Gizli şeker tehlike

Prof. Dr. Temel YILMAZ / GAZETE HABERTÜRK

Diyabet önlenebilir mi? Gizli şeker nasıl saptanır? Fazla şekerli gıdalarla beslenenler mutlaka diyabet olur mu? Diyabetin asıl sebebi buğday mı? Bugün okurlardan gelen bu sorulara yanıt arayacağız.

DİYABET ÇOK HIZLI YAYILIYOR

Diyabet tüm dünyada genel nüfus artışından 2-3 kat fazla bir hızla yayılıyor. Yapılan çalışmalara göre, ülkemizde 8 milyonun üzerinde diyabetli, 6-8 milyon arasında da diyabet adayı ya da gizli diyabetli var. Son 10 yılda diyabetin artış hızı % 90-100 civarında.

Sağlık Bakanı Mehmet Müezzinoğlu göreve başladıktan sonra "Diyabet Kontrol ve Önleme Programı"nı öncelikli hedefleri arasına aldı. Bu doğru bir stratejik yaklaşımdı. Çünkü diyabet ülkemizde, bir numaralı ölüm nedenleri arasında olan kalp hastalıkları, obezite ve hipertansiyonun başlıca sebebi. Diyabeti kontrol altına almadan kalp, yüksek tansiyon ve obezite gibi hastalıkları kontrol altına almak mümkün değil.

Daha da önemlisi, diyabet ve buna bağlı organ hasarları, her yıl Türkiye'nin sağlık bütçesinin dörtte birini götürüyor.

Burada çok önemli bir soru gündeme geliyor: "Diyabeti kontrol altına almak ve önlemek mümkün mü?" Bu sorunun cevabı, "hastalığın erken döneminde evet". Diyabeti henüz ilk aşamasındayken, daha bulguları ortaya çıkmadan, yani gizli şeker döneminde önlemek mümkün.

NASIL ANLAŞILIR?

Yapılan çalışmalar, diyabetin henüz belirtilerini vermeden 10-15 yıl süren sessiz bir dönemi olduğunu gösterdi. Bu döneme "gizli şeker" adı veriliyor. Gizli şeker olup olmadığınızı anlamak için hemen kan şekerinizi ölçtürün. Açlık kan şekeriniz 100-125 mg/dl arasında ya da tokluk kan şekeriniz 140-199 mg/dl arasında bulunmuşsa "gizli şeker"li olabilirsiniz. Gizli şekerin altında yatan en önemli neden, insülin direnci. Kontrol altına alınmazsa bir süre sonra klinik diyabet gelişebilir. Hızlı yemek yeme, açlıkta fenalık hissi, sinirlilik, çarpıntı, tatlı krizleri, yemekten sonra yorgunluk ve uyku, gizli şekerin habercileri olabilir. Bu bulgular varsa erken tanı için hemen bir hekime başvurun ve kesinlikle ertelemeyin. Bu bulgular diyabetin habercisi olabilir ve doğru bir tedavi programıyla yaşam boyu diyabetin önlenmesi mümkün. Peki ama nasıl?

SPOR YAPMAK TEK BAŞINA YETERLİ DEĞİL!

Uluslararası diyabet kontrol çalışmaları, bu konuda çok ilginç sonuçlara ulaştı. "Gizli şekeri olan ya da riskli kişilerde % 5 oranında kilo kaybı ve günde yarım saatlik bir yürüyüşle diyabet olma riski yarı yarıya azalıyor."

Burada kritik soru, "Doğru beslenmenin mi" yoksa "Sporun mu" diyabetin önlenmesinde daha ön planda olduğu.

Birçok uluslararası gıda şirketi, obezite ve diyabetin önlenmesi için hareketli yaşam ve sporun daha öncelikli olduğunu savunuyor ve projeler yapılıyor. Oysa yapılan çalışmalar, sağlıklı bir beslenme programı uygulamadan sadece sporla diyabetin önlenemeyeceğini gösteriyor. Spor tek başına yeterli değil.

Özellikle çocuklarda ve gençlerde fast-food tipi ya da şekerli, çikolatalı gıdalarla beslenme alışkanlıklarını düzeltmeden "Spor yap" ya da "Harekete geç" gibi projelerle ne obeziteyi, ne de diyabeti kontrol altına almak mümkün.

Sağlık Bakanlığı da diyabet ve obezite kontrol önleme programında son günlerde strateji değişikliği yaparak sağlıklı beslenme programını ön plana almaya başladı.

MUTLAKA SALATA YİYİN

- En ideali, sağlık beslenme ve düzenli sporu birlikte sürdürmek.

- Sağlıklı beslenmenin tek koşulu, dengeli ve vücudun ihtiyacı olan tüm besinleri kapsayacak integral beslenme modelidir.

- Aşırı proteinli, yağlı gıda rejimlerinden kalp sağlığınız için kaçının.

- Kan glikozunu hızlı yükselten (glisemik indeksi yüksek) şekerli ve karbonhidratlı gıdaları almayın.

- Her öğün mutlaka salata yiyin ve salata bitmeden yemeğe başlamayın.

- Yağı sınırlayın ve vücudun ihtiyacını karşılayacak kadar alın, aşırı yağ alımından kaçının.

- Hipoglisemik atakları önlemek için glisemik indeksi yavaş karbonhidratlar ve küçük ara öğünler alın.

- Yürüyüşe zaman ayırın, günde en az 8-10 bin adım atın.

BİR SORU BİR YANIT

Fatih Altaylı'nın programında bir konuk doktor, ''Ekmek olmasaydı diyabet olmazdı, ekmek yemezseniz diyabet ortadan kalkar" dedi. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Davetli olduğum halde katılamadığım Sevgili Fatih Altaylı'nın programından sonra okurlardan buna benzer birçok soru geldi. Öncelikle belirtmek gerekir ki diyabetin "Tip 1, Tip 2, MODY, LADA, Monogenik" gibi farklı tipleri var ve her tipin erken, ileri ve komplikasyonlu dönemleri bulunuyor.

Ülkemizde sadece 650 civarı endokrin uzmanı olduğu ve bunların da çok azının diyabetle uğraştığı düşünülürse 8 milyon diyabetli hastanın tedavisi için tıbbın ve tıp dışından farklı meslek alanlarından birçok kişinin ortaya çıkması sürpriz değil. Bunun da doğal sonucu olarak, diyabet gibi ciddi bir hastalığa birbirinden farklı, bir bölümü magazinsel öneriler oluyor. Buna karşıyım. Sonuçta ortada insan hayatı var.

Soruya gelince, "Diyabetin nedeni ekmektir" diyebilmek için bazı başka soruların da cevabı gerekir.

Ekmek yiyen herkes diyabet olur mu? Cevap hayır. Hayatında ekmek yememiş insanlarda asla diyabet olmaz mı? Cevap hayır. Churchill'den İnönü'ye kadar diyabetli ünlüler sadece ekmekle beslendiği için mi diyabet oldu? Cevap hayır.

Gelelim insanların dışındaki diğer canlılara... Evimizde sadece etle beslenen dostlarımızda diyabet olmaz mı? Cevap olur. Ağırlıklı olarak buğdayla beslenen kuşlar ve tavukların hepsi sonunda diyabet mi olur? Cevap olmaz.

Sonuç olarak sorunun yanıtını özetleyelim: Beyaz undan yapılmış glisemik indeksi yüksek ekmek ya da karbonhidratlı gıdalar diyabeti tetikler ve ortaya çıkışını hızlandırır. Bunların beslenme programından çıkarılması, diyabetin kontrolünü kolaylaştırır. Erken dönemde klinik diyabetin, tekrar gizli şeker dönemine gerilemesine yardımcı olur.