Prime göre emekli maaşı dönemi

Brüt ücret üzerinden bağlanan emekli maaşları yeni sosyal güvenlik sisteminde yatırılan prime göre hesaplanacak. Çalışırken düşük prim ödeniyorsa emekli maaşı da az olacak

Türkiye, genç nüfusuna rağmen kayıt dışı istihdamın yüksek olması ve yanlış siyasi kararların da etkisiyle yıllık 16 milyar dolara yakın açık vermeye başlayan sosyal güvenlik sisteminde yeni bir döneme hazırlanıyor. Yeni dönemde, zamana yayılacak kademeli bir geçiş süresinin sonunda, çalışmaktayken az prim yatıranların emeklilikte az, çok yatıranların ise çok kazanacağı bir sosyal güvenlik sistemini oluşturmak hedefleniyor.

Bu hafta tamamlanacak
TBMM Genel Kurulu'nda bugün görüşülmesine başlanacak Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası Tasarısı ile yeni sosyal güvenlik sisteminin yasalaşma süreci tamamlanacak. SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'nın (ES) tek çatı altında birleşmesini belirlemeye ilişkin yasa Resmi Gazete'de yayımlandığında; görüşülecek tasarı ise 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek.
Sosyal güvenlik kurumlarının açıklarını kapatabilmek için bütçeden 2001 yılında 4 milyar YTL, 2002 yılında 6.8 milyar, 2003 yılında 10.8 milyar, 2004 yılında 14.3 milyar, 2005 yılında 22 milyar YTL kaynak aktarılırken, 2006 yılında da 23 milyar YTL aktarılması öngörülüyor. Yeni sistemde devletin sosyal güvenlik sistemine sadece açık oluştuğunda değil, kalıcı olarak katkıda bulunması amaçlanıyor.

Devlet katkısı nasıl?
Buna göre, işçi ve işveren adına emeklilik için ödenen yüzde 20 prime karşılık devlet katkısı yüzde 5, sağlık için ödenen yüzde 12 oranındaki prime karşılık devlet katkısı yüzde 3 olacak.
Diğer bir ifadeyle, sosyal güvenlik sistemi açık versin ya da vermesin, devlet çalışanlar ve işverenler adına ödenen primin dörtte biri oranında sosyal güvenlik sistemine her ay katkıda bulunacak. 2005 yılında çalışanlar ve işverenlerce ödenen toplam primin 38 milyar YTL olduğu hesaba katıldığında, devletin uygulanan sisteme yıllık olarak kalıcı katkısı 9.5 ya da 10 milyar YTL dolayında olabilecek.

Kim, nasıl etkileniyor?
Yeni sistemde işçiler açısından emekli olabilmek için gerekli prim gün sayısı 20 yıla varan süreçte kademeli olarak 7 bin günden 9 bin güne çıkarılarak esnaf ve memurlarla aynı seviyeye getirilirken, halen kadınlar için 58, erkekler için 60 olan emeklilik yaşı da 2036 yılından itibaren kademeli olarak artırılarak 2047 yılında 65 yaşta eşitlenecek.

Emekli aylığı düşecek
Sisteme yeni gireceklerle mevcut çalışanların yeni sistemde geçirecekleri sürelere karşılık hesaplanacak emekli aylığı, mevcut sisteme göre azalacak. Bu arada yeni yasa yürürlüğe girmeden önce emekli olanların aylıkları, bu düşüşten etkilenmeyecek.
Halen 25 yıllık sigortalılık süresi için SSK ve Bağ-Kur'da prime esas kazancın yüzde 65'i oranında, Emekli Sandığı'nda (ES) ise yüzde 75'i oranında emekli aylığı bağlanıyor. Bu oranlar yıllık bazda SSK ve Bağ-Kur'da yüzde 2.6'ya, ES'de ise yüzde 3'e denk geliyor. 25 yılın üzerine çalışılan ilave her yıl için aylık bağlama oranlarında SSK ve Bağ-Kur'da yüzde 1.5, Emekli Sandığı'nda ise yüzde 1 artış yapılıyor.

Memurun aylığı inecek
Yeni sistemde çalışılan her yıl için aylık bağlama oranları 2007-2015 yılları arasında yıllık yüzde 2.5, 2016 yılı sonrasında ise yıllık yüzde 2.0 olarak uygulanacak.
Yeni aylık bağlama oranları en çok memurları olumsuz etkileyecek. Mevcut sistemde memurlar 25 yıllık çalışma sonunda prime esas kazancının yüzde 75'i oranında aylık alabilirken, 2015 yılından sonra işe başlayanların 25 yıllık çalışma sonunda alabileceği emekli aylığı, prime esas kazancının yüzde 50'si oranında olacak. İşçi ve esnafın aylık bağlama oranı da aynı koşullarda yüzde 65'ten yüzde 50'ye düşecek.
Makam tazminatı veya başka adlar altında ek gösterge alan memurların şu an prim kesintisine tabi olmayan kazançlarından yeni sistemde prim kesilecek. Ancak bunların gelirlerinde ani bir düşüş olmaması için hükümet ilk etapta doğacak kaybı ilave maaş artışıyla telafi edecek.

Kısmi emeklilik zor
Yasa, mevcut çalışanların yaş ve prim gün sayısı itibarıyla emekliliği hak edişle ilgili kazanılmış haklarını koruyor. Mevcut emekli aylıkları da getirilen düzenlemelerden etkilenmeyecek.
Yeni sistemde emekli aylıkları altı ayda bir tüketici enflasyonuna göre belirlenecek. Bunun üzerinde bir artış yapılabilmesi için yasa çıkarmak gerekecek.
Prim gün sayısı az olmasına karşın yaştan dolayı emekliliği hak etme (kısmi emeklilik) koşulları 2007'den sonra işe başlayanlar için zorlaşıyor. Halen 3 bin 600 ile 4 bin 500 gün arasında değişen kısmi emeklilik için yeni sistemde 5 bin 400 gün prim ödemek gerekiyor. Bu uygulama, senede 3-4 ay çalışan mevsimlik işçilerin emekliliğini oldukça zorlaştıracak.

Madencilere emeklilik
Yeni sistemde 20 yıldan beri yeraltı maden ocaklarında çalışan ve en az 5 bin gün prim ödemiş olanlar, diledikleri takdirde, yaş sınırlarına bakılmaksızın emekli olabilecekler. En az 25 yıldan beri yeraltı maden ocaklarında çalışanlar 4 bin gün ve üzeri prim ödemişlerse, yaş sınırlarına bakılmaksızın 8 bin 100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı alabilecekler.

Prim yükü artacak
Yeni sistemde 50 yaşını dolduran ve sigortalılık süresinin en az 1800 gününü yeraltı maden işyerlerinde geçirenler de yaşlılık aylığına hak kazanacaklar. Madencilerin eski sistemde çalışma sürelerine, her yıl için 90 gün yıpranma payı ilave edilecek.

Belediyelerde durum
Yasada, SSK ve Bağ-Kur'lu belediye başkanlarına, Emekli Sandığı'ndan emekli olanlara ödenen aylık 600-1000 YTL tutarındaki makam tazminatından yararlanma hakkı getiriliyor. Buna karşılık mevcut uygulamada Emekli Sandığı'nca ödenen belediye memurlarının emekli ikramiyeleri, yeni sistemde ilgili belediyelerce ödenecek. Bu nedenle, personelinin ücretini ödemekte bile zorlanan belediyelerin emekli ikramiyesi ödemelerinde zorlanması söz konusu olacak.

Artışa kademeli geçiş
Yeni işe başlayan kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı 2035 yılına kadar aynen devam edecek. 2036 yılında emeklilik yaşı kadınlarda 59'a, erkeklerde 61'e yükselecek ve kademeli olarak artarak 2047 yılında kadın ve erkekte 65 olarak eşitlenecek. Bu durumda yaşlılık aylığı alabilmek için asgari 9 bin gün prim ödemiş olmak gerekecek.

Çocukların durumu
Bağ-Kur ve ES'de halen çalışma süresi 25 yıl olduğu için onların durumunda bir değişiklik olmayacak. SSK'da ise 7 bin olan prim gün sayısı 2007 yılından sonra yeni işe başlayacaklar açısından her yıl 100 gün artarak 2026'da 9 bin güne çıkacak. Çocuklarının bu düzenlemeden olabildiğince az etkilenmesini isteyenlerin, bir gün dahi olsa mevcut sistemde çocuklarını sigortalı göstermesi yeterli olacak.

Hesaplama nasıl?
Yeni emeklilik sisteminde prim taban ve prim tavanı uygulamasında, SSK'da halen sürdürülen yöntem geçerli olacak.
Prime esas ücret tabanı asgari ücret tutarında, tavan ise asgari ücretin 6.5 katı tutarında olacak. 2006 yılı için aylık brüt 531 YTL'lik brüt asgari ücret dikkate alındığı zaman ise prime esas ücret tabanı 531 YTL, prime esas ücret tavanı ise 3 bin 451.5 YTL olacak. Ancak, makam tazminatı gibi ek ödemeleri olan memurlar için tavan sınırı olmayacak.
Bu arada asgari ücretin yüzde 30'luk kısmını aşan ayni yardımlar da prime esas kazanç hesabında dikkate alınacak. Döner sermayeden yapılacak ödemeler ise bu noktada dikkate alınmayacak.

Ballı emekliliğe son veriliyor
Mevcut sistemde Bağ-Kur ve SSK'lıların emekli aylığında dikkate alınan prime esas kazançları hesaplanırken, 1999 yılı öncesindeki son beş yıllık kazançla 1999 sonrasındaki yılların ortalaması esas alınıyor.
ES'te ise önceki yıllar ne olursa olsun son alınan maaş dikkate alınıyor. Dolayısıyla, devletin yüksek maaşlı bazı kadroları, çoğunlukla torpilli kişilerin emeklilik öncesi birkaç aylığına atanıp yüksek aylıkla emekli olabilmesi için kullanılıyor. Yeni sistemde memurlar da işçi ve esnafla aynı koşullara tabi olacağı için torpilli memurlar açısından ballı emeklilik kapısı kapanacak.

Vekillerin ballı emekliliği devam
Ancak, iki yıl milletvekilliği veya bakanlık yapanların yüksek maaşla emekli olmalarına ilişkin uygulamadan vazgeçilmedi.

Eski ve yeni sistemde emekli aylığı ne kadar?
Büyütmek için tıklayınız

Aylık ortalama brüt kazancı 1000 YTL olan SSK ve Bağ-Kur'lu bir kişi 25 yıllık çalışma sonucu mevcut sisteme göre emekli olunca 650 YTL, Emekli Sandığı mensubu ise 750 YTL aylık alıyor. Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten sonra yeni işe başlayacak bir kişinin 25 yıllık çalışmanın sonunda alabileceği emekli aylığı 550 YTL olacak.
2016 yılından sonra işe başlayacak bir kişi ise 25 yılın sonunda emekli olduğunda 500 YTL aylık maaş alabilecek.
Mevcut sistemde 15 yıl, yeni sistemde ise 10 yıl çalışan ve prime esas kazancı aylık 1000 YTL olan memur 650 YTL, işçi ve esnaf ise 590 YTL emekli aylığı alacaklar.

radikal