Kendisine yasal danışman tayin edilmiş kişi memur olabilir mi?

Soru: Psikiyatri hastalığından dolayı vasi atanması gerek görülmeyerek yasal danışman atanan kişi memur olarak atanabilir mı? Yasal danışman atanması memur olmaya engel olur mu?

Cevap: Yasal danışmanlık müessesesi 4721 sayılı Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir. Yasal danışman atama yetkisi vesayet makamı olan sulh hukuk mahkemesine ait olup, kayyım atanmasına ilişkin 4721 sayılı Kanunun 426, 427 ve 428. maddesindeki kurallar yasal danışman atanmasında da geçerlidir. Vesayet makamı duruma göre resen veya ilgilinin isteği üzerine yasal danışman tayin edebilir. Vesayetin kaldırılmasına ilişkin hükümler uygulanarak sulh hukuk mahkemesinin gerekli görmesi durumunda yasal danışmanlık sona erdirilir.

Kanunun 429. maddesinde, "Kısıtlanması için yeterli sebep bulunmamakla beraber korunması bakımından fiil ehliyetinin sınırlanması gerekli görülen ergin bir kişiye aşağıdaki işlerde görüşü alınmak üzere bir yasal danışman atanır:
1. Dava açma ve sulh olma,
2. Taşınmazların alımı, satımı, rehnedilmesi ve bunlar üzerinde başka bir ayni hak kurulması,
3. Kıymetli evrakın alımı, satımı ve rehnedilmesi,
4. Olağan yönetim sınırları dışında kalan yapı işleri,
5. Ödünç verme ve alma,
6. Ana parayı alma,
7. Bağışlama,
8. Kambiyo taahhüdü altına girme,
9. Kefil olma.
Aynı koşullar altında bir kimsenin malvarlığını yönetme yetkisi, gelirlerinde dilediği gibi tasarruf hakkı saklı kalmak üzere kaldırılabilir." hükmü yer almaktadır.

Yasal danışman atanmış bir kişinin, yukarıdaki işlemleri yapabilmesi için yasal danışmanın muvafakati yeterli olup, ayrıca mahkemeden izin alınmasına gerek yoktur. Yasal danışmanın onayı olmaksızın bu işlerin yaparsa kişi taahhüt altına girmemektedir.

Kendisine yasal danışman atanan kişinin fiil ehliyeti kısmen sınırlandırılmıştır. Bu sebeple kişi sınırlı ehliyetli sayılmaktadır. Sınırlı ehliyet durumunda kural olarak kişi ehliyetli sayılmakta, kanunda sayılan işlemler bakımından ise ehliyetsiz sayılmaktadır. Ayrıca yasal danışman atanan kişinin ergin olması zorunludur.

Kendisine yasal danışman atanan kişi, kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kullanırken yasal danışmanın görüşünü almak zorunda olmayıp medeni hakları kullanma yetkisine sahiptir. Vesayetten farklı olarak vesayet makamının denetimine tabi olmayıp, sadece kanunda sayılan işlemleri gerçekleştirirken yasal danışman ile birlikte hareket etmek zorundadır. Türk Medeni Kanununa göre vesayeti gerektiren hallerin bulunması halinde kişiye yasal danışman değil vasi atanmaktadır. Vesayeti gerektiren haller Kanunun 405 ila 408. maddelerinde sayılmış olup bunlar;

- Akıl hastalığı ve akıl hastalığı ve akıl zayıflığı,
- Savurganlık, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim,
- Özgürlüğü bağlayıcı ceza,
- Yaşlılık, engellilik, deneyimsizlik veya ağır hastalık sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden ergin bir kişinin kendi isteği halidir.

Türk Medeni Kanununda yer alan yasal danışmanlık müessesesini bu şekilde açıkladıktan sonra sorunun cevabına geçebiliriz. Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinde memur olabilmek için gerekli şartlar sayılmıştır. Bu şartlar Türk vatandaşı olma, yaş şartı, öğrenim şartı, kamu haklarından mahrum bulunmamak, mahkumiyete ilişkin koşulları taşımak, askerlikle ilgisi bulunmamak, görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamaktır. Akıl hastalığı olmaması şartı engelli kontenjanları dahilinde yapılacak atamalarda aranmamaktadır.

Soruda bahsi geçen psikiyatrik rahatsızlık memuriyet görevini devamlı olarak yapmasına engel oluşturabilecek nitelikteyse ilgili ancak engelli statüsünde memur olabilecektir.

Diğer taraftan, Danıştay 5. Dairesi vesayet altındaki kişinin memur olup olamayacağına ilişkin hususlara da yer verdiği 15.1.1991 tarihli ve E.1988/2652, K.1991/25 sayılı Kararında, hükümlü olması sebebiyle vesayet altında bulunan kişinin mahkumiyet süresince medeni hakları kullanma bakımından sınırlı ehliyetsiz durumda bulunduğunu, bu durumdaki bir kişinin kamu gücü ve yetkisi kullanmak suretiyle yerine getirilen memurluk görevini gereğince yürütemeyeceğine hükmetmiştir.

Yazımızın başlangıç kısmında yasal danışman tayin edilmiş kişinin medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olduğunu, vesayetten farklı olarak vesayet makamının denetimine tabi olmadığını, sadece Kanunda sayılan işlemleri gerçekleştirirken yasal danışmanının onayını alması gerektiğini belirtmiştik. Yasal danışman tayin edilmiş kişi vesayet altındaki kişiye göre çok daha serbest durumda olduğundan Danıştayın vesayete ilişkin yukarıda yer verdiğimiz kararındaki hüküm kanaatimizce yasal danışmana teşmil edilmemelidir.

Sonuç olarak yasal danışman atanmış kişinin psikiyatrik rahatsızlığı görevin devamlı yapılmasına engel oluşturmayacak düzeyde ise diğer şartları da taşıması halinde memuriyete atanabileceğini, aksi durumda rahatsızlık sebebiyle yüzde 40 ve daha yukarı, süreli veya sürekli engellilik raporuna sahip olması halinde 657 sayılı Kanunun 53. maddesi kapsamında engelli kontenjanları dahilinde memur olarak atanabileceğini değerlendirmekteyiz.