Arılar ölürse insanlık ölür

Acil olarak ne yapılmalı?
Tehlikeyi arıcı bile anlamış değil. Hem çiftçi hem arıcı bilinçlenmeli. Amerika'da bahçe sahibi arıcıya para veriyor, "Gel kovanlarını benim behçeme, köyüme koy, verimliliğim artsın" diye. Bizde arıcı kapı kapı geziyor kovan koyacak yer için. Önemi bilinmediği için çiftçi ilaçlama yapıyor, sabah arılar geliyor, yiyor ve ölüyorlar. Çiftçi ve arıcı koordine olmalı.

Gelelim bala. Sahtesiydi, doğalıydı derken yıllardır tartışıyoruz.
Evet, konuşuyoruz ama balı bilmiyoruz. Türkiye, dünyanın en lezzetli, en kaliteli balının üretildiği ülke ama bu tartışmalarla tüketime sekte vurdular. Tüketici hala balı bilmiyor. İddia ediyorum, "1.000-2.000 liraya bal var" deseler gider alır insanımız. Yeter ki 'sağlıklı' desinler. Öte yandan 10 kilo balı 100 liraya satan var. Bizi iş bilmezlik bu duruma getirdi. Birleşemedik.

Lezzette 1 numarayız. Üretimde?
Türkiye dünyada 125 bin tonla ikinci. Birinci ise 450 bin tonla Çin. 7 milyon civarında arı kolonimiz var. İçerisinde de 60 bin civarı arı var. Geçen yılbaşından önce Çin'le görüşme oldu. İlk söyledikleri şey, "Bize çiçek balını anlatmayın. Bizde o zaten var. Narenciye balını anlatın, keveni, endemik bitki ballarınızı anlatın" dediler. Gerçekten bu çeşitlilik başka ülkede yok.

Kaç çeşidi var?
Yüzlerce sayabiliriz. Keçiboynuzu, lavanta, kestane, maydanoz, pamuk, narenciye... Bunların birçoğu dünyanın hiçbir yerinde olmayan bitkiler ve balları.

Dere suyu da doğal ama içer miyiz?

İnsanlar sahtesini, gerçeğini nasıl ayırt edebilir?
Bir balın gerçek ya da sahte olduğunu bilmemiz için 70 tane analiz yapmamız lazım. Balın içinde ağır metal var, naftalin var, zararlı tozlar var. Bunların analizini yapmadan, benim kendi arım olsa, gerçek mi değil mi bilemeyiz. Bir ziyaretçimiz oldu, tesisi gezdirdik. Dedi ki, "Benim kardeşim var arıcı. Görüyorum ama analizini yaptırabilir miyiz?" dedi. Getirdi, analiz ettik ve baktık ki içerisinde antibiyotik var. Arıcı iyi niyetle ilaç veriyor ama dozaj ve zamanını ayarlayamadığında bala sirayet ediyor.

Yol kenarlarında üretici kendi ürününü satıyor. O peki?
Ben hep aynı örneği veriyorum. Dere suyu da doğal ama içmiyoruz. Çünkü sağlıklı ve kontrollü değil. 125 bin ton bal ürettiğimizi söyledim. Bunun 75 bin tonu yol kenarından, amca çocuğundan, tanıdıktan gelen. Tek referansla, 'doğal' dediler mi alıyoruz. Halbuki ağır metal var mı, ilaçlı mı bilmiyoruz. Satan da bilmiyor zaten.

Canan Karatay arıcıyı da üzdü

Gıda ürünleri hakkında çıkışlar yapan Prof. Dr. Canan Karatay, bir süre önce "Türkiye'de gerçek bal yok" dedi ve 80 bin bal üreticisini üzdü. Can Sezen, bu üzüntüsünü şu sözlerle dile getirdi: Evet, böyle dedi hocamız. Çin'den geldiğini söyledi. Tamamen mesnetsiz bir iddia. Yarın insanlar bunlara da inanmaya başlayınca sıkıntı daha çok büyüyecek. Bizim güçlü olacağımız ürünlerde bu tip beyanlar önemli. Bu durumda daha sağlıksız, kimyasal ürünler alınmaya başlıyor. Tüketim olacak ki üretim olsun, ihracat yapabilelim, dünyada güçlenelim.

BAL HAKKINDA HER ŞEY

Arı ve balı anlatmak için hem sosyal medya, hem sivil toplum kuruluşları nezdinde çalışma yapan Can Sezen'e, deyim yerindeyse, aklımıza ne gelirse sorduk. "Saçma ve komik" olmasından endişe etmeden. O da güldü ama tek tek cevapladı...

Bu sahte bal meselesi nereden çıktı?
Baktılar ki bal para ediyor, sahte bal yaptılar. Ortada arı yok, şeker bile yok. Yakarak, akıtarak gerçek ya da sahte olduğunu anlayamayız. Gerçek bal ise er ya da geç kristalize olur. Sahte bal polen içermediği için kristalize olma şansı yok. Sahte balcılar diyor ki, "Bizim balımız şekerlenmez"... E tabii şekerlenmez, çünkü o bal değil zaten.

Şekerlenen bal iyi dediniz de yemiyorlar ki.
Avrupa'da en pahalı bal şekerlenmiş bal. Şekerlendiyse sıcak suda tutun tamam.

Elma kurtluysa doğal, yol kenarındaki bal?
Kesinlikle almayın. Kovan yol üzerindeyse ağır metaller, egsoz, toz ve aklınıza gelen her türlü olumsuzluk çiçeklerin, bitkilerin üzerinde. Arı o çiçeklere konup o zararlı şeyleri bala aktarıyor ama satanın da haberi yok.

Arılara şeker yedirildiği doğru mu?
Evet... Biz yazın arının ürününü alıyoruz. Kışın yaşaması için şeker veriyoruz. Bu bir maliyet. Bir an önce yaz gelsin, şekeri kessin ister balcı.

Sahtesi nasıl üretiliyor?
Glikoz, mısır şurubu gibi ürünlerle üretiyor. Giriyor 5 teneke, sabaha çıkıyor 500 teneke.

Ne zaman bozulur?
Geçtiğimiz günlerde 3 bin yıllık bal bulundu. Bozulmayan bir ürün.

Neden ihracatta büyümüyoruz?
Türk balı pahalı. Çünkü üretim az. Arıcı kazanması, daha çok üretmesi için polen, propolis, arı sütü üretmeli.

ÇAYA, KAHVEYE, KEKLERE BAL TOZU
Canan Hoca "Şeker en tatlı zehir" diyor. Şeker yerine pekmez koyulmaya başladı tatlı ürünlere. Keke bal koysak olmaz mı?
Bal değil de, bal tozu kullanılmasını tavsiye ederim. Bal tozu, şimdiye kadar yurt dışından ithal ediliyordu. Çayınıza, kahvenize de kullanabileceksiniz. Şekerden sağlıklı ve kimyasal yok. Bir bisküvi markasının ballı ürününde toz bal kullanılıyor. Kek ve diğer şeker kullandığınız ürünlerde bunu kullanabilirsiniz. Amerika'da ballı ekmek var. Onu toz balla yapıyorlar.

Soruyu komik bulabilirsiniz ama, yeni kavanozlarınız biraz ters gibi. Yukarı genişliyor.
Fark etmenize sevindim. Çok yeni ve gurur duyduğumuz bir ambalaj. Oya Akman tasarladı. Arı vücudunun anatomisi gibi yukarı doğru genişledi. Bir de akıllı kapağımız var. Silikon koruyucu sayesinde damlama yapmıyor.

Komik bir soru daha: Arı sokmasına ne dersiniz? İşi olmayan arılar mı gelip bizimle uğraşıyor?
Hayır... Aslında arıya müdahale etmediğinizde o zarar vermez. Çünkü size iğnesini bıraktığında hayatına son vermiş oluyor. Panik yapmaz, çok da hareket etmezseniz size dokunmaz. Alerjik durum yoksa bir şey olmaz. Bazı ülkelerde arı sokması detoks amaçlı da kullanılıyor. Arılar çiçeğe geliyor, özünü alıp gidiyor. Mesela Çin, o zehri arıyı öldürmeden alıyor, üretiyor. Bu ürün ilaç sanayinde kullanılıyor.

En önemli soruyu sona sakladım. Göz bebeğimiz çocuklara, ne zaman bal vermeli?
Çocuklarda 1 yaşından sonra gelişen bir bölüm var. Bağışıklık sisteminde bal terse sirayet edebilir. 1 yaşına kadar vermeyin demek tavsiyeydi, Bakanlık yasakladığını duyurdu. 1 yaşından sonra her çocuk bolca tüketmeli.

ÇOCUKLAR ARININ KIYMETİNİ ÖĞRENECEK

Dünya Arı Günü, bu yıl Kastamonu Üniversitesi ev sahipliğinde gerçekleştirilecek etkinliklerle kutlanacak. Bal hakkında çeşitli bilgilerin verileceği etkinliklere, Adana Kozan'da faaliyet gösteren Anavarza Bal da çocuk tiyatrosu ile katkı sağlayacak. Anavarza Bal, bal ve arının önemini, Dünya Arı Günü'nü Nedim Saban'ın kurduğu Tiyatrokare ve Anavarza Bal iş birliğiyle 3 senedir sahnelenen Bal Arıları ve Hınzır Ayı oyunuyla anlatacak.