Ankara il milli eğitim müdürlüğü norm fazlasında yanlış işlem yapıyor
Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü Ne Yapmaya Çalışıyor
Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğünün 07.09.2012 tarih ve 66276 sayılı yazılarında; ?2012/20 sayılı ?12 yıllık eğitime yönelik Uygulamalar? konulu genelge gereği ilimize bağlı eğitim kurumları yeniden oluşturulmuş söz konusu genelge 2012-2013 eğitim öğretim yılında uygulamaya geçirilmiştir.
Söz konusu genelge gereği ilkokullarda eğitim-öğretim 4 yıllık bir süreyi kapsadığından, 2012-2013 öğretim yılında 4 ve 5. sınıf öğrencilerini okutmakta iken öğrencilerini mezun ederek boşa çıkan öğretmenlere, Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmenlerinin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin 41/3 maddesine göre işlem yapılıp yapılamayacağı konusunda sıkça sorularla karşılaşmaktadır.
Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmenlerinin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin 41/3 maddesinde; ? Herhangi bir nedenle istihdam alanı daralan öğretmenler ile görevli oldukları eğitim kurumlarında norm kadro esasları çerçevesinde öğretmen norm kadro sayısının azalması üzerine hizmet puanı üstünlüğüne göre yapılacak değerlendirme sonucunda hizmet puanı en az olandan başlamak üzere norm kadro fazlası olarak belirlenir. Norm kadro fazlası olarak belirlenen bu öğretmenler; öncelikle görevli oldukları yerleşim yerindeki ya da ilçedeki eğitim kurumları olmak üzere il içinde alanlarında norm kadro açığı bulunan eğitim kurumlarına tercihleri de dikkate alınarak hizmet puanı üstünlüğüne göre atanırlar.? denilmektedir. Ancak söz konusu madde yer değişikliği işlemlerini kapsamaktadır.
Bilindiği üzere öğretmen-öğrenci ilişkileri çocukların okul tercihlerinin şekillenmesinde ve sınıf ortamına uyumda önemli rol oynamaktadır. Öğretmenlerin değişmesi, öğrenciler için bir sorun teşkil edebileceği gibi yeni öğretmenleri ile iletişim ya da reddetme sorunu da yaşayabilecekleri düşünüldüğünde eğitim-öğretimin daha sağlıklı yürütülebilmesi amacıyla ilçenize bağlı eğitim kuramlarında görevli sınıf öğretmenlerinin sınıflarının değiştirilmesi mevcut öğretmen ve öğrenci ile eğitim-öğretimin devam etmesin sağlanmasını rica ederim? açıklamaları bulunmaktadır.
Bu yazıya göre öğretmenlerin değişmesi öğrenciler için sorunlara yol açacağından eğitim-öğretimin sağlıklı yürütülebilmesi için sınıf öğretmenlerinin sınıflarının değiştirilmemesi, mevcut öğretmenle eğitim-öğretimin devam etmesi gerektiği belirtilmekte ve kaymakamlıklara yazının gereğinin yapılması için talimat verilmektedir.
Böylece özellikle geçen eğitim-öğretim yılında ilköğretim okulu iken ortaokul olan eğitim kurumlarında görev yapan ve boşa çıkan sınıf öğretmenlerine sınıf verilmemesi ve bunun sonucu olarak norm kadro fazlası gibi değerlendirilerek görevlendirilmeleri anlamına gelmektedir.
Peki, Bu Doğru Bir Uygulama Mıdır?
Öncelikle Ankara İl Mili Eğitim Müdürlüğünün bu yazısı öğrenci velilerini rahatlatmaya yönelik bir yazı olup 4 ve 5. sınıfları mezun eden sınıf öğretmenleri norm kadro fazlası olsun şeklinde bir yazı değildir. Norm kadro fazlası olarak belirlenen öğretmenlerden sınıfları olanların sınıflarını okutmaya devem etmesi yönünde alınan bir valilik olurudur.
Bu olur yürürlükteki mevzuata ve aşağıda vereceğimiz Danıştay kararına aykırıdır.
Bu işlem mevzuat hükümlerine açıkça aykırıdır. Her ne kadar anılan yazıda mevzuat hükümleri keyfi yorumlanarak aksi iddia edilmişse de görevlendirmelerin hizmet puanına göre yapılması gerektiği açıktır.
Sayın Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü yetkilileri görevlendirdiğiniz öğretmenler okullarına geri döndüklerinde onların okuttukları öğrenciler öğretmensiz kalmayacak mı? Bu nedenle şimdiden norm kadro fazlası öğretmenleri görevlendirdiğiniz öğretmenlerin yerine temelli atasanız bir kerelik sıkıntı yaşanacak bir kerelik öğrenciler öğretmensiz kalacaktır. Şu anki uygulamanızda ise birçok kez öğrenciler öğretmensiz kalacaklardır.
Ankara İl Mili Eğitim Müdürlüğü hizmet puanı yüksek olmasına rağmen sınıf verilmeyerek ek ders almasını engellediği öğretmenin psikolojisini düşünmemektedir. Hizmet puanı düşük olmasına rağmen sınıfta derse girip ek ders almaya devam eden öğretmene haksız kazanç sağlamaktadır. Bu öğretmene ihtiyaç olan başka okullardaki öğrencileri düşünmemektedir. Açılacak davalarda ne olacaktır. Açıkça hukuka aykırı bir işlem tesis edilmesi için valilik oluru alınmıştır. Davalar kaybedildiğinde avukatlık vekâlet ücretlerini ve mahkeme masraflarını kim ödeyecektir. Öğretmenlerin alamadıkları ek derslerini kim ödeyecektir? Tabi mahkeme masraflarını, avukatlık ücretlerini ve tazminatları Devlet ödediği sürece de bu tür usulsüz uygulamalar devam edecektir.
Öğrencilerin öğretmeni değişmesin mantığı ile 1, 2 ve 3. sınıflarının hizmet puanların yüksek olması nedeni ile normun içinde yer alacak 4 ve 5. sınıfları mezun eden sınıf öğretmenleri tarafından okutulmayıp bu sınıflardaki norm kadro fazlası sınıf öğretmeni olabilecek öğretmenler tarafından okutulmaya devem etmesi veya norm kadro fazlası sınıf öğretmenleri belirlenirken sadece 4 ve 5. sınıfları mezun eden öğretmenlerden hizmet puan üstünlüğüne göre norm kadro fazlası öğretmenler belirlenmelidir mantığı yeni bir yönetmelik ihlalinin daha düşünüldüğünün işareti demektir.
Tabi o kadar yönetmelik ihlalleri yaşadık ki artık kamuoyu da buna da alıştı. Kılıf ta hazır öğrencilerin öğretmeni değişmesin. Peki, norm kadro fazlası olan 29.103 sınıf öğretmenine yer açmak için derslik açın, müdür odalarını sınıf yapın, sınıfları bölün diye talimat veren bakanlık yetkilileri sınıflar bölündüğünde bölünen sınıflara aktarılan öğrencilerin öğretmenlerinin değişeceğini bilmiyorlar mı, ya da kamuoyu bunu bilmiyor mu? Yoksa öğretmeni de mi böleceksiniz! Örneğin öğretmeni baştan aşağı tam ortadan iki ye bölerseniz iki öğretmen kazanırsınız tabi yaşatabilirseniz. Bu durumda öğretmenin öğrencisi değişmez ya da klonlayalım öğretmeni diyelim ki 40 kişilik sınıfı üçe böldünüz tabi iki sınıf daha bulursanız! O zaman öğretmeni de iki defa klonlarsınız hiçbir öğrencinin öğretmeni değişmez. Hatta öğretmeni dört kere klonlayın eşinin, çocukların yanına birini gönderin onlarında psikolojik yönden oluşabilecek olumsuzluklarını önlemiş olursunuz. Hatta öğrenim özrü olan öğretmeni de klonlayın rahat rahat yüksek lisansını yapsın. Ama elinizde yine 29.103 sınıf öğretmeni norm kadro fazlanız olacaktır.
Öğretmen Normları Hangi Yönetmeliğe Göre Belirlenir?
Norm dediğimiz zaman aklımıza gelen ilk yönetmelik; 10.08.1999 tarih ve 23782 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul ve Kurumların Yönetici ve Öğretmenlerinin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğidir.
Bu yönetmelik; Millî Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumları ile diğer eğitim kurumlarının öğretmen ve yönetici norm kadro sayılarına ilişkin esas ve usulleri belirlemek amacıyla çıkarılmıştır.
Öğretmen Norm Kadro Sayıları Norm Kadro Yönetmeliği İle Belirlenir.
Öğretmenlerin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğine göre öğretmen norm kadro sayıları belirlenir. Bu yönetmelikte kimlerin norm kadro fazlası olacağı ise yazmaz.
Kimlerin norm kadro fazlası olması gerektiği Yönetici ve Öğretmenlerin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğinin ?Öğretmenlerinin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliği? başlıklı, 18. maddesi 2. fıkrasındaki; ?Ancak, bu Yönetmelikte belirtilen kriterler çerçevesinde herhangi bir şekilde okul ve kurumların mevcut yönetici ve öğretmen norm kadro sayılarının azalması halinde norm fazlası yönetici ve öğretmenlerin belirlenmesi işlemleri, ilgili atama ve yer değiştirme yönetmeliğine göre yapılır.? hükümlerine göre belirlenir.
Öğretmenlerden Kimlerin Norm Kadro Fazlası Olması Gerektiği Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmeliğinde Belirtilir.
Yönetici ve Öğretmenlerin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğinin ?Okul ve Kurumların Norm Kadro Sayılarının Değişmesi? başlıklı 18. maddesi 2. fıkrasının öğretmenler açısından atıfta bulunduğu yönetmelik Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğidir.
06.05.2010 tarih ve 27573 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin ?İhtiyaç fazlası öğretmenlerin yer değiştirmeleri? başlıklı 41. maddesi 3. fıkrasında ? Herhangi bir nedenle istihdam alanı daralan öğretmenler ile görevli oldukları eğitim kurumlarında norm kadro esasları çerçevesinde öğretmen norm kadro sayısının azalması üzerine hizmet puanı üstünlüğüne göre yapılacak değerlendirme sonucunda hizmet puanı en az olandan başlamak üzere norm kadro fazlası olarak belirlenir. Norm kadro fazlası olarak belirlenen bu öğretmenler; öncelikle görevli oldukları yerleşim yerindeki ya da ilçedeki eğitim kurumları olmak üzere il içinde alanlarında norm kadro açığı bulunan eğitim kurumlarına tercihleri de dikkate alınarak hizmet puanı üstünlüğüne göre atanırlar.? hükmü yer almaktadır.
Bu hükümlere göre norm kadro fazlası olan öğretmenin belirlenmesinde uygulanacak olan tek kriter hizmet puanıdır.
Hizmet Puanının Dayanağı Hangi Mevzuattır?
14.09.2011 tarih ve 28054 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin ?Atama? başlıklı 37. maddesinde; ? (1) 23.4.1981 tarihli ve 2451 sayılı Bakanlıklar ve Bağlı Kuruluşlarda Atama Usulüne İlişkin Kanunun eki cetvellerde sayılanlar dışında kalan memurların atamaları Bakan tarafından yapılır.
(2) Bakan, gerekli gördüğü hâllerde atama yetkisini merkez teşkilatında alt kademelere, illerde valilere devredebilir.
(3) Öğretmenlerin Bakanlıkça belirlenen hizmet bölge veya alanlarında en az üç eğitim öğretim yılı görev yapması esastır. Bunların yer değiştirme suretiyle atamaları her yıl yapılan atama plan ve programları çerçevesinde eğitim öğretim faaliyetlerini etkilemeyecek şekilde sonuçlandırılır. Bakanlıkça belirlenen özür gruplarına bağlı yer değiştirmeler ise yaz tatillerinde yapılır.
(4) Öğretmenlerin yer değiştirme suretiyle atamalarında uyulacak temel ilkeler, özür grupları, hizmet bölgeleri ve alanları, hizmet puanı ve diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.
(5) Özüre dayalı yer değiştirme istekleri hizmet puanı sıralamasındaki yetersizlik sonucu yerine getirilemeyenlere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 72 nci maddesi kapsamına girenlerin hakları saklı kalmak kaydıyla, istekleri hâlinde istekte bulundukları yere atanmaya hak kazanıncaya kadar, aylıksız izin verilebilir. Bu şekilde aylıksız izin verilen öğretmenler, bağlı bulundukları il millî eğitim müdürlüklerine bu amaçla tahsis edilmiş bulunan boş öğretmen kadrolarına aylıksız izinli olmak şartıyla atanır. Bunların atandıkları bu kadrolar aylıksız izin süresiyle sınırlı olarak saklı tutulur. Ancak, aylıksız izne ayrılan öğretmenler, üçüncü yılsonuna kadar istedikleri yere atamalarının yapılamaması hâlinde durumlarına uygun boş öğretmen kadrolarına öncelikle atanırlar.
(6) Öğretmenlerin atamaları Bakanlıkça il/ilçe emrine veya doğrudan eğitim kurumuna yapılır. Bakanlıkça il/ilçe emrine atama yapılması hâlinde, öğretmenlerin atandıkları ildeki görev yerleri, hizmet puanları ve yeterlikleri dikkate alınarak il millî eğitim müdürünün teklifine göre valilerce belirlenir.? hükümleri ile Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin ?Temel ilkeler? başlıklı 5. Maddesi 1. fıkrası (c) bendinde; ?c) Yer değiştirmelerde öğretmenin hizmet puanına göre işlem yapılması esas alınır.? hükümleri bulunmaktadır.
Bu hükümlerdeki tek kriter hizmet puanıdır.
Tapu gibi Danıştay kararı vardır. Danıştay'da Hizmet Puanı Demiştir.
Hizmet puanı; ?Norm kadrosu fazlası öğretmenlerin tespitine ilişkin Danıştay'ın kararın? da da açıkça ??.yer değiştirme suretiyle atama işlemlerini beraberinde getiren norm kadro uygulanması bakımından da geçerlilik taşıdığı açıktır. Bir başka deyişle norm kadro fazlası öğretmenlerin tespiti ve yer değiştirmelerine ilişkin işlemlerde de "hizmet puanı" esasının göz önünde bulundurulması, zorunluluk arz etmektedir.? şeklinde yer almıştır.
Dolayısıyla ilkokullarda oluşturulan sınıf sayısına göre sınıf öğretmenlerinden hizmet puanı yüksek olanlar norma dâhil olarak sınıfları teslim alıp sınıflarına gireceklerdir.
Hizmet puanı düşük olanlar ise norm kadro fazlası olarak belirlenip ihtiyaç olan diğer okullara aktarılacaklardır.
?Norm kadro fazlası öğretmenler hakkında yapılacak işlemler? haberimizde bu konuyu aktarmıştık.
Bunu haricindeki uygulamalar yürürlükteki mevzuata ve Danıştay kararına aykırıdır. Ankara İl Mili Eğitim Müdürlüğünün yukarıda yer verdiğimiz yazısı da yürürlükteki mevzuata ve Danıştay kararına aykırıdır.
Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü Yönetmeliği Çarpıtmaktadır.
Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü 07.09.2012 tarih ve 66276 sayılı yazılarında Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğinin 41. maddesi 3. fıkrasının yer değişikliği işlemlerini kapsadığını iddia ederek işin kolayına kaçmaktadır.
Yukarıda izah ettiğimiz üzere Yönetici ve Öğretmenlerin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğinin ?Okul ve Kurumların Norm Kadro Sayılarının Değişmesi? başlıklı 18. maddesi 2. fıkrasının öğretmenler açısından atıfta bulunduğu yönetmelik Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğidir. Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğünün bu ayrıntıyı ve Danıştay kararını bilmemesi düşünülemez kısacası Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü yönetmeliği çarpıtmaktadır. Bu konuda Milli Eğitim Bakanlığına görüş sorulup sorulmadığı da merak konusudur. Görüş sorulduğunda alınacak cevapta zaten bellidir.
Kaldı Ki Norm Kadro İçerisinde Yer Alan Bir Öğretmen Geçici Görevlendirilemez.
Öğretmenlerin hangi hallerde geçici görevlendirilebileceğine dair;
10.08.1999 tarih ve 23782 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Ve Kurumların Yönetici ve Öğretmenlerinin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmeliğinin ?Geçici görevlendirme? başlıklı, 23. maddesindeki, ?Öğretmenler, aylık karşılığı ders ve zorunlu ek ders saatlerini kendi okul ve kurumlarında dolduramamaları halinde eğitim ve öğretim alanında ihtiyaç bulunan okul ve kurumlarda geçici olarak görevlendirilebilir.? hükümleri ile aynı yönetmeliğin geçici 1. maddesinde ?(05.11.2003 tarihli bakanlar kurulu kararı) ...Bu fazlalığın giderilmesine kadar öğretmen fazlalığının bulunduğu branşta o okul ve kurumlara 21 inci Madde gereğince yapılan atamalar hariç hiçbir şekilde atama yapılmaz ve ders dağılımları, mevcut norm kadrolarla ilişkilendirilen öğretmenler ile norm kadro fazlası öğretmenler arasında ders bütünlüğü de dikkate alınarak eşit şekilde dağıtılır.? hükümleri bulunmaktadır.
Ayrıca; 16.12.2006 tarih ve 26378 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Yönetici Ve Öğretmenlerinin Ders Ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Kararın ?Kadrosunun bulunduğu okul ve kurum dışında görevlendirilme? başlıklı, 20. maddesinde, (1) Her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumları müdürleri; kendi okul ve kurumlarında görevli öğretmenlere alanlarındaki dersler ile ilgili öğretmenin girebileceği diğer alanlardaki dersleri dengeli olarak dağıttıktan sonra, aylık karşılığı ders saatini dolduramayanlar ile dağıtılamayan alan derslerini en geç 15 gün içinde millî eğitim müdürlüğüne, (büyükşehir belediyesi bulunan merkezlerde il millî eğitim müdürlüğüne) yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür.
(2) Millî eğitim müdürleri; aylık ve zorunlu ek ders görevi saatlerini kendi okul ve kurumunda dolduramayan öğretmenleri, öncelikle isteklilerden, istekli bulunmaması durumunda ise hizmet puanı en az olandan başlamak suretiyle görev yerlerinin bulunduğu veya ikamet ettikleri belediye sınırları (büyükşehirlerde büyükşehir belediyesi) içinde kalmak kaydıyla öncelikle alanlarında veya ilgili öğretmenin girebileceği diğer alanlarda öğretmen ihtiyacı bulunan diğer okul ve kurumlarda görevlendirmek ve bu görevlendirmenin yerine getirilip getirilmediğini izlemek zorundadır.
(3) Aynı belediye sınırları içinde alanlarında veya ilgili öğretmenin girebileceği diğer alanlarda aylık karşılığı ders ve ek ders görevi saatlerini dolduramayan öğretmen varken bu dersler 9 uncu maddede sayılanlara verilemez.? hükümleri de bulunmaktadır.
Bu hükümlere göre öğretmenlerin başka bir okulda/kurumda geçici görevlendirilebilmesi için, aylık karşılığı ders ve zorunlu ek ders saatlerini kendi okul ve kurumlarında dolduramaması şartı bulunmaktadır.
Buna göre öğretmenlerin aylık karşılığı ders ve zorunlu ek ders saatlerini görev yaptıkları okulda/kurumda doldurmaları halinde başka okulda/kurumda geçici olarak görevlendirilebilmelerine imkân bulunmamaktadır.
Öğretmenlerin aylık karşılığı ders ve zorunlu ek ders saatlerini görev yaptıkları okulda/kurumda doldurmaları norm kadro içinde yer almaları demek olduğundan norm kadro içinde yer alan öğretmenlerin İller, ilçeler arası ve aynı yerdeki başka okullarda/kurumlarda geçici görevlendirmelerine imkân bulunmamaktadır.
Bir görevlendirme yapılacaksa Yönetici Ve Öğretmenlerinin Ders Ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Kararın ?Kadrosunun bulunduğu okul ve kurum dışında görevlendirilme? başlıklı, 20. maddesi 2. fıkrasında aylık ve zorunlu ek ders görevi saatlerini kendi okul ve kurumunda dolduramayan öğretmenleri, öncelikle isteklilerden, istekli bulunmaması durumunda ise hizmet puanı en az olandan başlamak suretiyle görev yerlerinin bulunduğu veya ikamet ettikleri belediye sınırları (büyükşehirlerde büyükşehir belediyesi) içinde kalmak kaydıyla görevlendirilir şeklinde açıkça yazdığı üzere aylık ve zorunlu ek ders saatlerini doldurmayanlardan hizmet puanı düşük olandan başlanarak geçici görevlendirme yapılabilmektedir. Bu görevlendirmelerde de açıkça aylık ve zorunlu ek ders görevi saatlerini kendi okul ve kurumunda dolduramayan öğretmenler olarak norm kadro fazlası öğretmenler kastedilmektedir.
Yukarıdaki mevzuat hükümleri ışığında norm kadro fazlası olmadıkları halde kadrosunun bulunduğu okulda öğretmenlere sınıf verilmeyerek bu öğretmenlerin başka okullarda görevlendirilmesini emreden Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun ?Amir Durumda Olan Devlet Memurlarının Görev Ve Sorumlulukları? başlıklı 11. Maddesindeki; ?Devlet memurları kanun, tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafından verilen görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin iyi ve doğru yürütülmesinden amirlerine karşı sorumludurlar.
Devlet memuru amirinden aldığı emri, Anayasa, kanun, tüzük ve yönetmelik hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Amir emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, memur bu emri yapmağa mecburdur. Ancak emrin yerine getirilmesinden doğacak sorumluluk emri verene aittir.
Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
Acele hallerde kamu düzeninin ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.? hükümlere aykırı hareket ederek suç işlemektedirler.
Norm kadro fazlası olmadığı halde başka okulda görevlendirilen öğretmenlerin kurumlarına dilekçe vererek kadrolarının bulunduğu okulda derse girmelerini ve görevlendirmelerinin iptal edilmesini talep etmeleri gerekmektedir.
Dilekçe örneği için tıklayınız.
Ahmet KANDEMİR
Memurlar.net Öğretmenler Bölüm Sorumlusu
