Part-time çalışan sayısı dört yılda 700 bin kişi arttı

Cem Kılıç

Türkiye'de son 5 yılda esnek çalışmanın yaygınlaşmaya başladığını görüyoruz. İş Kanunu'nda yapılması planlanan ancak hayata geçmeyen evden çalışma ve uzaktan çalışma gibi esnek çalışma biçimleri henüz yasalaşmamış olmasına rağmen, part-time çalışma hızla artıyor.

2009'da part-time çalışan 2 milyon 407 bin kişiydi. Bu sayı 2013'te 3 milyon 179 bine yükseldi. Yani 4 yılda part-time çalışan sayısı yüzde 32 arttı. Aynı dönemde toplam istihdamın yüzde 20 arttığını göz önünde bulundurursak, part-time çalışmanın hızla yaygınlaştığını görebiliriz.

Part-time çalışma özellikle kadınlar ve gençler tarafından tercih ediliyor. 2013 yılında toplam part-time çalışanların yüzde 60'ı kadın. Ayrıca part-time çalışanların yüzde 50'si 40 yaş altında. Fakat part-time çalışma eskisi gibi sadece öğrencilerin veya düşük nitelikli çalışanların tercih ettiği bir çalışma biçimi değil. Part-time çalışma hem yaygınlaşıyor, hem de bir zorunluluk olarak değil, bir tercih olarak yüksek eğitimli kişilerin de çalışma biçimi haline geliyor. Böyle olunca da bu tarz çalışanları korumak için yeni uygulamalara ihtiyaç doğuyor.

Taksici, değnekçi...

Bahsettiğimiz istihdam biçimlerinin sigortalılık sorunlarının çözümü için 5510 sayılı Kanun'un ek 5 ve ek 6. maddeleri düzenlenmiş. Buna göre, taksi ve dolmuş şoförleri, turist rehberleri ve değnekçilerden ay içerisinde çalışma günleri 10 günden az olanlar, çalışmadıkları günler için kendi ceplerinden prim yatırarak sigortalı olabiliyorlar. Bu durumdaki kişiler 9 gün çalışmışlarsa kalan 21 gün için belirledikleri prime esas kazanç düzeyi üzerinden prim ödeyerek eksik günlerini tamamlayabilirler.

Eksik günlerini bu şekilde tamamlayacak kişiler eğer isterlerse, prim ödeyerek işsizlik sigortasından da yararlanabilirler. Ancak işsizlik sigortası primi ödemek bu kişiler için zorunlu değil. Ancak, malullük, yaşlılık, ölüm ve genel sağlık sigortası primi ödemek zorundalar. Bu kişiler belirledikleri prime esas kazanç üzerinden yüzde 32.5 prim ödeyerek malullük, yaşlılık, ölüm ve genel sağlık sigortasından yararlanırlar. İşsizlik sigortasından yararlanmak isterlerse, sigortalı çalışanlar adına işverenleri tarafından ödenen yüzde 2'lik payı da kendileri ödemeli. İşsizlik sigortasının işçi payı ile birlikte toplamda yüzde 35.5 oranında prim ödemek durumundalar.

Alt sınır 35.7 TL

Bu durumda olup bir ayda 9 gün çalışan kişiler 2014 yılının ilk 6 ayında günlük en düşük 35.7 TL üzerinden yüzde 32.5 prim ödeyecekler. Yani en düşük günlük 11.6 TL prim ödemeliler. Ayda 9 gün çalışan kişi 243.65 TL prim ödeyerek prim gün sayısını 30'a tamamlar ve sağlık hizmetlerinden yararlanır. Bu kişi eğer işsizlik sigortasından da yararlanmak isterse, günlük en düşük 12.6 TL ödeyecek.

Part-time çalışıp eksik günleri için kendi primini ödeyenlerin sigortalılığı 4/a'lı yani SSK'lı olarak değerlendirilir. Bu kişilerin ödediği primler Bağ-Kur şartlarında değerlendirilmez. Bu yönden daha az prim ödeme gün sayısı ile emekli olabilenler için avantaj var.

Tarımda süresiz çalışanlar

Sosyal güvenlik sistemi açısından önemli bir grup da, tarımda süreksiz çalışanlar. Ancak bu kişiler bazı şartları taşımaları halinde kendi sigorta primlerini ödeyerek emeklilik hakkına erişebilir.

Bu durumdaki kişilerin sigortalı olabilmesi için isteğe bağlı sigorta primi ödemiyor ve başka bir işte sigortalı çalışmıyor olmaları gerekiyor. Bu kişiler kendi sigortalılıkları nedeniyle aylık veya gelir almamalı ve 18 yaşını aşmalı.

Bu kişilerin en önemli avantajı, 21 gün prim ödeyerek 30 gün sigortalı olabilmeleridir. Önemli maliyet avantajı sağlayan bu düzenlemeden yararlanmak için, tarımda hizmet akdiyle sürekli çalışılmadığını ispat edecek evraklar önem kazanıyor. SGK'dan alınan bir işe giriş bildirgesinin önce muhtardan daha sonra Tarım İlçe Müdürlüğü'nden onaylatmak yeterli.

Bu belgeleri ibraz ederek tarımda süreksiz çalışan kişiler ilk 6 ay için 258.65 TL prim ödeyerek kendilerini 30 gün sigortalı gösterebilir. Bu kişiler, malullük, yaşlılık, ölüm, genel sağlık sigortası ve iş kazası meslek hastalığı bakımından prim ödeyerek bu sigorta kollarından verilen hizmetlerden yararlanabilir.

Mantı, boncuk, yufka yapan kadınlar 21 gün prim öder

Gelir Vergisi Kanunu uyarınca oturdukları evde dışarıdan işçi çalıştırmaksızın ürettikleri ürünleri, işyeri açmaksızın satanlar da 21 gün prim ödeyerek 30 gün sigortalı olabilir. Havlu, çorap, çarşaf, halı, kilim, hasır, sepet, tarhana, erişte, mantı gibi ürünler bu kapsamda.

Ayrıca köy muhtarları da, 21 gün prim ödeyerek 30 gün sigortalı olma hakkına sahip. Bu kişiler de, 2014 yılının ilk 6 ayı için en düşük 258 TL prim ödeyerek sigortalı olabiliyorlar.

Ayın tamamı yani 30 gün için değil, 21 gün prim ödeyerek bütün bir ay için sigortalı olma avantajı 2023 yılında sona eriyor. Dolayısıyla bu durumdaki kişiler, bu yıllardaki avantajları değerlendirmeli.