Türkiye'nin çıkış yolu: Kariyer ve Liyakat Sistemini Koruma Kurulu

16 Nisan'da gerçekleştirilen referandum öncesinde Anayasa'da değişiklik öngören düzenlemeler üzerinde yoğun tartışmalar yaşandı. Referandum sonrasında da bu tartışmaların artarak devam edeceğini kestirmek zor değil.

Referandum süreci ve sonrasında en fazla tartışılan konular arasında memurlar ve diğer kamu görevlilerinin iş güvencesinin ne olacağı ile valiler, kaymakamlar ve diğer kamu görevlilerinin tarafsızlığının korunması konuları bulunuyor.

2016 yılında hazırlan OECD raporuna göre kişilerin birbirine duyduğu güven düzeyinde ülkemiz dibe vurdu. Bu nedenle bizleri yönetenlerin birinci vazifesi vatandaşlar, vatandaşlar-kurumlar ve vatandaşlar-devlet arasındaki çöken güven düzeyini tekrardan inşa etmek olmalıdır. Güven düzeyinin bu kadar düşük olduğu bir toplumda memurun tarafsızlığını ve iş güvencesini kaldıracak herhangi bir düzenleme ise şüphesiz telafisi imkansız zararlara yol açabilecektir.

Dünya'da vatandaşlar ile vatandaşlar ve devlet arasındaki güven düzeyini artıran ve vatandaşlarının huzurlu bir ortamda yaşamasını başarabilen ülkeler kamu görevlilerinin tarafsızlığı sağlayıp iş güvenliğini sağlayabilen ülkelerdir. Bunu ise ancak kariyer ve liyakat sistemi üzerine inşa edilen bir kamu personel sistemi ile gerçekleştirebilmektedirler.

Dünya ülkeleri arasında kamu görevlilerinin tarafsızlığının ve iş güvenliğinin sağlanmasında ikili bir yapı var. Bir tarafta partili ve tarafgir bir yapı kuranlar diğerinde ise tamamen liyakata dayalı bir sistem kuranlar. Ya da bunların her ikisinin de karması olan bir sisteme sahip olanlar. En başarılı ve gelişmiş ülkeler ise liyakat, tarafsızlık ve iş güvencesine dayalı bir sistem kurmayı başaran ülkelerdir.

Türkiye'nin de üye olduğu OECD ülkeleri kariyer ve liyakati önde tutan bir kamu personel sistemine sahip... Çin'de kamu görevlilerinin komünist partiye üyeliği bir zorunluluk. Amerikan tarihinde ise ilk başta yağma sistemi (spoil system) vardı. Yani liyakat ve kariyerden ziyade eş, dost, akraba ve siyasi partiye sadakate göre memur olunabiliyordu. Bu durum devlette yolsuzluklara, iş bilmeyen kişilerin işe girmesine ve her bir seçimden sonra bütün memurların yenileriyle değişmesine yol açtı. Amerika, çözüm olarak öncelikle herkese memur olmak için eşit fırsatlar sağladı ve kamu görevlerine alınmada siyasi görüşü dikkate alınmaksızın en liyakatlilerin seçilmesi zorunluluğunu getirdi. Sonrasında siyasetçilerin iki dudağının ucunda olan bir memurluktan ("at will employment") giderek uzaklaşılarak memurların iş güvencesi ve tarafsızlığını sağlayacak ve güçlendirecek düzenlemeler gerçekleştirildi.

Kamu çalışanlarının tarafsızlığı ve iş güvenliğinin sağlanması ile siyasilerin tacizinden korunması öyle önemli ki bunun için Amerika ve İngiltere gibi ülkeler özel statülü kurumlar oluşturdu. Amerika'da federal düzeyde Kariyer ve Liyakat Sistemini Koruma Kurulu (Merit System Protection Board) ve İngiltere'de Kamu Hizmetleri Komisyonu (Civil Service Commission) gibi bağımsız kurullar kamu çalışanlarının dürüstlüğünü, tarafsızlığını sağlamak, kariyer ve liyakatlerini korumak, iş güvenliğini sağlamak misyonuyla kuruldular. Halen de misyonlarını büyük bir başarıyla yerine getirmeye devam ediyorlar.

Ülkemizde yeniden toplumsal huzurun inşası ve güven düzeyinin yükselmesi için memurlar ve kamu görevlilerinin tarafsızlığını zedeleyecek ve siyasi partiye üye olmasına yol açabilecek her türlü düzenlemeden uzak durulması etkili, verimli ve adil işleyen bir kamu yönetimi için zorunludur. Çoğu OECD ülkesinde bulunan ve memurun iş güvencesini ve tarafsızlığını sağlama, kariyer ve liyakatini koruma misyonuyla kurulan ve toplumda her kesimin kabulünü kazanabilmiş saygın isimlerden oluşacak benzer bir kurulun bizde de kurulması, yönetenler için önemli bir ilk adım olacaktır.

Hakan Bulut