Asistan hekimlerin nöbetine ilişkin ombudsman kararı

ŞİKAYET NO : 01.2013/210
KARAR TARİHİ : 13/01/2014

KISMEN TAVSİYE KISMEN RET KARARI
ŞİKAYETÇİ __________________
ŞİKAYET EDİLEN İDARE :1-T.C. Sağlık Bakanlığı, Mithatpaşa Caddesi No:3,
06434 Sıhhıye/ ANKARA
2-Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu (TKHK) İzmir Güney
Kamu Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk
Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İsmet
Kaptan Mahallesi Sezer Doğan Sokak No:11, 35210 Konak /
İZMİR (re'sen)
ŞİKAYETİN KONUSU __________[İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde asistan hekim olarak görev yapmakta olan şikayetçinin kesintisiz 24 saatin üzerinde nöbet tutturulmak suretiyle çalıştırılması ve asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet sonrasında verilmesi uygulamasının kaldırılması yönünde tavsiye kararı verilmesi talep edilmektedir.

ŞİKAYET BAŞVURU TARİHİ : 01.06.2013 I.USÜL
A. Şikayet Başvuru Süreci
1) Şikayet başvurusu, Kurumumuza elektronik ortamda 01/06/2013 tarihinde yapılmış olup, 03/06/2013 tarih ve 3324 sayı ile kayıt altına alınmıştır. Şikayet başvurusunun karara bağlanması için 28/3/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 41/1-a maddesi ve İmza Yetkileri Yönergesinin 7 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca, ş ikayetin incelenmesine ve araştırmasına geçilmiş, 01.2013/210 şikayet 01.2013/774 Karar numaralı kısmi tavsiye kısmi red önerisi Kamu Başdenetçisine sunulmuştur.

B. Ön İnceleme Süreci
2) Şikayet başvurusunun ön incelemesinde, şikayet başvurusunun diğer şartları taşıdığı, ancak 2377 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 11 'inci maddesi uyarınca idari başvuruda bulunulmadığı yada idari başvuru yollarının tüketilmemiş olduğu görülmekle birlikte 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 12'inci maddesinin 5'inci fıkrasında yer alan "İdarenin tutum ve davranışına karşı idari başvuru yollarının tüketilmesi şart değildir' hükmüne istinaden idari başvuru yollarının tüketilmesi koşulu aranmadan inceleme ve araştırma aşamasına geçilmesine engel bir eksikliğinbulunmadığı tespit edilmiştir.

II. OLAY VE OLGULAR
A. Şikayetçinin Konu Hakkındaki Açıklamaları ve İddiaları
3) İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde asistan hekim olarak görev yapmakta olan .......... şikayet dilekçesinde; Türkiye'de görev yapan yirmi bin asistan hekimin ortak sorunu olan kesintisiz ve insanlık dışı 33 saat nöbet devamlılığının dünyadaki hiçbir çalışan güvenliği kanununa uymadığını, yıllardır hiçbir düzeltme yoluna gidilmediğini, sağlık hizmetlerinin 24 saat devamlılığının kendileri üzerinden sürdürüldüğünü belirtip, ayrıca bu meşakkatli eğitim süreci sonrasında diplomalarının insan haklarına aykırı bir şekilde mecburi hizmet dayatması sonrasında verildiğini ve bu nedenle çoğu hekimin aile bütünlüğü bozularak anayasaya aykırı davranıldığını, bu konularla ilgili pek çok kez hukuk yoluna başvurulduğu halde hiçbir gelişme olmadığını beyan ederek şikayetlerinin Kamu Denetçiliği Kurumu tarafından çözüme kavuşturulmasını talep etmiştir.

B. İdarenin Şikayete İlişkin Açıklamaları
4) Şikayet konusu ile ilgili olarak 18/06/2013 tarih ve 1812 sayılı yazımız ile Sağlık Bakanlığından bilgi ve belge istenilmiş olup, 28/11/2013 tarih ve 929 sayılı yazı ile Bakanlık tarafından konunun hukuki boyutlarına ilişkin açıklamalarda bulunulmuştur. Ayrıca, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinden de 26/07/2013 tarih ve 3261 sayılı yazımız ile bilgi ve belge istenilmiş olup, Hastane tarafından 13/08/2013 tarih ve 9063 sayılı yazı ile cevap verilmiş ve yazı ekinde konuyla ilgili Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ......... görüşünün de yer aldığı belgeler Kurumumuza gönderilmiştir. Bahse konu yazıların ayrıntılarına "C. Olaylar" bölümünde yer verilmiştir.

C. Olaylar
5) Şikayet başvurusunun Kurumumuza ulaşması üzerine konuyla ilgili olarak, Sağlık Bakanlığından bilgi ve belge istenmiş olup, Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün cevabi yazısında; asistan hekimlere kesintisiz nöbet tutturulmasının çalışanın ve hizmet alanların güvenliği açısından kabul edilemez bir uygulama olduğunu, ancak 24 saat kesintisiz sunulan sağlık hizmeti ile uzmanlık eğitiminin iç içe geçtiğini, nöbet uygulamalarının merkezi idare tarafından takip edilmesi ve düzenlenmesinin mümkün olmayıp, ilgili eğitim kurumlarının sorumluluğunda olduğunu, Bakanlığın 15/04/2011 tarih ve 5662 sayı ile yayımlanan 2011/33 sayılı Genelgesinde "asistanlara blok şeklinde veya gün aşırı nöbet tutturulmayacağı, nöbet programlarının hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak şekilde düzenleneceği'" belirtilerek Bakanlığa bağlı tüm sağlık kuruluşlarının bu genelgeye uyması husunda uyarıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca, asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet sonrasında verilmesi konusuyla ilgili olarak ise; İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çocuk cerrahisi asistanı olarak görev yapmakta olan ............. mezuniyet tarihi itibariyle devlet hizmeti yükümlülüğünün bulunmadığını, ancak şikayetçinin asistanlık eğitimini tamamlayıp uzman olması durumunda ise 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununun Ek 4'üncü maddesinin 3'üncü fıkrası, 12/09/2013 tarih ve 25934 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile 11/09/2006 tarih ve 4882 sayılı Bakanlık Makamının Onayına istinaden şikayetçinin uzmanlık belgesinin mecburi hizmetini bitirdikten sonra verilebileceği açıklanmıştır.

6) Ayrıca, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yöneticiliğinden bilgi ve belge istenilmiş olup, adı geçen Hastanenin cevabi yazısında; 2012-2013 yılının ilk ayında ihtisasını tamamlayan dört asistan hekim yerine aynı sayıda asistan hekim kontenjanı açılmadığını, Çocuk Cerrahisi Kliniğinin halen dört asistan hekim ile çalışıyor görünmesine rağmen bir asistan hekimin kronik hastalığı nedeniyle, diğerinin refakat nöbeti tutması nedeniyle Çocuk Cerrahisi Kliniğinde nöbete dahil olmadıklarını ve Asistan Dr. ........ şikayetinin iş yoğunluğu yüksek bir klinikte çalışmasından kaynaklandığını belirtilerek, Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ............Hastane tarafından da uygun görülen görüşü yazı ekinde Kurumumuza gönderilmiştir.

7) Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ................ 01/08/2013 tarihli Hastane Yönetimine hitaben hazırladığı görüş yazısında; 65 yatak sayısı olan (yoğun bakım ve yanık ünitesi dahil) Çocuk Cerrahisi Kliniğinde aktif iki asistan hekimle hizmet verdiklerini, 2012 yılı ameliyat sayılarının 9410 olduğunu, asistan hekim ihtiyaçlarını defalarca sözlü ya da yazılı olarak Başhekimliğe, Hastane Yönetimine, Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliğine ve Sağlık Müdürlüğüne iletmelerine rağmen asistan hekim sayısının arttırılmadığını, fakat tüm bu olumsuzluklara rağmen şikayetçinin belirttiği şekilde 33 saat kesintisiz nöbetin söz konusu olmadığını, adı geçen asistanın nöbet sonrası mesaiye devamı kastettiğini, Sağlık Bakanlığının 15/04/2011 tarihli Genelgesine uyularak kliniklerinde asistan hekimlerin nöbet sayısının 10'u geçmeyecek şekilde asistan hekimlerin kendi istekleri doğrultusunda, kendileri tarafından belirlenen günlerde yapıldığını, nöbet ertesi mesaiye devam etmelerinin de eğitimin devamlılığı açısından gerekli olduğunu, nöbet izni kullanamadıkları için de 130 saate kadar nöbet ücreti aldıklarını, cerrahi eğitimde devamlılığın esas olduğunu, hem teorik hem de uygulamalı eğitim açısından asistan hekimin nöbet ertesi mesaiye devam etmesi gerektiğini, bunun tüm klinik branşlarda bu şekilde uygulandığını, şikayetin asistan hekim sayısının azlığından kaynaklandığını, çözüm önerisi olarak ise yıllık ameliyat sayısı ve klinik yatak sayısı göz önüne alınarak asistan hekim sayısının arttırılması gerektiğini, böylece nöbet sayılarının da azalacağını, ayrıca tutulan nöbetlerin saat sayısının tümünün ücretlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.

8) Görüş yazısı ekinde yer alan 2013 yılı Haziran ayı nöbet listesinde, şikayetçi doktora Haziran ayının 2. 6. 8. 10. 13. 16. 19. 22. 24. 30. günlerinde tutulmak üzere aylık on gün nöbet yazıldığı görülmüştür. Ayrıca, Başhekimlik Makamına hitaben 05/01/2012 tarihinde yazılan yazı ile ihtisas sürelerini tamamlayacak dört asistan hekim yerine; 2012 yılı ilkbahar dönemi Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanından dört asistan hekimin talep edildiği anlaşılmıştır.

D. Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan'ın İnceleme ve Araştırma Bulguları
9) 5, 6, 7 ve 8 numaralı paragraflarda açıklandığı üzere; şikayete konu idarenin tutum ve davranışı ile ilgili bilgi ve belgeler öncelikle Sağlık Bakanlığından istenilmiş TKHK Denetim Hizmetleri Daire Başkanlığının 10/07/2013 tarih ve 3899 sayılı yazısı ile yazımızın ilgisi nedeniyle Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğüne gönderildiği bilgisinin verilmesi üzerine, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve
Araştırma Hastanesinden de bilgi ve belgeler istenmiştir. Adı geçen Hastane 13/08/2013 tarih ve 9063 sayılı yazı ile Sağlık Bakanlığı ise 28/11/2013 tarih ve 929 sayılı yazı ile cevap vermiştir.

III. HUKUKİ DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. İlgili Mevzuat
10) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 24'üncü maddesinde, " Her şahsın dinlenmeye,
eğlenmeye, bilhassa çalışma müddetinin makul surette tahdidine ve muayyen devrelerde ücretli
tatillere hakkı vardır' denilmektedir.
11) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 7'inci maddesinde, "Bu
Sözleşme'ye Taraf Devletler, herkesin adil ve elverişli çalışma koşullarından yararlanmak
hakkını kabul ederler. Bu hak özellikle şunları güvence altına alır:... (b) Güvenli ve sağlıklı
çalışma koşulları;... (d) Dinlenme, boş zaman, çalışma saatlerinin makul ölçülerde sınırlanması,
ücretli dönemsel tatiller ve resmi tatillerde ücret verilmesi" hükümleri yer almaktadır.
12) Anayasamızın ''Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı'' başlıklı 50'inci maddesinde,
"...Dinlenmek çalışanların hakkıdır...'' hükmü yer almaktadır. Ayrıca, Anayasamızın 18'inci
maddesinde "Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır..." hükmü düzenlenmiştir.
13) 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 99, 100 ve 101'inci maddelerinde memurların haftalık
çalışma süresinin genel olarak 40 saat olduğu, ancak özel kanunlarla yahut bu kanuna veya özel
kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin
özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma süreleri tespit olunabileceği, günlük
çalışmanın başlayış, bitiş saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine
göre merkezde Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca,
illerde valiler tarafından tespit olunacağı, memurların yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre,
bu madde uyarınca tespit edilen çalışma saat ve süreleri ile görev yerlerine bağlı olmaksızın
çalışabilmelerinin mümkün olduğu, günün yirmidört saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde
çalışan devlet memurlarının çalışma saat ve şekillerinin kurumlarınca düzenleneceği hüküm
altına alınmıştır. Ayrıca aynı Kanunun 178'inci maddesinde fazla çalışma ücreti düzenlenmiş,
33'üncü ek maddede ise "Yataklı tedavi kurumları, seyyar hastaneler, ağız ve diş sağlığı
merkezleri ve 112 acil sağlık hizmetlerinde haftalık çalışma süresi dışında normal, acil veya
branş nöbeti tutarak, bu nöbet karşılığında kurumunca izin kullanmasına müsaade edilmeyen
memurlar ile sözleşmeli personele, izin suretiyle karşılanamayan her bir nöbet saati için (nöbet
süresi kesintisiz 6 saatten az olmamak üzere) aşağıda gösterilen gösterge rakamlarının aylık
katsayısı ile çarpılması sonucu hesaplanacak tutarda nöbet ücreti ödenir. Ancak 130 saatten
fazlası için ödeme yapılmaz..." hükmü yer almaktadır.
14) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği nin 37'nci maddesinde, yataklı tedavi
kurumlarında çalışmaların günün 24 saatinde kesintisiz devam edeceği, normal mesai saatleri
dışındaki hizmetlerin, acil vakaların muayene ve tedavisini, acil ameliyat ve müdahalelerin
yapılmasını ve yatmakta olan hastaların bakımlarının devamını kapsadığı belirtilmiştir. Aynı
yönetmeliğin 38'inci maddesinde, yataklı tedavi kurumlarında tüm personelin mesai başlayış,
bitiş saatlerinin, hizmetin ve mahallin özelliği ile kurum personel kadrosu göz önüne alınarak
ilgili kanunlara göre Valilikçe belirleneceği, hastane baştabiplerinin de, sağlık hizmetlerinin
sürekliliği ve kesintiye uğramaması amacıyla personel sayısını da dikkate alarak vardiya ve
nöbet gibi hizmetlerde farklı çalışma saatleri belirleyebileceği düzenlenmiştir. Yönetmeliğin
41'inci maddesinde ise "...e) Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez. Geceyi yoğun
mesai ile uykusuz geçiren personele, kurumun personel durumu ve imkanları müsait olmak,
hizmeti aksatmamak kaydıyla evinde veya kurum içerisinde lüzum görüldüğü sürece dinlenmesi
için baştabip izin verebilir. Bu takdirde de bunlar acil durumlarda baştabip veya nöbetçi
tabibin davetine uymaya mecburdurlar. Hafta tatillerinde ve resmi tatil günlerinde nöbet
tutanlara hizmeti aksatmamak kaydıyla diğer iş günlerinde nöbet süresi kadar izin verilebilir.
f)Kurum nöbet cetvelleri her hizmet bölümü veya meslek grubu için ayrı ayrı düzenlenir. Nöbet
listeleri aylık olarak hazırlanır; ... Nöbet listelerinin birer örneği baştabip odasına, nöbetçi tabip
odalarına ve ayrıca kurumun görülebilen bir yerine asılır. Birer örneği de Sağlık müdürlüğüne
gönderilir..." hükümleri yer almaktadır. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin
42'inci maddesinde nöbet türleri evde nöbet, normal, acil, branş nöbeti olmak üzere dört
şekilde düzenlenmiş olup, acil ve branş nöbetlerinin hangi hallerde, tutulacağının hastanenin
türüne, iş durumuna, personel mevcuduna, hizmetin gereklerine göre baştabip tarafından tespit
edileceği, Eğitim Hastanelerinde de uzman ve uzmanlık eğitimi görenlerden kimlerin hangi
nöbete gireceklerinin ve ne nöbeti tutacaklarının da baştabip tarafından tespit edileceği hüküm
altına alınmış ve branş nöbeti; "Birden fazla genel cerrahi, iç hastalıkları klinikleri ve kadın
hastalıkları ve doğum kliniği bulunan yataklı tedavi kurumlarında uzman ve klinik adedi göz
önüne alınarak acil hizmet için kliniklere bütün personeliyle birlikte branş nöbeti tutturulabilir.
Gerek görülürse ve uzman adedi yeterli bulunduğu takdirde acil vak'ası bulunan dallardan
birer uzman, yoksa kıdemli uzmanlık eğitimi görenler de bu ekibe eklenebilir, veya davet
edilebilir. Branş nöbetini üstlenen klinikler, gece nöbetini ifa edecek tabib ve personel
ekiplerini düzenleyerek gereği yapılmak üzere baştabibliğe verirler. Bu kliniklere gereğinde
başka hizmetlerden personel takviyesi yapılabilir. Branş nöbetlerini üstlenen klinikler o dalın
acillerinin yatarak tedavi hizmetlerini de ifa ederler ve bu klinik personeline başkaca nöbet
hizmetleri verilmez." şeklinde düzenlenmiştir. Ayrıca Yönetmeliğin uzmanlık eğitimi görenlerin
nöbetlerinin anlatıldığı 46'ıncı maddesinde " Kurumda üçten fazla uzmanlık eğitimi gören
bulunduğu hallerde genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutulur. Bu nöbeti baştabip düzenler.
Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutanlar genel hastane nöbeti tutan uzman nezaretinde
çalışırlar. Kurumdaki uzmanlık eğitimi görenlerin hepsi yalnız bir dalda bulunduğu takdirde
servis nöbeti tutmazlar. Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbetine girerler. Uzmanlık eğitimi
görenlere hiçbir zaman uzman nöbeti tutturulamaz. Bir serviste ikiden fazla uzmanlık eğitimi
gören bulunduğu takdirde, bunlar sıra ile servis nöbeti tutarlar. Servis nöbetini servis şefi
düzenler. Bu düzenlemede genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti göz önünde bulundurulur."
denilmektedir.
15) Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliğinin 4'üncü maddesinde uzmanlık
öğrencisi; kurumlarındaki kadro ve pozisyonları ne olursa olsun Yönetmelik hükümlerine göre
uzmanlık eğitimi gören kişiler olarak tanımlamıştır. Aynı Yönetmeliğin 26'ıncı maddesinde;
"(1) Uzmanlık öğrencisinin, kurum ve birimlerde eğitimin çağdaş standartlarda verilmesinin
sağlanmasını isteme hakkı vardır ve bunu sağlamak kurum amirlerinin görevidir. Nöbet,
çalışma ve eğitim odaları gibi uzmanlık eğitimi alan kişinin eğitsel ve sosyal gereksinimlerini
karşılayan alt yapı kurumca sağlanır. (2) Uzmanlık öğrencileri uzmanlık eğitimi
uygulamasından sayılmayan işlerde görevlendirilemez. (3)
Uzmanlık öğrencisi, eğitim sorumlusunun gözetim ve denetiminde araştırma ve eğitim
çalışmalarında ve sağlık hizmeti sunumunda görev alır, deontolojik ve etik kurallara uyar. "
düzenlemesi yer almaktadır.
16) Sağlık Bakanlığının 15/04/2011 tarihli 2011/33 sayılı genelgesinde eğitim ve araştırma
hastanelerinde sağlık hizmetlerinin uzmanlık eğitimleri ile birlikte yürütülmekte olduğu, sağlık
hizmetinin vazgeçilmez unsuru olan uzmanlık öğrencilerinin (asistanların) tuttukları nöbetlerin,
eğitimlerine önemli katkı sağlayacağı, zaman zaman asistanlara blok olarak, günaşırı ya da fazla
sayıda nöbet tutturulduğunun görüldüğü belirtilmek suretiyle bu kabil uygulamaların hasta ve
çalışan güvenliği açısından kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir. ayrıca, sağlık hizmetlerine
önemli katkı sağlayan asistanların eğitimlerinin daha etkili ve verimli yürütülebilmesinin
sağlanması, hasta ve çalışan güvenliğinin korunması amacıyla başkaca hususlarla birlikte
konumuzla ilgili olarak; asistanlara blok şeklinde veya günaşırı nöbet tutturulmayacağı ve nöbet
programlarının, hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak şekilde düzenleneceği konularında
açıklama yapılmıştır.
17) 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararnamenin "Uzmanlık eğitimi yaptırılması'" başlıklı 56'ıncı maddesinde "Bakanlık
veya bağlı kuruluşlarının kadrolarında tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık mevzuatına göre diğer
kamu kurum ve kuruluşlarında uzmanlık eğitimi veya yan dal uzmanlık eğitimi yaptırılabilir.
Bunlar, eğitimlerini tamamladıklarında görevlendirme süresi kadar Bakanlık veya bağlı
kuruluşlarında hizmet yapmakla yükümlüdür..." denilmektedir.
18) 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu na 5371 sayılı Kanun ile eklenmiş Ek Madde 3'de;
"İlgili mevzuata göre yurt içinde veya yurt dışında öğrenimlerini tamamlayarak tabip, uzman
tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananlar, her
eğitimleri için ayrı ayrı olmak kaydı ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından
hazırlanan İlçelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralamasında yer alan ...merkezlerinde ... gün,
Sağlık Bakanlığı veya Sağlık Bakanlığınca uygun görülen diğer kuruluşlarda Devlet memuru veya
ilgililerin talebi halinde 10.7.2003 tarihli ve 4924 sayılı Kanuna tabi sözleşmeli sağlık personeli
olarak Devlet hizmeti yapmakla yükümlüdürler..." hükmü yer alır iken Ek Madde 4'de de "Devlet
hizmeti yükümlülüğü kapsamındaki personel, bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini icra
edemezler." hükmü yer almaktadır.
19) Devlet Hizmeti Yükümlülüğü ile ilgili 12/09/2005 tarihli ve 25934 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan 2005/22 sayılı Başbakanlık Genelgesinde de 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri
Temel Kanununa, 5371 sayılı Kanunla eklenen hükümler ile yurt içinde veya yurt dışında
öğrenimlerini bitirerek tabip, uzmanlık ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip
unvanını kazananlara getirilen Devlet hizmeti yükümlülüğüne ilişkin açıklamalar yapılmıştır.
B. Şikayet Konusuna İlişkin Uygulamalar
20) Anayasa Mahkemesi 13/03/2006 tarih ve E. 2006/21 K. 2006/38 sayılı kararında; yurt içinde veya
yurt dışında öğrenimlerini tamamlayıp tabip, uzman tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini
tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananların, her eğitimleri için ayrı ayrı olmak kaydı ile
görev yapacakları ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine göre 300 ila 600 gün arasında
değişen sürelerle Devlet hizmeti yapmakla yükümlü kılınmalarının düzenlendiği 3359 sayılı
Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu'nun Ek 3'üncü maddesinde yer alan "...her eğitimleri için ayrı
ayrı olmak kaydı ile..." ibaresinin, Anayasa'ya aykırı olmadığına oyçokluğu ile karar verilmiştir.
21) Anayasa Mahkemesi 16/12/2010 tarih ve E. 2007/24 K. 2010/113 sayılı kararında; 21.6.2005 tarih
ve 5371 sayılı Kanunun 1'inci maddesiyle, 7/5/1987 tarih ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel
Kanununa eklenen ek madde 4'ün üçüncü fıkrasında yer alan "Devlet hizmeti yükümlülüğü
kapsamındaki personel, bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini icra edemezler' ibaresinin
Anayasa'ya aykırı olmadığına oyçokluğuyla karar verilmiştir.
22) Anayasa Mahkemesi 14/02/2013 tarih ve E. 2011/150 K. 2013/30 sayılı kararında; 663 sayılı
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararnamenin "Uzmanlık eğitimi yaptırılması" başlıklı 56'ıncı maddesi ile bu maddede yer alan
mecburi hizmet yükümlülüğünün Anayasa'ya aykırı olmadığına ve bu maddeye ilişkin iptal
isteminin oybirliği ile reddine karar verildiği görülmüştür.
C. Hukuka ve Hakkaniyete Uygunluk Yönünden Değerlendirme ve Gerekçe
23) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre haftalık çalışma süresi 40 saattir. Aynı Kanunda,
kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma sürelerinin
belirlenebileceği belirtilmiş olup, sağlık hizmetini sunan personelin çalışma usulleri de Yataklı
Tedav Kurumları İşletme Yönetmeliğinde düzenlenmiştir.
24) Sağlık Bakanlığı şikayet konusu olan asistan hekimlere kesintisiz nöbet tutturulması ile ilgili
olarak; çalışanın ve hizmet alanların güvenliği açısından asistanlara blok şeklinde veya gün aşırı
nöbet tutturulmayacağım, nöbet programlarının hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak şekilde
düzenleneceğini, ancak nöbet uygulamalarının merkezi idare tarafından takip edilerek
düzenlenmesinin mümkün olmayıp, ilgili eğitim kurumlarının sorumluluğunda olduğunu
belirtmiştir. Ancak, hastane tarafından her meslek grubu için ayrı ayrı hazırlanacak nöbet
listelerinin birer örneğinin sağlık müdürlüklerine gönderilmesi gerektiği ve il sağlık
müdürlüklerinin Bakanlığın taşradaki temsilcisi olduğu göz önünde bulundurulduğunda, merkezi
idare tarafından hastanelerdeki nöbet uygulamalarının
takip edilemediği açıklaması ikna edici bulunmamıştır.
25) İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi şikayetçi
asistanın şikayetinin, iş yoğunluğu yüksek bir klinikte çalışmasından kaynaklandığını ifade ederek
konuyla ilgili açıklamaları içeren Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu Doç. Dr. Münevver
Hoşgör'ün görüşünü sunmuştur, doktor görüşünde 7 numaralı paragrafta değinilen hususları
açıklamıştır.
26) Her ne kadar bir üst paragrafta bahsi geçen görüş yazısında; Sağlık Bakanlığının 15/04/2011
tarihli Genelgesine uyulduğu belirtilmiş olsa da, görüş yazısına ekli 2013 yılı Haziran ayı nöbet
listesi incelendiğinde, şikayetçi doktora 2, 6, 8, 10, 13, 16, 19, 22, 24, 30 Haziran tarihlerine
toplam on gün, yaklaşık 200 saat nöbet yazıldığı ve bazı nöbetlerin gün aşırı olduğu görülmüştür.
Nöbet ücretlerinin belirlendiği Devlet Memurları Kanunun Ek 33'üncü maddesinde, ayda 130
saatten fazlası için nöbet ücreti ödemesinin yapılmayacağının düzenlenmiş olması karşısında,
kanun koyucunun, nöbet izni kullanılmadığı takdirde, tutulacak nöbetin üst sınırını 130 saat olarak
kabul ettiği anlaşılmaktadır. Sabah mesaiye başlayıp, akşam nöbete kalan ertesi gün ise mesaiye
devam eden şikayetçi asistan hekimin 10, 11 ve 12 numaralı paragraflarda değinilen 'dinlenme
hakkının ihlal edildiği ve ilgili hekimin bu koşullarda sağlıklı kalmasının, sağlıklı karar
verebilmesinin, sağlıklı hizmet sunmasının ve uzmanlık eğitimden fayda görmesinin mümkün
olmadığı kanaatine varılmıştır.
27) Ayrıca, 'hekim eksikliği' ve 'eğitimde devamlılığın esas olduğu' gerekçeleriyle Yataklı Tedavi
Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinde belirtilen "Gece nöbeti tutanlara ertesi
günü görev verilmez" hükmünün asistan hekimler açısından uygulanamaz hale geldiği
anlaşılmaktadır. Yönetmeliğin ilgili maddesinin devamında, idareye çok geniş bir takdir yetkisi
tanınmış olup, geceyi yoğun mesai ile uykusuz geçiren personele kurumun personel durumu ve
imkanları müsait olmak, hizmeti aksatmamak kaydıyla evinde veya hastanede lüzum görüldüğü
sürece dinlenebilmesi için baştabip tarafından izin verebileceği ancak izin verilse dahi acil
durumlarda personelin baştabip veya nöbetçi tabip tarafından çalıştırılmaya devam edilebileceği
düzenlenmiştir. Sağlık hizmetinin 24 saat kesintisiz sunulması gerekliliği bir yana konulduğunda,
sağlık mevzuatında aylık tutulacak nöbet sürelerinin bir üst sınırının olmaması nedeniyle
baştabiplerin bahsi geçen takdir yetkilerini, hekimlerin dinlenme haklarını elinden alacak şekilde
kullanmalarının önü açıktır.
28) Diğer taraftan, teorik ve uygulamalı cerrahi eğitimde devamlılığının esas olduğu gerekçesiyle,
şikayetçiye nöbet izni kullandırılmadığı ve 130 saatten fazla tuttuğu nöbetler için ücret
ödenmediği, bu uygulamanın 12 numaralı paragrafta bahsi geçen angarya yasağı hükmüne de
aykırı olduğu anlaşılmıştır.
29) Sonuç olarak, şikayet konusunun çok geniş bir kesimi ilgilendirdiği, hak ihlali olduğu, aynı
uygulamalara maruz kalan tüm hekimlerin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakları olduğu
hususları gözetildiğinde; sadece şikayetçinin
şikayetlerinin çözümüne özel bir tavsiyede bulunmanın yeterli olmayacağı anlaşılarak,
konunun geniş bir çerçevede ele alınarak sorunun temelinin belirlenmesi gerekmiştir. Sorunun
temelinde yatan, hekim eksikliği nedeniyle, sağlık hizmetinin önemli unsurlarından olan,
eğitim sorumlusunun gözetim ve denetiminde araştırma ve eğitim çalışmalarında ve sağlık
hizmeti sunumunda görev alması gereken asistan hekimlerin dinlenme haklarının ellerinden
alınması kabul edilemez bir uygulamadır ve bununla ilgili bir mekanizma ile denetim sistemi
getirilmesi zorunludur. Öncelikle; hekim ihtiyacı tespit edilerek yasal mevzuat değişikliği
yapılmak suretiyle hekim eksikliği çözüme kavuşturulmalıdır. Ayrıca; Devlet Memurları
Kanunu'nun Ek 33'üncü maddesinde 130 saate kadar tutulan nöbet ücretinin ödeneceğine
ilişkin düzenlemenin esas alınarak aylık tutulacak nöbet süresinin üst sınırının da 130 saat
olarak belirlenmesi için de sağlık mevzuatında düzenleme yapılması gerekmektedir. Yataklı
Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinin e bendinde düzenlenen, "Gece
nöbeti tutanlara ertesi gün görev verilemez" hükmünün uygulanır hale getirilmesi sağlanmalı,
bunun için dinlenme hakkı baştabiplerin ve nöbetçi tabiplerin takdir hakkı ile
sınırlandırılmamalı, sınırlama içeren bahsi geçen bendin ikinci ve üçüncü cümleleri mevzuat
değişikliğiyle değiştirilmelidir. Bunlara ek olarak, asistan hekimlerin nitelikli eğitim almaları
sağlanmalıdır. Nitelikli olmayan bir uzmanlık eğitimi sonrasında uzmanlığını alacak olan
hekim, "uzman hekim eksikliğini" sadece nicelik olarak kapatacaktır. Hekimlere verilecek
cerrahi eğitim programının hekimler açısından verimli ve nitelikli bir hale gelmesi için; nöbet
listeleri de göz önüne alınarak bir eğitim programı düzenlenmeli, mümkün olduğu takdirde
özellikle teorik eğitimler uzaktan eğitim, online eğitim tarzında etkin mekanizmalar ile
desteklenebilecektir. Diğer taraftan; merkezi idarece, asistan hekimlere gün aşırı ya da blok
halinde nöbet yazılıp yazılmadığının kontrolü yukarıda bahsi geçen Yönetmelik hükmü gereği
il sağlık müdürlüklerine gönderilmesi gereken aylık nöbet listeleri aracılığıyla
denetlenmektedir. Nöbet listelerinin kontrolünde merkezi idarenin denetimini artırması
gerektiği sonucuna varılmıştır. Yönetmelikteki düzenlemeye uyulduğu kabul edilerek merkezin
bu denetimi, zamanında yapması, yerel idareleri yönetmeliğe uyma konusunda uyarması ve
gerektiğinde yasal yaptırım uygulaması gerekir.
30) Son olarak, asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet sonrasında verilmesi,
663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname 56'ıncı maddesinde ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunun
3'üncü ek maddesinde düzenlenerek tıpta uzmanlık eğitimini tamamlayanların 'devlet hizmeti
yükümlüğü' olduğu açıklanmıştır. 3359 sayılı Kanunun 4'üncü ek maddesinde de, Devlet
hizmeti yükümlülüğü kapsamındaki personelin bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini icra
edemeyecekleri hüküm altına alınmıştır. 20, 21 ve 22 numaralı paragraflarda açıklandığı üzere
ilgili maddelerin Anayasaya aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine iptal
istemiyle yapılan başvurularda iptal istemlerinin reddine karar verilmiştir. Adı geçen
kararlarının gerekçesinde; "herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip
olması karşısında, ülkenin her yöresinde sağlık hizmetlerinden yararlanılabilmesini sağlamak
amacıyla tabiplerin Devlet hizmeti ile yükümlü kılındığı ve niteliği gereği sağlık hizmetlerinin
yerine getirilmesinde ortaya çıkacak eksiklik ve gecikmelerin telafisi olanaksız sonuçlara yol
açacağı hususları dikkate alındığında, ülke ihtiyaçlarının söz konusu Devlet hizmeti
yükümlülüğünü zorunlu kıldığı..." kabul edilmiştir. Tüm bu açıklamalar ışığında, yukarıda
açıklanan nöbet ve mesai fazlalıkları hariç asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi
hizmet sonrasında verilmesinin hukuka aykırı bir yönünün bulunmadığı anlaşılmıştır.
IV. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN YASAL MEVZUAT
A. Dava Açma Süresinin Yeniden Başlaması
31) Kurumumuzun 20/11/2013 tarih ve 17083 sayılı yazısı ile inceleme ve araştırmanın şikayet
tarihi olan 01/06/2013 tarihinden itibaren 6 ay içinde sonuçlandırılamaması nedeniyle,
02/12/2013 tarihinde dava açma süresinin yeniden işlemeye başlayacağı hususunda şikayetçiye
bilgi verilmiştir.
B. Yargı Yolu
32) 2709 Sayılı 1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Başlıklı 40'ıncı
maddesinin 2'inci fıkrasında, "Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve
mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır." hükmü yer almakta olup, 6328
sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, ilgili
idarenin eylem ve işlemlerine karşı 02/12/2013 tarihinden itibaren 60 günlük süre içerisinde
İzmir İdare Mahkemesine yargı yolu açıktır.
V. KARAR
Açıklanan gerekçelerle; şikayetçi başvurucunun şikayetinin KISMEN KABUL KISMEN
REDDİYLE;
1) Şikayetçinin asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet
sonrasında verilmesi konusuna ilişkin şikayetinin yerinde olmadığı anlaşıldığından bu şikayetin
REDDİNE,
2) Şikayetçinin fazla çalıştırılmasına ilişkin şikayetinin KABULÜNE;
a) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinin "e" bendinde
yukarıda öngörüldüğü üzere "Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez." hükmünün
hekimlerin dinlenme haklarının baştabip veya nöbetçi tabibin ucu açık takdir haklarıyla
sınırlandırılmaması ve bu yönde mevzuat değişikliği yapılması,
b) Hekimlere aylık 130 saatten fazla nöbet yazılmaması konusunda sağlık
mevzuatında düzenleme yapılarak aylık nöbet üst sınırının belirlenmesi,
c) Şikayet konusunun temel sebebi olan hekim eksikliğinin giderilmesi yolunda YÖK ve
Tıp Fakülteleriyle koordineli işbirliği içerisinde yasal mevzuat değişikliği yapılması,
d) Aylık nöbet listelerinde asistan hekimlere gün aşırı yada blok halinde nöbet yazılıp
yazılmadığının sağlık müdürlükleri aracılığıyla etkin bir şekilde merkezden denetlenmesi
hususlarında Sağlık Bakanlığına TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
3) Şikayetçi asistan hekime gün aşırı nöbet konulmaması ve aylık 130 saatten fazla
nöbet yazılmaması hususunda Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney Kamu Hastaneleri
Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesine
TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
4) Bilgileri için kararın YÖK Başkanlığına gönderilmesine,
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 inci maddesinin üçüncü fıkrası
uyarınca, merciince (Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney Kamu
Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma
Hastanesi) bu karar üzerine tesis edilecek işlem ya da tavsiye edilen çözümün uygulanabilir nitelikte
görülmediği takdirde gerekçesinin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna,
Bu kararın şikayetçi, Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney
Kamu Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma
Hastanesine tebliğine,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi'nce karar verildi.
M.Nihat ÖMEROĞLU
Kamu Başdenetçisi