bakanlığı AP ve CGP arasında paylaştırıldı. İcracı bakanlıkların bazılarına TBMM dışından isimler atanırken, bazılarına Cumhuriyet Senatosu üyeleri getirildi.

1.Ecevit Hükümeti

CHP – MSP Koalisyonu

(26.01.1974 – 17.11.1974)

Biri “solcu” diğeri “şeriatçı” olarak nitelendirilen iki partinin birlikteliğinin kendileri açısından bir “fedakârlık” olduğu, bu nedenle beklentilerin sınırlı olması gerektiği vurgusu protokolde ilk olarak yer aldı.

Siyasi konular başlığı altında yine düşünce, inanç ve orman suçları için bir af çıkarılacağı protokolle kayıt altına alındı. Ancak bu kadar detaya karşın koalisyonun ömrü 10 ay oldu.

Başbakan Bülent Ecevit (CHP)

Başbakan Yardımcısı: Necmettin Erbakan (MSP)

Devlet Bakanlığı (3): 2 CHP,1 MSP

İcracı Bakanlıklar (20): 15 CHP, 5 MSP

4. Demirel Hükümeti

AP-MSP-MHP-CGP Koalisyonu

31.03.1975 – 21.06.1977)

Türk siyasi tarihinde 1. MC yani Milliyetçi Cephe olarak da anılan koalisyon, Süleyman Demirel’in sağcı Adalet Partisi, İslamcı Milli Selamet Partisi (MSP), Türk-İslam ülküsünü savunan Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) ile kuruldu. “Kuracağımız hükümet, bunalım dönemini sona erdiren bir hükümet olacaktır” denilerek kurulan koalisyon 2 yıl 3 ay iktidarda kaldı.

13 sayfa ve 10 bölümden oluşan koalisyon protokolünün başlangıcında, dört partinin de “ilhamının” Türk milliyetçiliği olduğu vurgulandı; “komünizmle mücadele” de bunun parçası olarak…

Türkiye’de ancak 2000’li yıllarda uygulamaya geçen genel sağlık sigortasına bu koalisyon protokolünde 'Sosyal Konular' başlığı altında yer verildi. Bugün hâlâ tartışılan kıdem tazminatı da o protokoldeydi:

Başbakan Süleyman Demirel

Başbakan Yardımcısı (3): MSP; MHP ve CGP arasında paylaşıldı

Devlet Bakanlıkları (4): 2 AP, 1 MSP, 1 MHP

İcracı Bakanlıklar (21): 13 AP, 5 MSP, 3 CGP

5. Demirel Hükümeti

AP - MSP – MHP Koalisyonu

(21.07.1977 – 05.01.1978)

5 Haziran 1977 seçimlerinde CHP 213 milletvekili ile salt çoğunluk olan 226 milletvekilliğini kıl payı kaçırdı. CHP lideri Ecevit koalisyon ortağı bulamayınca azınlık hükümeti kurmayı denedi ancak Milliyetçi Cephe'yi oluşturan AP, MHP ve MSP güvenoyu vermeyeceğini açıkladılar. Görüşlerini Cumhurbaşkanı'na da yazılı olarak bildirdiler. Son olarak Meclis’te verdikleri güvensizlik oyuyla da bu kararı tescil ettiler.

Başbakan Süleyman Demirel (AP)

Başbakan Yardımcılığı (2): 1 MHP, 1 MSP

Devlet Bakanlıkları (4): 2 AP, 1 MSP, 1 MHP

İcracı Bakanlıklar (22): 13 AP, 6 MSP, 3 MHP

7. Demirel Hükümeti

DYP – SHP Koalisyonu

(20.11.1991 – 25.06.1993)

1980’de bir darbe ile biten koalisyonlar dönemi 90’larda yine Demirel ile geri geldi. Hem de “son 11 yılın en geniş tabanlı hükümeti” iddiası ile. Koalisyon ortaklardan birinin, Süleyman Demirel’in Cumhurbaşkanı olması nedeniyle bozuldu ama sonra yine Çiller hükümeti olarak kurularak devam etti. 19 ay iktidar oldu.

Bu dönemin gündemi “anarşi ve terördü”. Protokolün giriş bölümünde ülkede “anarşi ve terör” sorunu olduğu “şehitler” verildiği, ülkenin “insan hakları ve demokrasi” değerlendirmesinde gerilediği, gelir dağılımının bozulduğu, yatırım ve sanayileşmenin hemen hemen durduğu belirtildi.

Başbakan Süleyman Demirel (DYP)

Başbakan Yardımcısı SHP

Devlet Bakanlığı (14 ): 10 DYP, 4 SHP

İcracı Bakanlıklar (17): 10 DYP, 7 SHP

1. Çiller Hükümeti

DYP – SHP Hükümeti

(25.06.1993 – 5.10.1995)

DYP’nin liderini değiştirerek girdiği koalisyon sürecinde ortağının da adı değişti. SHP ile başlayan koalisyon CHP ile sürdü. Sol ortaktaki bu değişiklik bazı bakanlıklarda beş kez isim değiştirilmesine neden oldu. Bakanların bazıları koltuklarında sadece bir ay oturabildi. Başbakan yardımcısı bile üç kez değişti. Ancak koalisyonun ömrü uzun oldu yaklaşık iki buçuk yıl sürdü.

Koalisyon protokolü 12 sayfadan oluştu. Açık bir şekilde koalisyonun bir öncekinin devamı olduğu protokolün girişinde belirtildi.

Başbakan Tansu Çiller (DYP)

Başbakan Yardımcısı

SHP Devlet Bakanlıkları (15): 10 DYP, 5 SHP

İcracı Bakanlıklar (17): 10 DYP, 7 SHP

3. Çiller Hükümeti

DYP – CHP Hükümeti

(30.10.1995 – 06.03.1996)

Koalisyonun ömrü sadece 4 ay oldu.

Yazılı bir protokol metni oluşturulmadı. Bir dosya kağıdını ancak kaplayan 13 konuda koalisyonun kurulması aşamasında mutabakat sağlandı.

Başbakan: Tansu Çiller (DYP)

Başbakan Yardımcılığı CHP

Devlet Bakanlığı (15): 10 DYP, 5 CHP

İcracı Bakanlıklar (16): 11 DYP, 5 CHP

2. Yılmaz Hükümeti

ANAP – DYP Koalisyonu

(06.03.1996 – 28.06.1996)

Üç partinin ilk defa yüzde 19 ile 21 arasında birbirine çok yakın oy alarak çıktığı 24 Aralık 1995 Genel Seçimi'nden sonra kuruldu ANAP ve DYP koalisyonu. Merkez sağdaki oy oranları birbirine yakın iki partinin kurduğu koalisyonun protokolünde Başbakanlığın dönüşümlü olacağı kayda alındı.

Başbakan Mesut Yılmaz (ANAP)

Başbakan Yardımcısı Nahit Menteşe (DYP)

Devlet Bakanlıkları (12): 7 ANAP, 5 DYP

İcracı Bakanlıklar (17): 9 ANAP, 8 DYP

Erbakan Hükümeti

RP – DYP ya da REFAHYOL Hükümeti

(28.06.1996 – 30.06.1997)

24 Aralık 1995 seçimlerinden birinci parti olarak yüzde 21 oyla Refah Partisi (RP) çıktı. Ancak ilk etapta “şeriatçı” olarak nitelendirilen RP ile hiçbir parti koalisyona yanaşmayınca ortaya ancak üç ay ömürlü olabilen ANAP - DYP koalisyonu çıkmıştı. Bu hükümet dağılınca görev tekrar RP lideri Necmettin Erbakan’a verildi. RP 1996 Haziranı’nda DYP ile koalisyon kurdu.

Hükümet ortakları “bir seçim hükümeti değil” , “çözüm hükümeti” olacaklarını koalisyon protokolünde belirttiler ve protokole “Ancak koalisyon ortakları gerektiğinde ülkeyi uygun bir tarihte seçime götürecektir” ifadesini de koydular.

Başbakan Necmettin Erbakan (RP)

Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Tansu Çiller (DYP)

Devlet Bakanlıkları (19): 10 RP, 9 DYP

İcracı Bakanlıklar (16): 8 RP, 8 DYP

3. Yılmaz Hükümeti

ANAP – DSP – DTP Koalisyonu (ANASOL–D)

(30.06.1997 – 11.01.1999)

ANAP’ın, Demokratik Sol Parti (DSP) ve Demokrat Türkiye Partisi (DTP) ile kurduğu azınlık hükümeti CHP’nin dışardan verdiği destekle kuruldu. Hükümet kamuoyunda ANASOL – D olarak anıldı. DTP Genel Başkanı Hüsamettin Cindoruk hükümette yer almadı. DTP adına hükümete Milli Savunma Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak İsmet Sezgin girdi.

Başbakan Mesut Yılmaz ANAP

Başbakan Yardımcısı Bülent Ecevit DSP

Milli Savunma Bakanı ve Başbakan Yardımcısı İsmet Sezgin DTP

Devlet Bakanlıkları (19): 11 ANAP, 5 DSP, 3 DTP

İcracı Bakanlıklar (16): 9, 5 DSP, 1 DTP,

Sanayi Bakanlığını bağımsız Yalım Erez yürüttü.

5. Ecevit Hükümeti

DSP – MHP – ANAP Koalisyonu

(28.05.1999 – 18.11.2002)

Türkiye’nin en son 16 yıl önce gördüğü koalisyon hükümeti oldu. Tıpkı bugünkü gibi 18 Nisan 1999 seçimlerinde de, seçmenin partilerin uzlaşmasını istediği sonucu çıkartıldı.

Protokolde 57. hükümetin “uzlaşma ve atılım hükümeti” olacağı belirtildi. Ancak hükümetin “türban” konusunda uzlaşmaya açık olmayacağı en başından ortaya konuldu

Başbakan Bülent Ecevit (DSP)

Başbakan Yardımcıları (3): 1 MHP, 1 ANAP, 1 DSP

Devlet Bakanlıkları (14 ): 5 DSP, 5 MHP, 4 ANAP

İcracı Bakanlıklar ( 16): 6 DSP, 6 MHP, 4 ANAP