Her şeye hükmederken aşırılıklara esir oluyoruz

ERKUT TEZERDİ

Tüm dünyada iki yıldır 'Bestseller' olan 'Hayvanlardan Tanrılara: Sapiens' kitabında insanın gelişimini, 'Big Bang'ten başlayarak bugüne kadar inceleyen Yuval Noah Harari, 'Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi'nde geleceği resmediyor, bilişsel devrimin başladığı söylemini yineliyor. Bunu yaparken tarihsel kayıtlara başvuruyor. Anlatılan 'iyimser' yaklaşımların, fütüristik öngürülerin yerini ilerleyen sayfalarda içinden çıkılmaz kaotik durumlar alıyor. Harari aslında dünyayı etkisi altına alan bir 'kobra etkisi'nden bahsediyor. Bu etkinin alametifarikasını 'ölümsüzlük tutkusu' olarak açıklıyor. 'Homo Deus', geleceği kontrol etmek isteyen 'Homo Sapiens'in varoluş serüvenini olasılıklarla analiz eden bir yapıt.

Orta Çağ'da kara vebanın Avrupa nüfusunun üçte birini ortadan kaldırdığını ifade eden Harari, 1918'de ise İspanyol gribinin dünyanın genelinde 18 ayda 100 milyona yakın kişinin hayatına son verdiğini belirtiyor. Harari'ye göre ama şimdi bu hastalıklardan eser yok! Hatta öyle ki AIDS bile artık büyük bir tehlike teşkil etmiyor; HIV virüsü kapmış kişiler, bağışıklık sistemleri güçlendirilerek 30 yıla yakın yaşıyor; grip de öldürücülüğünü yitiriyor... Ancak şimdi mikroplar antibiyotiklere karşı direnç kazanıyor. Gelecekte nasıl bir hastalık doğar meçhul... Harari, kitapta kıtlık-açlık sorununun da zaman içinde değiştiğini şöyle dile getiriyor: "2014 verilerine göre aşırı kilodan mustarip 2.1 milyar kişiye karşılık yetersiz beslenen insan sayısı 850 milyon." Aşırı ve dengesiz beslenmenin geleceğin insanının önündeki en büyük engellerden biri olduğunun altını çizen Harari, 21. yüzyılın başında ortalama bir insanın fast food menüleriyle tıkanmaktan ölme ihtimalinin kuraklık, Ebola ya da El-Kaide saldırısında hayatını kaybetme ihtimalinden çok daha yüksek olduğunu söylüyor.

Geleceğin insanına 'Homo Deus' diyen Harari, birincil ağızdan ilerleyen kitabını tıpkı bir doktora tezi gibi giriş ve üç kısıma ayırmış. 80 sayfalık girişte kıtlık, hastalık ve savaşları tarihsel bir değerlendirmeyle ele alıyor. Dünyadan bu üç tehlikenin nasıl yavaş yavaş ortadan kalkıyor oluşunu oranlarla tasvir ediyor. Ölümsüzlüğe uzanan insanın geleceğini örneklerle açıklıyor. Kitabın ilk bölümünde dünyayı fetheden, her şeyi kontrol altına almaya çalışan insanoğlunun engin ve sistematik çalışmalarını aktarıyor. İkinci kısım yayılma, anlamlandırma ve hümanizm kılıfının zihinler üzerine nasıl geçirildiğiyle alakalı bir biçimde ilerliyor. Üçüncü ve son bölümde ise teknolojinin nimetleri, ardından da "Sahip oldukların, sonunda sana sahip olur" misali yaşamımızın her alanında yer alan teknolojinin kötü yönleri (yapay zeka), algoritma hataları ve özel hayatın ortadan kalkıyor oluşu vurgulanıyor.

BELKİ DE BİR 'KOBRA ETKİSİ'

1800'lü yılların sonuna doğru İngiltere yönetimindeki Hindistan'da kobra yılanlarının sayısı doğal bir biçimde o kadar arttı ki İngiliz askerler her gün zehirlenerek ölüyordu. Bunun üzerine kobraları Hintlilere toplatma kararı aldılar. Karşılığında da ücret verileceği açıklandı. Kısa bir süre sonra askerlerin kobralar tarafından ısırılması, mesele olmaktan çıktı. Ancak Hintiler daha çok para kazanmak için kobra yetiştirip İngilizlere satmaya başladı. Hal böyle olunca İngilizler para ödemeyi kesti. Hintliler de besledikleri tüm kobraları saldı. Her şey içinden çıkılmaz bir durum aldı. Bu durum tarihe 'kobra etkisi' diye geçti. Yani kötü giden bir olayı önlemeye yönelik her hareket daha fazla kötüye çalıyor.

Harari 'Homo Deus'da böyle bir analiz yapıyor, tehlike sinyallerinin verildiğini örnekliyor. "Geleceği şirketler belirleyecek" diyen Harari, teknolojinin; yazılımların olumsuz sonuçlar doğuracağına dikkat çekiyor. Harari, yaşamı daha düzgün bir şekle büründürmek isterken, her şeyin kötü sonuçlarla ilişkilendiğini şöyle açıklıyor: "2012 yılında dünyada 65 milyon insan öldü. Bunun 120 bini savaşlar, 500 bini bireysel suçlar yüzünden gerçekleşti. Ayrıca 800 bin kişi intihar etti. 1,5 milyon kişi de şeker hastalığından dolayı yaşamını yitirdi... 2011 yılında 3,5 milyon ABD'li çocuk dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısıyla ilaç kullanıyordu. Birleşik Krallık'ta bu sayı 1997'de 97 binken, 2012'de 786 bine yükseldi."

Kaynak: Karar Gazetesi