Sosyal güvenlikte karadelik: Memur

Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007'de yürürlüğe girecek 'Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun bazı hükümlerini iptal ederek 'tek çatı'yı çökertti, ancak iptal kararlarını yalnızca memurlarla sınırlı tuttu. Mahkeme, 'mezarda emeklilik' olarak tartışılan düzenlemeye ilkesel olarak karşı çıkmadı ve emeklilik yaşını kadınlarda 58, erkeklerde 60'a çıkaran ve 9 bin gün prim ödeme şartı getirirken emeklilik yaşını kademeli olarak artıran madde ile emekli maaşlarının düşmesine yol açacak maddeyi sadece memurlar yönünden iptal etti. Mahkeme böylece diğer sigortalılar yönünden geç emeklilik ile aylık bağlanma oranlarının düşmesine onay verdi.

Sezer ve CHP istedi

Milyonlarca çalışan, emekli ile ailelerini ilgilendiren, tüm çalışan ve işveren örgütlerinin tartıştığı 5510 sayılı "Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 23 maddesinin iptali istemli davaları Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile CHP ayrı ayrı açmıştı. Mahkeme, her iki davayı da birleştirerek görüşmeye karar vermiş, önceki hafta da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Murat Başesgioğlu'nun yasayla ilgili açıklamalarını dinlemişti.

Tek çatı bitti, ama

Anayasa Mahkemesi işçi ve memur sendikaları ile emekli örgütlerinin tepki gösterdiği yasayla ilgili salı gününden beri sürdürdüğü görüşmelerini dün borsanın kapandığı saatlerde tamamladı. Mahkemenin aldığı karar Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Haşim Kılıç tarafından açıklandı.

Geç emekliliğe ilkesel onay: Buna göre, mahkeme kanunun çok tartışılan ve emeklilik yaşını kademeli olarak yükselten düzenlemeye ilke olarak karşı çıkmadı.

İptal yalnızca memurlar yönünden: Anayasa Mahkemesi, emekliliğe hak kazanabilmek için yasanın kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaşını doldurmuş olma ve en az 9000 gün prim ödeme şartı getiren 28. maddesinin 2. fıkrasını yalnızca memurlar yönünden iptal etti. Diğer sigortalılar yönünden ise iptal kararı vermedi.

Sadece memurlar yönünden iptal edilen fıkra şöyleydi:

"İlk defa bu kanuna göre sigortalı sayılanlara;

a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır."

Mezarda emeklilik: Fıkranın devam bentlerinde ise emeklilik için gereken yaş şartı, 1 Ocak 2036-31 Aralık 2037 arasında kadın için 59, erkek için 61, 1 Ocak 2038-31 Aralık 2039 arasında kadın için 60, erkek için 62, 1 Ocak 2040 ila 31 Aralık 2041 arasında kadın için 61, erkek için 63, 1 Ocak 2042-31 Aralık 2043 arasında kadın için 62, erkek için 64, 1 Ocak 2044-31 Aralık 2045 arasında kadın için 63, erkek için 65, 1 Ocak 2046-31 Aralık 2047 arasında kadın için 64, erkek için 65, 1 Ocak 2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65 olarak düzenleniyor.

Nedeni bu: Kılıç, bunun nedenini "28. madde 2. fıkrası kamu görevlileri yönünden iptal edilirken, sigortalılar yönünden reddedilmiştir. Bunun nedeni tamamen şudur; kurulumuzdaki çoğunluk, kamu görevlilerinin emeklilik sürecinin ve işlemlerinin ayrı bir yasa konusu olduğunu ve bunun sigortalılardan ayrı bir şekilde düzenlenmesi gereğini ifade ettiler. Ama 4/a (SSK işçileri) ve 4/b kapsamında olan sigortalılar yönünden ise anayasal değerlendirmeler yapılmış ve ilgili yerlerin kimi bölümü iptal edilmiş, kimi bölümü ise reddedilmiştir". Mahkeme bu açıklamasıyla memurlarla ilgili ya yeni yasa çıkarılması ya da mevcut yasalarda bu yönde değişiklik yapılması gereğinin altını çizdi.

Maaş düşürmeye iptal de memura: İptal edilen en önemli düzenlemeler arasında aylık bağlama oranlarının düşürülmesine yol açan düzenleme de yeraldı. Ancak mahkeme, 'Yaşlılık aylığının bağlanması' başlıklı 29. maddenin, "Yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıların aylığı, belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır" şeklindeki 1. fıkrası ile ortalama aylık kazancın hesaplanmasına ilişkin 2. ve aylık bağlama oranının hesaplanmasına ilişkin 3. fıkraları da yalnızca kamu görevlileri yönünden iptalle yetindi. Anayasa Mahkemesi, bu hükümlerin diğer sigortalılar yönünden iptal ise istemini reddetti.

Emekliyken çalışandan prim (Destek primi): Mahkeme, kanunun, 30/4. fıkrasındaki, yaşlılık aylığı almakta iken sigortalı olarak yeniden çalışmaya başlayanlardan "sosyal güvenlik destek primi alınacağına" ilişkin hükmü, 4/b kapsamına girenler yönünden (serbest çalışanlar) oy birliğiyle iptal ederken, kalan bölümü ise oy çokluğuyla reddetti. Buna göre emekliler yüksek oranda destek primi ödemekten kurtuldu.

Tek çatı çöktü

Anayasa Mahkemesi diğer birçok düzenlemeyi de yine devlet memurları yönünden iptal etti ve yasayla asıl kurulmak istenen sosyal güvenlik kurumlarına tek çatı hedefini de sekteye uğrattı.

Yürürlük durdu

Anayasa Mahkemesi Başkanvekili, Haşim Kılıç iptal edilen hükümlerle ilgili olarak ayrıca yürütmeyi durdurma kararı da verdiklerini de açıkladı, Kılıç, bunun gerekçesini de şöyle açıkladı:

"Yasa 1 Ocak 2007'den itiraben uygulanacak. Biz gerekçemizin yasanın yürürlüğe gireceği 1 Ocak 2007 sonrasına kalma ihtimali nedeniyle de iptal edilen maddeler yönünden 1 Ocak'tan geçerli olmak üzere yürütmeyi durdurma kararı verdik, durdurma bu tarihten geçerli olacak"

Şimdi ne olacak?

İptaller dışında yürürlükte: Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararı gerekçeli karar yayımlandığında, ancak yürütmeyi durdurma kararları 1 Ocak 2007'den itibaren uygulanacak. Ancak mahkemenin iptal istemlerini reddettiği ve durdurmadığı kanun maddeleri tüm çalışanlar yönünden 1 Ocak'tan itibaren uygulanacak.

Mezarda emekliliğe devam: 'Mezarda emeklilik' olarak tartışılan ve emeklilik yaşını kademeli artıran düzenleme başta, sadece memurlar yönünden iptal edildiği için kamu görevlileri dışında kalan işçiler, 1 Ocak'tan itibaren yeni yasanın hemen her maddesinden etkilenecek, emeklilik yaşı ve maaşları buna göre belirlenecek.

En doğrusu erteleme

İptal edilen maddelerin düzenlediği konuların ne olacağının yanıtı da belli. Anayasa Mahkemesi'nin önce yürütmeyi durdurma, ancak asıl olarak iptal kararının gerekçeleri Resmi Gazete'de yayımlandıktan sonra yasal boşluk oluşmaması için hükümetin hızla yeni bir yasa çıkarması ve bunda da iptal gerekçelerini gözetmesi gerekecek. Aksi halde, iptalle çelişen yeni düzenlemeler Cumhurbaşkanı Sezer tarafından veto edilebileceği gibi, vetoya rağmen ısrar edildiğinde de yeniden Anayasa Mahkemesi'ne dava açılabilecek.

Ancak, tek çatının çökmesi ve birçok işlemin yasal dayanaktan yoksun hale gelmesi nedeniyle, yeni ayrıntılı düzenlemelerin uzun zaman alacağı dikkate alındığında en etkili çözüm iptallerle delik deşik olan yasanın yürürlüğünü ertelemek. Bunun için de tek maddelik bir yasa yeterli olacak.

Şimdilik kurtaran yalnızca memurlar oldu

Anayasa Mahkemesi'nin ağırlıkla memurlar yönünden iptal ettiği diğer düzenlemeler de şöyle:

3. maddenin 'güncelleme katsayısı' başlıklı 29. bendi,

Sürekli iş göremezlik gelirinin bağlanmasına ilişkin 19. maddenin 'iş göremezlik nedeniyle işlerine son verilen memurlardan, sürekli iş göremezlik geliri farklarının kurumlarına ödenmesine' ilişkin 5. fıkrası,

Malullük aylığının hesaplanmasına ilişkin 27/1. fıkrasının, malullük aylığının, "29. madde (yaşlılık aylığının hesaplanması) hükümlerine göre hesaplanacağına ilişkin ibaresi ve bu ibare dışında kalan bölümü - yine sadece kamu görevlileri yönünden)

Yaşlılık toptan ödemesi ve ihyayı düzenleyen 31/1 fıkrası,

Emniyet, MİT, TRT, zirai mücadele ve karantina, Devlet Tiyatrosu ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası çalışanlarına, fiili hizmet süresi zammı eklenmesine ilişkin 40. maddenin 8, 12, 13 ve 14. sıraları,

46. maddenin, kamu görevlilerinin kısa ve uzun vadeli sigorta kollarının uygulaması bakımından prime esas kazançlarının tespitinde üst sınırın aranmayacağına ilişkin 4 ve 5. fıkrası,

TÜFE zammı: 55. maddesinin, "Bu kanuna göre bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın ocak ve temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel endeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir" hükmünü içeren 2. fıkrası (yalnızca memurlar yönünden),

SSK'lılara tek iptal: Diğer sigortalılar yönünden ise 55.maddenin "Bu kanuna göre bağlanan gelir aylıkları..." ibaresi,

Katkı payı: Emekli maaşları için 6'şar aylık artış, ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi için 2 YTL katkı payı alınmasına ilişkin düzenleme (memurlar yönünden) 63/1. fıkra(d) bendindeki, ağız diş tedavisinin, 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin diş protezlerinin belirlenen tutarının yüzde 50'sinin kurumca finansmanının sağlanacağına ilişkin hükmü, (kamu görevlileri yönünden). Ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi için 2 YTL alınmasına ilişkin 68/2. fıkrası (yalnızca memurlar yönünden)

80. maddenin, 1. ve 2. fıkraları (prime esas kazançlarının hesabında, hak edilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alıyor. Ayrıca, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı, emekli ikramiyesi, yemek, çocuk ve aile zamları gibi yardımların ücretin yüzde 30'unu geçmeyen kısmının, prime esas kazanca tabi tutulamayacağını düzenliyor)- yalnızca memurlar yönünden,

81/1.fıkrasının, kısa vadeli sigorta kolları prim oranının, mesleğin gösterdiği tehlikeye göre yüzde 1 ila yüzde 6.5 oranları arasında olmak üzere kurumca belirleneceğine ilişkin (c) bendi (kamu görevlileri yönünden)

Yaşlılık aylığı almakta iken bu kanuna tabi çalışanlara uygulanacak sosyal güvenlik destek primini belirleyen (e) bendi, serbest çalışanlar yönünden,

Bağ-Kur Kanunu: Kanunun, yürürlükten kaldırılan hükümleri düzenleyen 106/2. fıkrasındaki "...diğer maddeleri..." sözcükleri, Esnaf ve Sanatkârlar Yasası yönünden,

Geçici 1. maddesinin, bağlanmış aylık ve gelirlerin artırılmasına ilişkin 5. fıkrası (memurlar ve diğer kamu görevlileri yönünden),

Geçici 2. maddenin, sigortalının veya iştirakçinin bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına veya fiili hizmet süresine ait aylıklarının belirlenmesi ve aylıkların artırılmasına ilişkin bentleri (memurlar yönünden)

Emekli ikramiyeleri: Geçici 4. maddenin, kamu görevlilerinin emeklilik ikramiyelerinin 5434 sayılı Kanun hükümlerince hesaplanarak, bu kanunun yürürlük tarihinden itibaren bir yıl süreyle personel kanunlarına göre kurumca, bir yıllık sürenin dolmasından itibaren emekli ikramiyelerinin kamu görevlisinin son defa çalıştığı kurumunca, çalıştığı son kurumun özelleştirilmesi halinde ise Hazinece ödenmesine ilişkin 2. fıkrası.

AŞAĞIDAKİ HABER CUMHURİYET GAZETİSİNDE YAYIMLANMIŞTIR.

Anayasa Mahkemesi, kamu dışında çalışanların geç emekliliğine vize vererek işçileri üzdü

Çelişkili yasaya kısmi veto

Anayasa Mahkemesi, Sosyal Güvenlik Yasası'mn kadınlar için 58, erkekler için 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9 bin gün primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık ay-lığının bağlanacağına ilişkin hükmü "kamu görevlileri" yönünden iptal etti. Bu hükmün iptal istemi "kamu dışında çalışanlar" yönünden ise reddedildi. Yüksek Mahkeme böylece, kamu dışında çalışanların emeklilik aylıklarının düşürülmesinin yolunu açtı.

Anayasa Mahkemesi, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girecek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun bazı hükümlerini iptal etti. Anayasa Mahkemesi Başkanveki-li Haşim Kılıç, yaptığı açıklamada, iptali ve yürürlüklerinin durdurulması istenen toplam 23 maddeden bazılarının iptal edildiğini bildirdi.

Geç emekliliğe vize

Yasarım, yaşlılık sigortasına ilişkin 28. maddesinin 2. fıkrası kamu görevlileri yönünden oyçokluğuyla iptal edildi. Anayasa Mahkemesi, bu hükmün, kamu görevlileri dışmda kalan sigortalılar yönünden iptaline ilişkin başvuruyu ise reddetti. Maddenin 2. fıkrası, "kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9 bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanacağım" öngörüyordu. Maddede bu yaş şartı, yasada, 1 Ocak2036-31 Aralık2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,1 Ocak 2038-31 Aralık 2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,1 Ocak 2040 ile 31 Aralık 2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,1 Ocak 2042-31 Aralık 2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,1 Ocak 2044-31 Aralık 2045 tarihleri arasında kadm için 63, erkek için 65,1 Ocak 2046-31 Aralık 2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,1 Ocak 2048 tarihinden itibaren ise kadm ve erkek için 65 olarak uygulanması şeklindeydi.

Yaşlılık aylığının bağlanmasına ilişkin 29. maddenin, "Yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıların aylığı, belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır" şeklindeki 1. fıkrası, yine kamu görevlileri yönünden iptal edildi.

Maddenin, ortalama aylık kazancın hesaplanmasına ilişkin 2 ve aylık bağlama oranının hesaplanmasına ilişkin 3. fıkraları da kamu görevlileri yönünden iptal edildi, diğer sigortalılar yönünden ise iptal istemi reddedildi. Bu kararla kamu dışında çalışanların emeklilik aylıklarının düşürülmesinin yolu açılmış oldu.

Karar adaletsizlik yaratacak

işçi konfederasyonları, yasanın bazı hükümlerinin Anayasa Mahkemesi'nce iptal edilmesini "olumlu" bulurken işçiler için de benzer kararlar alınmamasını "adaletsizlik" olarak nitelendirdi. Türk-îş Başkanı Salih Kılıç, karann, yasanın yürürlüğe girmesindeki riskleri ortaya koyduğunu söyledi. DİSK Başkanı Çelebi, işçiler açısından benzer bir karar alınmamasını büyük bir "adaletsizlik" olarak yorumladı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Murat Başes-gioğlu ise mahkemenin gerekçesini gördükten sonra yasayla ilgili karar vereceklerini söyledi.