Türk tipi başkanlık

AK Parti, Meclis Başkanlığına sunduğu anayasa değişiklik teklifiyle "Türk tipi başkanlık" önerdi. Teklif, başkanlık modelinin sağlıklı yürüdüğü model kabul edilen ABD'deki "Senato, Temsilciler Meclisi" uygulamalarından farklı olarak "tek meclisli" yapı öngörüyor. ABD başkanında bulunmayan kararname çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına veriliyor. Cumhurbaşkanı, 3 Kasım 2019'da yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı seçimine kadar kararname çıkarma yetkisini kullanamayacak.

VEKİLLERE 4 ARTI 5 ŞANSI

2019'a kadar sürecek geçiş döneminde Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan kurucusu olduğu AK Parti'yle yeniden parti bağını kurabilecek. Değişiklikler gerçekleşirse genel başkanlık adımı ancak 2018 sonunda planlanan AK Parti kongresinde atılabilecek. 3 Kasım 2019'da, yeni sisteme göre cumhurbaşkanı seçimi ve milletvekili genel seçimi birlikte yapılacak. Aynı yıl martta da yerel seçim yapılacak. Böylece bir yılda üç seçim birden yapılmış olacak.

18 YAŞINDA MECLİS'E

Üniter yapı içinde yürütme yetkisinin tek başkanda toplandığı modelde başbakan olmayacak ve devlet başkanının unvanı "cumhurbaşkanı" olarak devam edecek. Teklife göre, 550 olan milletvekili sayısı 600'e çıkacak. 25 olan milletvekili seçilme yaşı 18'e düşecek. Bu nedenle milletvekili adaylığında "Askerlik hizmetini yapmış olma" şartı kaldırılıyor. Bu hak, 2019 genel seçiminde uygulanacak.

UYGULAMA ÇELİŞKİSİ

Teklife göre, cumhurbaşkanı kararname yetkisini 2019'daki seçimden sonra kullanacak. Ancak teklifte yer alan, "Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenleneceği belirtilen değişiklikler ise cumhurbaşkanı tarafından aynı sürede düzenlenir" hükmü, bu yetkinin hemen kullanılacağı şeklinde anlaşıldı. Sadece ikincil düzenlemeler için öngörülen bu ifade komisyonda düzeltilecek.

2019'DA 3 SEÇİM VAR

Teklifte öngörülen sisteme göre, TBMM ve cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir aynı günde yapılacak. Milletvekili seçimi tek turda yapılırken, cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada yüzde 50'yi aşan olmazsa ikinci tur oylamaya gidilecek.

TBMM'YE YETKİ RÖTUŞU

Herhangi bir nedenle milletvekilliğinin düşmesi, düşürülmesi veya ölümü halinde boşalan yer yedek milletvekilince doldurulacak.

Meclis'in bakanlar kurulu ve bakanları denetleme yetkisi ve hükümete kanun hükmünde kararname çıkarma hakkı vermesi kaldırılıyor. TBMM'nin bilgi edinme ve denetim yolları yeniden düzenleniyor. Meclis'teki genel görüşmelerin kapsamından "devlet faaliyetini ilgilendiren konular" çıkarıldı. Genel görüşme ve Meclis araştırmasına hükümet adına temsilcinin katılması şartı kaldırılıyor. Milletvekillerinin yazılı soru önergeleri de cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yöneltilecek.

Yerel seçimler 2019 Mart'ta yapılacak, tarihi değişmeyecek.

Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimler 2019 Kasım ayında yapılacak.

DOĞUŞTAN TÜRK VATANDAŞI ŞARTI

Cumhurbaşkanı adaylığının şartlarında 45 yaş, üniversite mezunu olma ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olma özellikleri korunurken, "doğuştan Türk vatandaşı olma" şartı da getiriliyor. m Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, son genel seçimde tek başına veya birlikte en az yüzde 5 oy almış partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek. Son seçimde toplam yüzde 10 oya sahip partiler de ortak aday gösterebiliyor. m Anayasadaki "Cumhurbaşkanı devletin başıdır" ifadesi korunurken, "Devlet başkanı" ifadesi eklendi.

HEMEN YÜRÜRLÜĞE GİRECEK MADDELER

Cumhurbaşkanının partisiyle bağının devam etmesi ile seçilme yaşının 18'e düşürülmesi hükmü 2019 beklenmeden yürürlüğe girecek. HSYK, askeri yargı ve AYM'nin üye sayısının düşürülmesine ilişkin hükümler de 2019 beklenmeden uygulamaya girecek. Yerel seçimlerle ilgili düzenleme de hemen yürürlüğe girecek hükümler arasında. Seçim dönemlerinde adalet bakanı, ulaştırma ve içişleri bakanlarının bağımsız olmasını öngören hüküm anayasadan çıkarılıyor. Bu hüküm de 2019'dan önce yürürlüğe girecek.

İŞTE CUMHURBAŞKANI YETKİLERİ

- KAMU YÖNETİCİLERİNİ ATAYABİLECEK

Cumhurbaşkanının kamuda atama yetkisi, "Üst düzey kamu yöneticilerini atar ve görevlerine son verir" ifadesiyle genel yetki olarak düzenlendi. Üst düzey bürokratların atanma ilkeleri de cumhurbaşkanının kararnamesiyle düzenlenecek.

Başkomutanlık görevi, "Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder" ifadesiyle yazıldı. Mevcut anayasada ise bu yetki, "TBMM adına TSK'nın başkomutanlığını temsil etmek" ifadesiyle geçiyor.

TSK, Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu denetimine açılıyor. DDK'nın TSK'yı denetleyemeyeceğine ilişkin hüküm kaldırılıyor. DDK'ya bu kurumlarda idari soruşturma yapma yetkisi de veriliyor.

- KARARNAME ÇIKARABİLECEK

Cumhurbaşkanı'na ilk kez tanınan kararname çıkarma yetkisi ise şöyle düzenlendi: "Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenemez.

Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanır. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir."

- 3 AŞAMADA YÜCE DİVAN'A

Cumhurbaşkanının sorumsuzluk hali değiştirilerek, "cezai sorumluluğu" ayrı bir madde olarak düzenleniyor. Mevcut anayasada sadece vatana ihanetten suçlanabilen cumhurbaşkanının sorumluluk alanı genişletiliyor. Ancak, cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla 600 sandalyeli Meclis'te 301 milletvekilinin imzasıyla önerge verilebilecek. Meclis, 360 milletvekilinin gizli oyuyla soruşturma komisyonu kurabilecek. Soruşturma komisyonu, Yüce Divan'da yargılanma kararı verirse cumhurbaşkanı ancak 400 milletvekilinin gizli oyuyla yargılanabilecek. Yargılama en fazla 6 ayda tamamlanacak. Hakkında soruşturma açılan cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak. Seçilmeye engel bir suçtan mahkum olan cumhurbaşkanının görevi sona erecek. Cumhurbaşkanının görevi sona erdikten sonra gündeme getirilen önergelerde de bu hükümler geçerli olacak.

- İSTEDİĞİ SAYIDA YARDIMCI ATAYACAK

Cumhurbaşkanı yardımcılığı sistemi anayasaya giriyor. Cumhurbaşkanı, ABD modelinde olduğu gibi başkan yardımcısını açıklayarak seçime gitmeyecek. Bunun yerine seçildikten sonra istediği sayıda yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları, MGK üyesi olacak.

Cumhurbaşkanlığı görevi herhangi bir nedenle boşalırsa yenisi seçilinceye kadar yardımcısı vekalet edecek.

Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanan milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek. Onların yerini yedekleri dolduracak. Cumhurbaşkanının Yüce Divan'da yargılanmasıyla ilgili şartlar, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar için de uygulanacak.

- KARŞILIKLI FESİH YÖNTEMİ

Meclis, ancak 360 oyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Parlamentoda iktidar çoğunluğunu tutan başkanın istemi dışında seçime gidilmesi zayıf olasılık olacak.

Bu olasılık gerçekleşirse de TBMM genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak.

Cumhurbaşkanı da TBMM'nin yenilenmesine karar verirse aynı şekilde kendisi için de seçime gidecek. Bunun ikinci dönemde olması halinde üçüncü kez adaylık yolu açılacak. Bu şekilde seçilen cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin görev süreleri de 5 yıl olacak.

- SEÇİM ÖNCESİ BAĞIMSIZ BAKANA SON

Seçim dönemlerinde adalet, ulaştırma, içişleri bakanlarının bağımsız olmasını öngören hüküm çıkarılıyor. Bu uygulama da 2019'dan önce yürürlüğe girecek.

- OHAL İLAN EDEBİLECEK

Bakanlar kuruluna tanınan olağanüstü hal uygulaması cumhurbaşkanına geçiyor. Mevcut anayasadaki OHAL şartları, mevcut anayasadaki sıkıyönetim şartlarını da kapsayacak şekilde genişletiliyor. Buna karşılık sıkıyönetim uygulaması anayasadan çıkarılıyor.

Cumhurbaşkanı, OHAL'de ülkeyi kararnamelerle yönetebilecek.

OHAL ilanından sonra Meclis derhal toplantıya çağrılacak ve gerekirse OHAL'i uzatma, kısaltma veya kaldırma kararı verebilecek.

Cumhurbaşkanının talebiyle TBMM 4 ayı geçmemek üzere süre uzatma kararları verebilecek. Savaş halinde bu 4 aylık süre şartı aranmayacak.

- KURUMLARI YENİDEN YAPILANDIRMA

Özel bir hükümle cumhurbaşkanına bütün bakanlıkları ve kamu kurumlarını yeniden yapılandırma yetkisi veriliyor. Anayasanın "Merkezi İdare" maddesine, "Merkezi idare kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarının; kuruluş, görev, yetki ve sorumlulukları cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir" hükmü ekleniyor.

- BÜTÇE CUMHURBAŞKANINDAN

Devlet bütçesini Meclis'e cumhurbaşkanı sunacak. Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacak. Harcanabilecek tutarın cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile aşılabileceğine dair bütçe kanununa hüküm konulamayacak.

YARGIYA 'TARAFSIZ'LIK HSYK'YA YENİ DÜZEN

Teklife göre yargının "bağımsızlık" ilkesine "tarafsızlık" da ekleniyor. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 12 üyeden oluşacak. Kurulun başkanı yine adalet bakanı olacak. Kurulun 5 üyesini cumhurbaşkanı doğrudan atayacak. Bu üyelerin ikisi hukukçu öğretim üyeleri ve avukatlar arasından, ikisi birinci sınıf hakim ve savcılardan, biri idari yargıdaki hakim ve savcılardan olacak. Üç üyeyi Yargıtay üyeleri, bir üyeyi Danıştay üyeleri seçecek. İki üye de TBMM'de seçilecek. Meclis'in seçeceği hukukçu akademisyen ve avukat adaylar, Meclis Başkanlığına başvuracak. Meclis'teki seçimde ilk turda 400, ikinci turda 360 çoğunluk aranacak. İkinci oylamada da sonuç alınamazsa en çok oyu alan iki aday arasında kura çekimi yapılacak. HSYK üyeleri 4 yıl için seçilecekler.

Nuray BABACAN