Araç geçiş garantisinin 150 yıllık tarihi var

Şimdilerde Osmangazi köprüsü için uygulanan araç başına geçiş garantisi sıkça eleştiriliyor.

Ancak bu uygulamanın neredeyse 150 yılı aşan bir tarihi bulunuyor.

Geçmiş dönemlerde ulaşım arabalar yerine demiryolu ile sağlanıyordu.

Buharlı kazanların icadıyla birlikte kilometre olarak daha fazla hızda giden ilk lokomotif 1804 yılında yapılmış. Bu yıldan sonra Avrupa, tüm iç pazarlarını daha yoğun bir şekilde, demiryollarıyla limanlarına bağlamıştır.

Ancak, Osmanlı'nın bu teknolojisiyle adapte olması çok gecikmiştir. İlk demiryolu 1856 yılında Cenova- Köstence arasında yapılmıştır. Daha sonra Varna- Rusçuk, Şark demiryolu, Selanik Manastır, Selanik İstanbul, İzmir-Aydın, İzmir-Kasaba- Anadolu hattı, Bağdat hattı, Bursa-Mudanya hattı, adana-Mersin hattı, Yasa-Kudüs hatları, Hicaz hattı yapıldı. Osmanlı topraklarında, devletin kendisinin yaptığı 1564 kilometrelik Hicaz hattı ve yabancı şirketlerin yaptığı 6778 kilometrelik demiryolu ile toplam 8343 kilometre demiryolu inşa edilmiştir.

Hicaz hattı dışındaki tüm demiryolları Fransa, İngiltere ve Almanya tarafından yapılmıştır. Tüm özsermaye de yabancı ülkelerce karşılanmıştır. Yabancılar genelde iç bölgelerden limana doğru demiryollarını inşa ederek kendi ticaretlerine uygun hat döşüyorlardı. Hatların nerelere döşeneceğine genel olarak, demiryolu yapım ihtiyacı tanınan ülke karar veriyordu. Yabancılar demiryolu sayesinde ticaretlerini geliştiriyor, Avrupa'ya yiyecek sağlıyor, Osmanlı ise ülke içi ulaşımı, bütçeden bir ödenek çıkmadan sağlıyordu.

Yabancılar tarafından yapılan tüm demiryolu inşaatlarında kilometre garantisi bulunuyordu. Buna göre, Osmanlı Devleti demiryolunu yapacak şirkete, o demiryolunun işletilmesi sonucu, Osmanlı Devleti ile demiryolu hattını döşeyen şirketin mutabık kaldığı gelire ulaşamaması durumunda, aradaki fark Devlet tarafından ödenmekteydi. Demiryolu imtiyazları çoğunlukla 99 yılı kapsayacak bir süre için verilmekteydi.

Sadece, İzmir-Aydın demiryolu hattında farklı bir sistem uygulanmıştır. Bu demiryolunda kilometre garantisi verilmezken, 50 yıl süreyle şirket sermayesinin % 6'sı kadar bir kar garanti edilmiştir ki bu oran daha sonra % 8'e çıkarılmıştır.

Günümüzde uygulanan araç geçiş garantisi de işte 1856'dan bu yana Dünya ve özelde Türkiye özelinde uygulanan bir sistemin devamıdır. Bugünkü uygulamayı geçmişten ayıran en büyük fark ise, ulaşım hattının yabancılar tarafından değil Türkiye tarafından belirlenmesi oluşturuyor. Ayrıca imtiyaz da 99 yıl olarak değil 15 yıl gibi daha kısa süreler için veriliyor. Ancak gelir garantisi aynen 1856'dan bu yana devam ediyor.

Başbakanlık Müşaviri İsmail Cesur'un 2016 yılında sosyal medya hesabından yaptığı bir açıklama