Değişimin ilk adresi Anayasa Mahkemesi
Referandumda kabul edilen anayasa değişikliği Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi. İlk aşamada Yüksek Mahkeme'nin 4 yedek üyesi asıl üye olurken değişen diğer maddeler için Meclis'i yoğun bir uyum yasaları maratonu bekliyor
LÜTFİ KAPLAN ANKARA
12 Eylül'de yapılan anayasa değişikliğine ilişkin referandumun kesin sonuçları Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yürürlüğe giren anayasa değişikliklerine göre, Anayasa Mahkemesi'nin 4 yedek üyesi asil oldu. Geriye kalan iki üyeyi TBMM tercih edecek. Değişiklikle beraber, yüksek yargının vesayeti de son buldu. İlk derece hakim ve savcıları arasından HSYK üyeliği için 10 asıl, 6 yedek üye seçimi bir ay içinde yapılacak.
HSYK SEÇİMLERİ 17 EKİM'DE
Değişiklikle birlikte AYM ve HSYK'nın yapısı bir ay içerisinde değişecek. HSYK, geniş temsil esasına göre yeniden yapılandırılacak. Üye sayısı 7'den 22'ye çıkarılacak. Kurul'da Yargıtay ve Danıştay'ın kontenjanlarının dolu olması nedeniyle, ilk derece mahkemesi hakim ve savcıları arasından 17 Ekim tarihinde seçimler yapılacak. 11 bin hakim ve savcı 10 asıl, 6 yedek üyeyi belirleyecek. 7 asıl 4 yedek üye adli yargı, 3 asıl 2 yedek üye ise idari yargı hâkim ve savcıları arasından seçilecek. Cumhurbaşkanı ise 4 üyeyi, hukukçu akademisyenler ve avukatlar arasından seçecek. Aynı şekilde Türkiye Adalet Akademisi de bir üyeyi kendi üyeleri arasından seçecek. HSYK, 3 daire halinde çalışacak. Adalet Bakanı Kurul'un Başkanı, Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurul'un doğal üyesi olarak kalacak. HSYK'nın meslekten ihraç kararlarına karşı yargı yolu açık hale getirildi.
2 ÜYEYİ DE TBMM SEÇECEK
Değişiklikle birlikte AYM'nin 11 asıl 4 yedek üyeli yapısı, 17 asıl şeklinde değişti. Yüksek Mahkeme'nin 4 yedek üyesi Fettah Oto, Recep Kömürcü, Alparslan Altan ve Burhan Üstün asıl üye oldular. Bu üyeler, yeni seçilecek üyelerin aksine yaş haddinden emekli olacaklar. Geriye kalan 2 üyelik için TBMM, Sayıştay ve Barolardan gönderilecek isimler arasında tercih yapacak. Sayıştay ve Barolar her üyelik için 3 ismi TBMM'ye bildirecek. Meclis, bunlar arasından bir kişi seçecek. Anayasa Mahkemesi 2 daire ve Genel Kurul'dan oluşacak. Anayasa maddelerinin iptaline ve partilerin kapatılmasına 17 üyeden en az 12'sinin oyuyla karar verilebilecek. Diğer taraftan Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilecek. 65 yaşını dolduran emekliye ayrılacak.
Yargı yerindelik denetimi yapamaz
? İdare mahkemeleri ve Danıştay, ?yerindelik? denetimi yapamayacak, ?kamu yararı? gerekçesiyle karar alamayacak.
? Yargı süreçlerini tamamlayan ancak hala mağdur olduklarını düşünen kişiler Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapabilecek.
? Askeri Yargıtay da dahil olmak üzere askeri hâkimler karar verirken ?askerlik hizmetlerinin gereklerini? gözetmeyecek.
? Anayasanın, ?'Yargı Yolu'' başlıklı 125. maddesindeki değişiklikle, Yüksek Askeri Şura'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü
ilişik kesme kararlarına karşı
yargı yolu açıldı.
? Askeri yargı, askeri ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülecek. Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek.
? Anayasanın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen, geçici 15'inci maddesi yürürlükten kaldırıldı. Böylece darbecilere yargılama yolu açıldı.
? Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
MEMURLARA TOPLU SÖZLEŞME VATANDAŞA OMBUDSMAN
? Memurlar ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde ise tarafların başvuracağı Kamu Görevlileri Hakem Kurulu'nun kararları kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak.
? Toplu sözleşme hükümleri memur emeklilerine de yansıtılacak.
? Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Grev ve lokavt ve diğer direnişlerle ilgili yasaklar kaldırılacak.
? Memurlarla ilgili uyarma ve kınama cezaları yargı denetimine açılıyor.
? Vatandaşların yurt dışına çıkışları ancak hakim kararına bağlı olarak sınırlandırılabilecek.
? Ombudsman kurumu kurulacak. Vatandaş, kamuoyunda ?ombudsman? olarak bilinen, Kamu Denetçiliği'ne idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını şikayet edebilecek.
? Kişilerin ırk, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep veya diğer inançları, dernek, vakıf ve sendika üyeliği, sağlık ve özel yaşamları ve her türlü mahkumiyetleri ile ilgili kişisel veriler işlenmesi yasaklanacak. Bu tür kişisel bilgiler üçüncü kişilere verilemeyecek, açıklanamayacak ve yayınlanamayacak.
? Kadınların siyasi ve ekonomik hayatta daha fazla yer almasını sağlamak ve kadınlar lehine yapılacak düzenlemeler bundan böyle eşitlik ilkesine aykırı olarak değerlendirilemeyecek. Düzenlemede, engelliler, şehit yakınları, gaziler başta olmak üzere ?özel surette korunması gereken kesimler? için yapılacak her türlü değişiklik de bu kapsamda yer alacak.