Rehberlik merkezleri rehber olamıyor

"Fiziksel koşulları yetersiz bir Rehberlik Araştırma Merkezi'nde çalışıyorum. Güya bina girişinde engelliler için rampa yapılmış. Tekerlekli sandalye girmez. Bina iki katlı ama asansör yok. Bedensel engellilerin değerlendirmelerini giriş kata inip yapıyoruz. Değerlendirmelerimiz yüzeysel oluyor zaten. Tüm soruları çocukların annelerine soruyoruz. Neleri yapıp neleri yapamayacağını değerlendirmek için materyallerimiz yok. Eşleştirme materyallerini kendi alıyorum..."

Bu sözler Anadolu'daki bir Rehberlik Araştırma Merkezi'nde (RAM) çalışan özel eğitim öğretmeni T.E'ye ait. Bahsettiği eksikler sadece kendi kurumu ile ilgili değil. Özel gereksinimli çocukların eğitsel tanılamasının yapıldığı ve kendilerine uygun okullara yönlendirildiği Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) eksiklerle dolu.

Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği'nin (TOHAD) İstanbul Bilgi Üniversitesi ve Sabancı Vakfı desteğiyle yürüttüğü 'Engelli Hakları İzleme Çalışması' kapsamında bir rapor hazırlandı. "Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları İzleme Raporu 2014", engellilerin eğitimde, sağlıkta, çalışma hayatında karşılaştığı hak ihlallerini, erişilebilirlik açısından yaşadığı sorunları rakamlarla ortaya çıkardı. Raporun öğrencilere rehberlik ve psikolojik danışmanlık veren Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) kısmında da çarpıcı sonuçlar yer alıyor.

Raporda RAM'lar fiziksel erişilebilirlik ve nitelik açısından sorgulanıyor. Türkiye'de 228 RAM bulunuyor. RAM'lar Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı. Rapor kapsamında Türkiye'deki RAM'a bilgi edinmek için başvuru yapılıp, sorular soruldu. 124 RAM'dan cevap geldi. Gelen cevaplar eksikleri de ortaya çıkardı.

Engelli öğrenciler ya da risk altında bulunan öğrencilerin eğitimden yararlanabilmek için mutlaka RAM'da eğitsel tanılamama işlemine tabi tutuluyor ve eğitim sistemine dahil ediliyor. Ağırlıklı olarak engelli çocuklara hizmet veren bu kurumların çoğu fiziksel erişim açısından olumsuzluklarla dolu.

Engelli öğrenciye hizmet veriyorlar ama erişim sıkıntılı

Rapora göre, RAM'ların yüzde 75,81'i çok katlı binalarda hizmet veriyor. Ancak bu merkezlerin yüzde 77,66'sında asansör yok. Binalarında asansör bulunduğunu ifade eden 21 RAM'ın sadece yüzde 52.38'i sesli anons sistemine sahip. RAM binalarının yüzde 97,58'inde görme engelliler için hissedilebilir zemin bulunmuyor. Yüzde 49,19'unda engellilerin erişimine uygun tuvalet yok.

Uzmanlar eksik ve yetersiz

Eksikler sadece binaların fiziksel durumu ile sınırlı değil. RAM'larda yeterli sayıda uzman yok. Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği'nde RAM'larda çalışacak personel şöyle sıralanıyor: "Psikolojik danışman, psikolog, psikometrist, eğitim programcısı, sosyal çalışmacı, özel eğitimci, çocuk gelişimi ve eğitimcisi."

Ancak rapora göre, 124 RAM'dan sadece 24'ünde psikolog var, 10'unda pedagog, 86'sında özel eğitim uzmanı, 49'unda görme engelli uzmanı, 62'sinde işitme engelli uzmanı, 70'inde zihinsel engelli uzmanı var. İşaret dili bilen personeli olan kurum sayısı ise sadece 41.

Çocukların gelişimini izleyemiyorlar

Özellikle 0-6 yaş arası çocukları değerlendirmek için gerekli ölçe ve değerlendirme araçlarına sahip değiller. RAM'larda izleme çalışmaları da verimli yapılamıyor. Özel eğitime ihtiyacı olan çocukların yönlendirildikleri kurumda ziyaret edilip, takiplerini yılda bir kez yapabildiğini söyleyen kurumların oranı yüzde 45,97, iki kez yapabilenler yüzde 33,87. Yüzde 10'unda ise hiç takip yok.

Rapordaki verileri, tespitleri RAM'larda çalışan uzmanların ve hizmet alan velilerin anlattıkları da destekliyor. Otizmli oğlu olan T.T, RAM'larda oyun aktivitelerinin olduğu odalar olması gerektiği ve çocukların oynarken test edilmesi gerektiğini söylüyor. Değerlendirmenin hızlı ve yetersiz olduğu görüşünde. Uzmanların soruları hızlı bir şekilde ve çoğunlukla anneye sorduğunu anlatıyor.

"Yanlış başlamış öyle devam ediyor"

28 yıldır psikolojik danışmanlık yapan ve 20 yıldır RAM'larda çalışan Psikolojik Danışman Hüseyin Şen de, Yüksel'in tespitlerine katılıyor. Çankaya RAM'da çalışan Şen, kendi kurumunun fiziksel açıdan ve kadro açısından diğer RAM'lara göre daha şanslı olduğunu söylese de RAM'larda yaşanan sorunları şöyle anlatıyor:

"RAM'ların çoğunun fiziksel anlamda yetersiz binalarda hizmet verdiği gerçek. Bazıları başka kurumlarla aynı binalarda hizmet veriyor. RAM'ların hem bağımsız hem de herkesin ulaşabileceği yerde olması gerekiyor. Genel anlamda ölçme araçlarında problem var. Uygulanan testlerin güncellenmesi gerekiyor. MEB yeni ölçme araçlarının standartitasyon çalışmasında sona geldi. Gelen çocukları eğitsel performansının eğitim veren kurum tarafından yapılması gerekiyor. Bizde bu işi RAM'lar yapıyor. Süreç yanlış başlamış ve böyle gidiyor. Bize gelen çocukların 30 dakikada bir yıllık performansını değerlendirmeye çalışıyoruz. Eğitim planı vermeye çalışıyoruz. Oysa bu sürede çocuğun öğrendiklerini performansa dönüşüp dönüşmediğini gözlemlemek mümkün değil. Materyallerimiz de yok. Soruları anne babalara soruyoruz. Çocuklar, özellikle engelli çocuklar ilk kez gördüğü kişi ile kaygılandığı veya çekindiği için performansını gösteremiyor."

Şen, RAM'larda üniversitelerin özel eğitim bölümünden mezun özel eğitim uzmanının da az olduğunu vurguluyor. Hizmet içi eğitimlerde farklı branşlardan öğretmenlerin de özel eğitim uzmanı olabildiğini ama bunun da hizmetin niteliğini düşürdüğünü söylüyor.

Al Jazeera / Umay Aktaş Salman