AKPM'nin Türkiye kararı sonrası süreç nasıl işleyecek?

GÜVEN ÖZALP

AVRUPA Birliği ile müzakerelere başlayabilmek için gerçekleştirdiği reformlar sayesinde, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi'nin (AKPM) denetim sürecinden, kutlamalar eşliğinde çıkan Türkiye, insan hakları ve hukukun üstünlüğü açısından dün bir bakıma 13 yıl geriye gitti. AKPM'de, 'Türkiye'deki demokratik kurumların işleyişi' başlıklı rapor ve ona bağlı karar 45'e karşı 113 oyla kabul edildi ve Türkiye, 2004'te çıktığı denetim sürecine tekrar dahil edildi. Oylamada 12 parlamenter ise çekimser kaldı. Karar, Türkiye'nin insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü alanlarında Avrupa Konseyi (AK) üyesi olmaktan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmediği anlamına geldiği gibi, Türk demokrasisinin bir alt lige düştüğü anlamı da taşıyor.

ÖNERGELERE RET

Norveçli parlamenter Ingeborg Godskesen ve Estonyalı parlamenter Marianne Mikko tarafından hazırlanan belge, son dönemde Türkiye'de çeşitli alanlarda yaşanan olumsuzlukların geniş bir özeti niteliğinde. Belgeye yansıtılan tespitler, bu aşamaya gelinmesinin birkaç günün işi olmadığını, olumsuzlukların birikmesi, bunları giderici adımların atılmamasıyla oluşan bir sürecin söz konusu olduğunu gösteriyor. AKPM'deki oylama öncesinde düzenlenen oturumda konuşmak için 78 parlamenter söz almak istese de zaman darlığından ancak 28 parlamenter görüş bildirebildi. 62 değişiklik önergesi verilen belgede Türk parlamenterler tarafından yapılmak istenen değişikliklerin tamamına yakını reddedildi.

BU KEZ ERTELENMEDİ

Türkiye'nin 18 parlamenterle temsil edildiği AKPM'de yapılan oylamada AK Parti, MHP ve CHP milletvekilleri Türkiye'nin denetim sürecine alınmaması yönünde, HDP milletvekilleri ise alınması yönünde oy kullandı. Türkiye'nin denetime alınması, düşük yoğunlukla da olsa 2013'ten bu yana gündemdeydi. Bununla birlikte Ankara yaptığı girişimlerle süreci uzatmayı ve konunun oylama aşamasına gelmesini engellemeyi başarmıştı. Son dönemdeki, özellikle 15 Temmuz darbe girişimi sonrası gelişmeler, Türkiye'nin bu sonuçtan kaçamaması sonucunu doğurdu.

AB SÜRECİ DE ETKİLENECEK

Söz konusu kararın AB ile ilişkileri de olumsuz etkileme potansiyeli çok yüksek. Müzakerelere başlamanın ön şartlarından biri Türkiye'nin denetimden çıkmasıydı. Gelinen aşamada Türkiye, Kopenhag kriterlerini de yeterli karşılamayan ülke konumuna düştü. Bu durum, Türkiye ile müzakerelerin durdurulmasını talep eden bazı çevrelerin elini güçlendirdi ve bu yönde olası bir kararı yakınlaştırıcı etki yarattı. Vize muafiyeti, Gümrük Birliği'nin güncellenmesi gibi dosyaların da orta vadede süreçten olumsuz etkilenme olasılığı yüksek.

3 SORU 3 CEVAP

DENETİM SÜRECİ NE DEMEK?

Avrupa Konseyi'ne üye olan her ülke, belirlenen standart, kural ve yükümlülüklere uymak zorunda. Denetim süreci, insan hakları ve hukuk devleti alanında yükümlülüklerini yerine getirmemiş, demokrasisi belirli bir olgunluğa ulaşmamış ya da bu alanda ciddi zaaflar yaşayan ve dolayısıyla AK üyesi olmaktan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmeyen ülkelere uygulanan bir süreç. Bu süreç, ilgili ülkede bu alanlarda yaşanan sorunların giderilmesini amaçlıyor ve o ülkeyi adımlar atmaya zorluyor. Denetim sürecinde olan ülkeye yakın takip uygulanıyor.

SÜREÇ NASIL İŞLEYECEK?

AKPM'nin aldığı karar Türkiye'ye yönelik süreçte bazı değişikliklere gidilmesi sonucunu doğuracak. Her şeyden önce Türkiye hakkında bir rapor hazırlanması için iki yeni raportör belirlenecek. Bu raportörler Türkiye'de yapacakları temaslar temelinde bir yol haritası belirleyecek. Bu yol haritasında Türkiye'nin denetim sürecinden çıkmasının şartları detaylı şekilde belirtilecek. Teknik olarak bir yılı bulması öngörülen yol haritasının netleşmesinin ardından denetim sürecinden hangi hızla çıkılacağı Türkiye'nin beklentileri karşılama düzeyiyle doğrudan orantılı olacak. Türkiye, önceki denetim sürecinde sekiz yıl kalmıştı.

ŞARTLAR KARŞILANAMAZSA?

Türkiye'nin, AK tarafından belirlenecek şartları karşılamadığı sürece denetim sürecinden çıkma şansı yok. Yükümlülüklerin ve taahhütlerin ısrarlı şekilde yerine getirilmemesi ve denetim süreciyle ilgili gerekli işbirliğinin sergilenmemesi durumunda belli aşamada yaptırımlar devreye sokulabiliyor. Bu yaptırımların en uç uygulamalarından biri ilgili ülkenin AKPM'deki heyetinin yetki belgelerinin iptali.

MİNİ YORUM

AKPM oturumunda verilen mesajlar, Ankara'nın yükümlülüklerini yerine getirmemesinin yanı sıra, Türkiye'nin bu kuruma ve üyelerine yönelik olarak son dönemde çeşitli düzeylerde verdiği mesajların zaten olumsuz olan atmosferin daha da olumsuz bir hal almasına neden olduğunu ortaya koydu. Venedik Komisyonu'nun anayasa değişikliklerine ilişkin raporuna ve AGİT gözlem heyetinin referanduma ilişkin ön bulgularına yönelik eleştiriler ve gözlem faaliyetinin sorgulanması AKPM'de büyük tepkiye neden oldu. Söz alan çok sayıda parlamenter, heyetleri hedef alan açıklamaların 'kabul edilemez' olduğunu vurguladı.

AKPM'nin Türkiye kararına tepkiler