Sosyal Güvenlik Reformui: Geç emeklilik teşvik edilecek

Emekliliğini hak ettiği halde başvuru yapmayıp çalışmaya devam edenler daha yüksek ilave aylık artışı alacak. Bu rakam 25 yılı dolduran memurda 1.5, işçi ve esnafta 1 puan olacak

Yeni emeklilik sisteminin, çalışanları geç emekliliğe teşvik ettiği ortaya çıktı. Emekliliği hak ettiği halde emeklilik için başvuruda bulunmayıp bir süre daha çalışmaya devam edenler, mevcut sisteme göre daha yüksek ilave aylık artışı elde edecek. Halen 25 yıllık sigortalılık süresi için SSK ve Bağ-Kur'da brüt ücretin yüzde 65'i oranında Emekli Sandığı'nda (ES) ise brüt maaşın yüzde 75'i oranında emekli aylığı bağlanıyor. Bu oranlar yıllık bazda SSK ve Bağ-Kur'da yüzde 2.6'ya, ES'de ise yüzde 3'e denk geliyor. 25 yılın üzerine çalışılan ilave her yıl için aylık bağlama oranlarında SSK ve Bağ-Kur'da yüzde 1.5, ES'de ise yüzde 1 artış yapılıyor.
Yeni sistemde zorunlu prim ödeme süresi ile çalışılan ilave süre arasında bir fark bulunmuyor. Çalışılan her yıl için aylık bağlama oranları 2007-2015 arasında yıllık yüzde 2.5, 2016 yılı sonrasında ise yıllık yüzde 2.0 olarak uygulanacak. Dolayısıyla 25 yıllık süreyi doldurduktan sonra çalışılan her yıl için 2016 yılına kadar SSK ve Bağ-Kurlular 1 puan, memurlar ise 1.5 puan ilave aylık artışı elde edecek. Ancak her ne suretle olursa olsun aylık bağlama oranı prime esas kazancın yüzde 90'ını aşamayacak.

Mevcut çalışanlarla yeni işe başlayacaklar arasında ayrım olmayacak. Eski sistemde geçirilen süreye ilişkin haklar korunacak. Yasadan önce çalışılan süreler eski sisteme göre, yürürlükten sonra çalışılan süreler ise yeni sisteme göre hesaplanacak.

Uzun vadede tüm sigortalıların aylık bağlama oranlarını aynı seviyeye getirmeyi amaçlayan yeni aylık hesaplama sistemi, mevcut sisteme göre en fazla memur emeklisini olumsuz etkileyecek.

Emekli aylığı ne olacak?
Aylık ortalama brüt kazancı 1000 YTL olan SSK ve Bağ-Kurlu bir kişi 25 yıllık çalışma sonucu mevcut sisteme göre emekli olunca 650 YTL, Emekli Sandığı mensubu ise 750 YTL aylık alıyor. (Bu ve diğer örneklerde hesaplama kolaylığı açısından baz alınan 1000 YTL, son alınan aylık değil, emekli aylığı hesaplamasında baz alınan ortalama matrah olarak düşünülmeli.)

Tasarının yürürlüğe girdiği tarihten sonra yeni işe başlayacak bir kişinin 25 yıllık çalışmanın sonunda alabileceği emekli aylığı 550 YTL olacak. 2016 yılından sonra işe başlayacak bir kişi ise 25 yılın sonunda emekli olduğunda 500 YTL aylık alabilecek.

Yeni sistem işçi-memur herkese aynı uygulanacağı için, yasa yürürlüğe girdikten sonra işe başlayacaklar açısından 25 yıl çalışan bir kişinin emekli olduğunda alabileceği aylık bugün emekli olan işçinin emekli maaşına göre 100 YTL (yüzde 15.4), memurun emekli maaşı 200 YTL (yüzde 26.7) düşecek. 2016'dan sonra işe gireceklerin 25 yıllık çalışma sonunda emekli olduklarında alabileceği aylık ise bugün emekli olan işçinin 150 YTL (yüzde 23.1), memurun ise 250 YTL (yüzde 33.3) altında olacak.
Mevcut sistemde 35 yıl çalışan ve aylık ortalama kazancı 1000 YTL olan işçi veya Bağ-Kur'lu 800 YTL, memur ise 850 YTL emekli aylığı alıyor. Aylık kazancı ortalama 1000 YTL olan kişi, 35 yıllık çalışma süresinin tamamını yeni sistemde geçirdikten sonra emekli olduğunda alabileceği aylık ise 750 YTL'de kalacak.

Son maaş faktörü
Mevcut sistemde Bağ-Kur ve SSK'lıların çalıştıkları sürelere ilişkin aylık bağlamaya esas kazançları hesaplanırken, 1999 yılından önceki çalışılan sürelerin 'son beş yıllık' ortalama aylık geliri; 1999 sonrasındaki yılların ise ortalama aylık geliri esas alınıyor. ES'de ise son alınan maaş dikkate alınıyor. Dolayısıyla mevcut uygulamada, devletin yüksek maaşlı bazı kadroları, çoğunlukla torpilli kişilerin emeklilik öncesi birkaç aylığına atanıp, yüksek aylıkla emekli olabilmesi için kullanılıyor. Uygulanacak olan yeni sistemde ise SSK ve Bağ-Kurlular açısından durum değişmeyecek. Memurlarda ise yeni sistemdeki son maaşlarının yüksek olması, emekli aylıklarını mevcut sistemdeki gibi etkilemeyecek.

'Kısmi' zorlaşacak
Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olup 9 bin gün prim ödeyemeyenler, yaşlılık aylığı için gerekli olan minimum yaş hadlerine üç yaş daha eklenmek ve 5 bin 400 gün prim ödemek suretiyle emekli olabilecekler. Yani, 2035 yılına kadar 5 bin 400 gün prim ödeyerek emekli olmak isteyen 60 yaşındaki bir erkek, aylık alabilmek için üç yıl daha bekleyecek ve 63 yaşında emekli olabilecek. Söz konusu uygulamadan mevsimlik işçiler olumsuz etkilenecek. 8 Eylül 1999'dan yeni kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar ilk defa sigortalı olanlar; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 7 bin gün prim ödemek şartıyla emekli olabilecek. Ya da kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 25 yıldan beri sigortalı olup, 4 bin 500 gün prim ödemiş olmak şartıyla kısmi emeklilik hakkından yararlanarak emekli olabilecekler. Köy ve mahalle muhtarları ile kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan 8 Eylül 1999'dan bu yana ilk defa sigortalı olanlar, kadın ise 60, erkek ise 62 yaşını doldurmak ve en az 15 tam yıl (5 bin 400 gün) prim ödemek şartıyla kısmi yaşlılık aylığı alabilecek. Tarım İşçileri Sigortaları Kanunu kapsamındakiler kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak ve 15 yıldan beri sigortalı olup 3 bin 600 gün prim ödemiş olmaları durumunda kısmi emekli olabilecekler.

Yeni sistemde ise emeklilik ikramiyeleri, yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl süreyle Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenmeye devam edecek. Bundan sonra ikramiyeler kamu görevlisinin son defa çalıştığı kurumunca, bu kurum özelleştirilirse Hazine tarafından ödenecek. Çalışanlarına aylarca maaş ödeyemeyen birçok belediye bulunduğu dikkate alınırsa, bu belediyelerde emekli olacakların ikramiye almaları da adeta olanaksız hale gelecek.

Ne kadar prim, o kadar aylık
Yeni sistemde emeklilik aylığı hesaplanırken işe başlangıç tarihi ile emeklilik tarihi arasındaki toplam kazancın ortalaması dikkate alınacak. Dolayısıyla geçmiş yıllardan kalma alışkanlıkla, brüt ücreti daha yüksek olduğu halde sigortası asgari ücret üzerinden yatırılanlar zararlı çıkacak. Bu nedenle çalışanların, kazançlarının tamamı üzerinden sigorta primi yatırılması için işverenlere baskı yapması gündeme gelecek.

Mevcut emekliler etkilenmeyecek
Tasarı, halen çalışmakta olanların yasanın yürürlüğe gireceği 1 Ocak 2007 tarihinden emekliliklerine kadar geçecek süreleri ile yeni işe başlayacak olanları etkiliyor. Mevcut emekliler aylık bağlama oranlarındaki değişiklikten etkilenmeyecek.

Yeni sistemde emekli aylıkları her altı aylık dönemde, bir önceki altı ayda gerçekleşen tüketici fiyat endeksindeki artışa göre yeniden belirlenecek. Mevcut sistemde de yasalarda öngörülen düzenleme böyle. Yeni sistemde de emekli aylıklarını geçici kanunlarla artırmak için engel bulunmuyor.

Madende 20 yıl çalışana yaş sınırı yok
En az 20 yıldan beri yeraltı maden ocaklarında çalışan ve en az 5 bin gün prim ödemiş olanlar, dilerlerse yaş sınırlarına bakılmaksızın emekli olabilecek. En az 25 yıldan beri yeraltı maden ocaklarında çalışanlar 4 bin gün ve üzeri prim ödemişlerse, yaş sınırlarına bakılmaksızın 8 bin 100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı alabilecek. 50 yaşını dolduran ve sigortalılık süresinin en az 1800 gününü yeraltı maden işyerlerinde geçirenler de yaşlılık aylığına hak kazanacak. Yeni kanunun yürürlük tarihinden sonraki çalışma sürelerine her yıl için 90 gün yıpranma payı eklenecek.

Ölüm aylığı
Sigortalıların hak sahiplerinin ölüm aylığından yararlanabilmesi için toplam 1800 gün veya en az beş yıldan beri sigortalı bulunup her yıl için ortalama 180 gün (toplam 900 gün) prim ödenmiş olması gerekecek. 9 bin günün altında prim ödemişken ölenler için ölüm aylığı, 9 bin gün prim ödenmiş gibi hesaplanacak. Sigortalı anne veya babasını kaybeden çocuklar 18 yaşına kadar ölüm aylığı alabilecek. Ölüm aylığında yaş sınırı, lise ve dengi öğrenimde 20 yaşına, yükseköğrenim durumunda ise 25 yaşına kadar devam edecek. Bekâr, boşanmış, dul kız çocuklar ise 25 yaşından sonra da ölüm aylığı almayı sürdürecek.

Ölüm aylığı ile ilgili düzenlemeler SSK'daki sisteme göre belirlendi, dolayısıyla onlar açısından durum değişmeyecek. Halen Bağ-Kur'da 1800 gün, Emekli Sandığı'nda ise 3bin 600 gün prim ödeme şartı bulunduğu için, bunlar açısından ölüm aylığı almak daha kolaylaşacak.

Kazanılmış haklar ne olacak?
Emekli aylığı bağlama oranını düşüren tasarı, mevcut çalışanların eski sistemde geçen süreye ilişkin kazanılmış haklarını koruyor. Fakat tasarının yürürlüğe girdiği tarihten sonraki çalışma sürelerine ilişkin aylık bağlama oranları yeni sisteme göre hesaplanacak. Aylık geliri 1000 YTL olan ve mevcut sisteme göre 15 yıl, yeni sisteme göre de 10 yıl çalışan SSK ve Bağ-Kurlu, mevcut sistemde 25 yıl için 650 YTL alabilirken, yeni sistemde 640 YTL emekli aylığı alacak. Aynı durumdaki memurlar ise mevcut sisteme göre 750 YTL aylık alabiliyordu. Yeni sistemde memur emeklileri 700 YTL aylık alacak.

10 yıl fazla çalış 150 YTL artı maaş al
Maksimum yüzde 90 olan aylık bağlama oranından yararlanarak en yüksek seviyeden, yani 1000 YTL'lik ortalama maaş üzerinden yapılan hesaplamayla 900 YTL emekli aylığı alabilmek için, şu an emekliliği hak etmiş memurların mevcut sistemde 25 yılın üzerine çalışması gereken ilave süre 10 yılken, yeni sistemde dört yıl ilave çalışma yeterli olacak.

Emekliliği hak etmiş işçiler ve Bağ-Kurlular 25 yılın sonunda aylık 650 YTL yerine daha yüksek emekli aylığı almak için mevcut sistemde 10 yıl daha çalıştıklarında (toplam 35 yıl) aylıkları 800 YTL'ye çıkıyor.

Emekliliği 2006 sonu itibarıyla hak etmiş işçi ve Bağ-Kurlu'lar emeklilik başvurusunda bulunmayıp yeni sistemde 10 yıl daha (toplam 35 yıl) çalıştıkları takdirde mevcut sistemde 800 YTL alabilecekken, yeni sistemde 900 YTL emekli aylığı alabilecek. Yeni sistemde yaşlılık aylığı almaktayken tekrar sigortalı bir işte çalışmaya başlayan herkesten yüzde 33 oranında sosyal güvenlik destek primi alınacak.

SSK'lıya malullük zor
Malullük aylığı alabilmek için öncelikle çalışma gücünün en az yüzde 60'ını kaybetmiş olmak gerekecek. Bu kişilerin malullük aylığı alabilmesi için 3 bin 600 gün veya en az 10 yıldan beri sigortalı bulunup sigortalılık süresinin her yılı için ortalama 180 gün prim ödemiş olmak gerekecek. ES'de halen bu uygulama geçerli olduğu için onlar açısından durum değişmeyecek. Ancak, 1800 gün prim ödeyerek malullük aylığına hak kazanabilen Bağ-Kurlular ile yine 1800 gün veya beş yıldan beri sigortalı olup her yıl için 180 gün (toplam 900 gün) prim ödeyerek malulen emekli olabilen SSK'lılar yeni düzenlemeden olumsuz etkilenecek.

Ancak, çalışma gücünün kaybında aranan yüzde 66 oranının yüzde 60'a indirilmesi ve 3 bin 600 günü olan kişilere 9 bin gün üzerinden aylık bağlanması olumsuzluğu dengeleyecek.

radikal