Boşanma halinde aile yardımı ödeneği ve asgari geçim indirimi (AGİ)

Soru: Bir yıl önce anlaşmalı olarak boşandım ve 8-9 ve 11 yaşlarında olan üç çocuğumun velayetlerini, nafakalarını ödemek (600*3=1800 lira elden banka yoluyla ödüyorum) ve hafta sonu ve tatillerde yanıma alabilmek şartıyla annelerine vermeye razı oldum. Çocuklarımın anneleri ev hanımı ve herhangi bir sosyal güvence veya geliri yok.

Ben ise yeniden evlendim ve daha bir aylık yeni bebeğimiz oldu. Çocuğumun kimliğini çıkartarak diğer çocuklarımla birlikte aile bildirimi yaptım ancak mutemetlik diğer çocuklarım için velayetleri bende değil diyerek çocuk yardımı alamayacağımı söyledi. Her ne kadar nafakalarını ben ödüyorum desemde bordromda gördüm ki artık 106 lira olan çocuk yardımını kesmişler.

Öğrenmek istediğim 1- Diğer çocuklarım için aldığım kesilen 106 lirayı geri nasıl bağlatabilirim, 2- Çocuklarımın sosyal güvencesi ne olacak ve 3- Ben devletten yardım alabilirmiyim?

Cevap: Aile yardımı ödeneğini düzenleyen 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 202. maddesinde, "Evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir.

Bu yardım, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500, çocuklarından herbiri için de 250 gösterge rakamının (72 nci ay dahil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. Eşlerden birine iş akdi veya toplu sözleşme gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneği daha düşük ise, yalnız aradaki fark ödenir. Bu fıkrada yer alan gösterge rakamlarını 3 katına kadar artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Dul memurların çocukları için yukarıki fıkralar hükmü uygulanır.

Boşanma veya ayrılık vukuunda mahkeme bu yardımın hangi tarafa ve ne oranda verileceğini de kararında belirtir.

Devlet memurunun, geçimini sağladığı üvey çocukları için de bu ödenek verilir." denilmektedir.

Eş için ödenen aile yardımı gösterge tutarı 2020 ve 2021 yılları için uygulanmakta olan ve toplu sözleşme yerine geçen Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı uyarınca 2273 olarak uygulanmaktadır. Yürürlükte olan aylık katsayısı dikkate alındığında eş yardımı tutarı 332 TL, 0-6 yaş aralığındaki çocuk yardımı 73 TL, 6 yaşından büyük çocuklar için ise 33,5 TL dir.

Kanun hükmü gereği boşanma durumunda çocuklar için ödenecek yardım tutarının anne veya babadan hangisine ödeneceğinin mahkeme kararında belirtilmesi gereklidir. Mahkeme kararında belirleme yapılmaması halinde mülga Devlet Personel Başkanlığına göre çocukların velayeti kime verilmiş ise çocuk yardımı ödemesinin ona yapılması gerekmektedir. Çocukların velayetinin çalışmayan eşe verilmesi durumunda aile yardımının hangi eşe ödeneceği konusundaki tereddütler 88 Seri No'lu Devlet Memurları Kanunu Genel Tebliği ile giderilmiştir. Tebliğin "X-Aile Yardımı Ödeneği" bölümünün 3. maddesinde, "Boşanma veya ayrılık vukuunda çocuk için verilecek aile yardımı ödeneğinin hangi tarafa ve ne oranda verileceği mahkeme kararında belirtilmemiş ise;

a) Eşlerden her ikisinin memur veya birinin memur diğerinin İş Kanunu kapsamında çalışması halinde, çocuk için verilecek aile yardımı ödeneği, mahkeme kararıyla çocuğun velayeti verilen tarafa ödenecektir.

b) Eşlerden biri memur, diğeri çalışmıyor ve çocuğun velayeti mahkeme kararı ile çalışmayan eşe verilmiş ise, aile yardımı ödeneği çalışan eşe verilecektir." denilmektedir.

Tebliğ hükmüne göre, çocuk için aile yardımı ödeneği alan memurun boşanması, mahkemece çocukların velayetinin eşine verilmesi ve eşinin de çalışmıyor olması halinde çocuk yardımı ödemesinden memur yararlanacaktır.

Böyle bir durumda asgari geçim indirimi (AGİ) nasıl hesaplanacaktır? Bilindiği üzere memurun ödeyeceği gelir vergisi tutarı çocuk sayısına göre değişiklik göstermektedir. Gelir vergisi kesintisinin değişmesi de memurun net maaşına yansımaktadır. AGİ oranı ilk iki çocuk için yüzde 7,5 ikinci çocuk için ise yüzde 10 dur. Bu durumda üç çocuk için toplam AGİ oranı yüzde 25' tir. Brüt asgari ücretin 2.943 TL olduğu dikkate alındığında öncelikle bu tutarın yüzde 15'ini hesaplamamız, sonrasında ise yüzde 25 oranını bulduğumuz bu rakama uygulamamız gerekecektir. Hesaplama sonucunda bulduğumuz tutar 110 TL olacaktır.

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 32. maddesine göre asgari geçim indirimin uygulanmasında esas alınan çocuk sayısına "mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dahil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocuklar" dahil edilmektedir. Buna göre çocuklarının velayeti boşandığı çalışmayan eşinde kalan memur asgari geçim indiriminden yararlanacaktır.

Sonuç olarak, eşinden ayrılan ve çocuklarının velayeti ayrıldığı eşinde kalan memurun ayrıldığı eşinin çalışmaması halinde aile yardımı ödeneğine müstehak çocukları için çocuk yardımı alabileceğini, memur için hesaplanacak asgari geçim indirimi hesabına söz konusu çocuklarının da dahil edilmesi gerektiğini değerlendirmekteyiz.

Konuya ilişkin olarak kurumlarca farklı bir işlem yapılmadan önce Devlet Personel Başkanlığının görevlerini devralan Çalışma Genel Müdürlüğünden alınacak görüş dikkate alınarak işlem yapılması, bu durumdaki memurları mağdur etmemek bakımından önemlidir.

Diğer taraftan, 1.1.2012 tarihinden itibaren ülkemizdeki tüm vatandaşlar genel sağlık sigortası kapsamına alınmış olup, velayeti çalışmayan eş üzerinde olan çocukların memur olan eş üzerinden sağlık hizmetlerinden yararlanması mümkün bulunmaktadır.