Öğretim ve araştırma görevlisi kadrolarında liyakat nasıl sağlanır?

Bilindiği üzere, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından geçtiğimiz günlerde "YÖK Akademik Kariyer-Liyakat Platformu" uygulamaya konuldu. Söz konusu platform ile doktoralı insan kaynağının Türk yükseköğretim sisteminde şeffaf ve liyakat odaklı istihdama katkı sağlaması hedeflenmektedir. Doktoralı insan kaynağı ile doktor öğretim üyesine ihtiyaç duyan üniversiteler bu platformlar üzerinden birbirleriyle etkileşime geçebilecektir. Söz konusu projenin öğretim üyesi kadrolarında liyakat temelli yaklaşımlara vesile olmasını ve üniversitelerde yaygınlaşmasını ümit ediyoruz.

Diğer taraftan, öğretim üyesi kadrolarında liyakat ve şeffaflık arzulanırken, öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi kadrolarında son iki yıldır çok ciddi sorunların olduğunu görüyoruz. Yükseköğretim Kurulunun, 2018 yılında yaptığı yönetmelik değişikliğiyle birlikte ilanların özel şartlarını kontrol etme hususunda tamamen devre dışı kalması ve bu önemli yetkinin üniversitelere bırakması çok ciddi suiistimalleri de beraberinde getirmiştir.

YÖK Başkanı Yekta SARAÇ, Akademik Kariyer Liyakat Projesinin tanıtımında bu sorunun farkında olduklarını, "Akademideki atamalara ilişkin şikayetlerin ancak şeffaflık ve liyakati önceleyerek çözülebileceğini, önümüzdeki günlerde liyakat ve ehliyeti öne çıkaracak yeni kararlar alınacağını" belirtti.

Bu kararlara katkı vermesi ve arzulanan liyakat projesinin tabana yayılması amacıyla öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi kadrolarında yaşanan sorunları örnekleriyle ve kanıtlarıyla birlikte size dört başlıkta sunmak isteriz.

A) ÖĞRETİM GÖREVLİSİ KADROLARINA ÇALIŞMA ALANI YAZILMASI

"Öğretim Üyesi Dışındaki Öğretim Elemanı Kadrolarına Yapılacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi Sınav İle Giriş Sınavlarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik"in 6 ncı maddesinin 5 inci fıkrasında "Yükseköğretim kurumları, bu Yönetmeliğe tabi öğretim elemanı kadro ilanlarında lisans veya lisansüstü mezuniyet alanları ile ilan edilen alana ait bilimsel, nesnel ve denetlenebilir koşullar dışında belirli bir adayı tanımlayan özel şartlar koyamazlar." hükmü yer almaktadır.

Yönetmeliğin açık hükmüne rağmen; bazı üniversitelerimiz öğretim görevlisi kadrolarının özel şartına "çalışma alanı" yazmak suretiyle başvuruyu sınırlandırmakta, belirli bir adayı tarif etmektedir. Hal böyle olunca, aşağıdaki tablodan yıl sonunda ilan edilen bazı kadroların sonuçlarına bakıldığında yazılı sınavlara 1-2 kişinin girdiği görülmektedir.

Bu durum, sınırlı sayıda üniversitenin uygulaması gibi görülse de, kötü örneklerin yayılma etkisi çok daha hızlı olabilmektedir. Bu çerçevede, Yükseköğretim Kurulunun özel şartlarla rekabeti engelleyen bu türden alımların önüne geçmesi bir keyfiyet değil zorunluluktur.

B) ARAŞTIRMA GÖREVLİSİ KADROLARININ KİŞİYİ TANIMLAMASI

Araştırma görevlisi kadrolarının; akademinin ilk basamağı, öğretim üyesi kadrolarının ise kaynağını oluşturduğu kuşkusuzdur. Bu kadrolara atananlar, doktora sonrası ilişikleri kesildiğinden, rekabetin en yüksek düzeyde olması ve tabiri caizse en nitelikli genç mezunların alınması hedeflenmelidir.

Nitekim, üniversitelerin büyük çoğunluğunda bu amaçlanırken, öğretim görevlisi kadroları için belirttiğimiz türden çalışma alanı yazılması hususu araştırma görevlisi kadrolarına da yayılmıştır. Bazı üniversiteler, araştırma görevlisi kadrolarında başvuruları sınırlandırarak Yönetmeliğe aykırı işlem yapmaktadır.

Bir kişinin şartlarını taşıdığı araştırma görevlisi alımının, "kişiye özel" olduğunu tescillemekten başka izahı mümkün değildir. Aşağıdaki tablodan görebileceğiniz üzere, ilanlarda yer alan özel şartlardan dolayı, yazılı sınavlara birkaç aday girebilmiştir. Bu durum, akademik kariyerine devam etmek isteyen kişilerde büyük bir hayal kırıklığına sebep olmaktadır. Yükseköğretim kurulunun, liyakatı öncelikle buralarda sağlaması gerektiğinden bu unvandan alımlar için kesinlikle tedbir alınması gerekmektedir.

C) TECRÜBENİN BELİRLİ BİR ADAYI TANIMLAMASI

"Öğretim Üyesi Dışındaki Öğretim Elemanı Kadrolarına Yapılacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi Sınav İle Giriş Sınavlarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik"in 6 ncı maddesinin 6 ncı fıkrasında; "İlanlarda, alanında tecrübe sahibi olmak şartının, hangi öğrenim düzeyinden sonrasına ait olduğu, belirli bir adayı tanımlamayacak şekilde belirtilir." ifadesi bulunmaktadır.

Yönetmelikteki hüküm, ilanlarda yer alan tecrübe şartının doğrudan bir adayı tarif etmemesi, geniş bir katılıma imkan vermesini amaçlamaktadır. Bazı üniversiteler tecrübe şartını daha sınırlı düzeyde tutarken, bazıları ise doğrudan belirli bir adayı tarif edecek şekilde süreler belirlemektedir.

Bu durum, sınavlara çok az sayıda adayın girmesine neden olduğu gibi, kişiye özel hale getirilmesi amaçlanan ilanlar için bir araca dönüşmüştür.

D) BÖLÜM/PROGRAMLA İLGİSİZ ALANLARIN YAZILMASI, İLGİLİ ALAN MEZUNLARININ ÖNÜNÜN KESİLMESİ!

Üniversiteler tarafından ilan edilen öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi kadrolarındaki en büyük sorunlarından birisi de bölümlerde/programlarda ilgili alan mezunlarına imkan vermek yerine, istenilen adayı almak amacıyla ilgisiz bölümlere şans verilmektedir.

Bu durum, kişiye özel ilanı oluşturmanın başka bir türden yolu olmuştur. Aşağıdaki tablodan bir takım örnekler üzerinden bakabileceğiniz üzere, farklı bölümlere şans verilerek adaylar tarif edilmekte, bunun sonucunda da az sayıda adayın müracaatına imkan verilmektedir.

Bizim sadece bir kısmını ortaya koyabildiğimiz somut örneklerinde de görüldüğü üzere öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi alımlarında söz konusu Yönetmelik bu ilanların belirli bir adayı tanımlamayacak şekilde yapılmasını şart (!) koşarken Üniversiteler tarafından yayımlanan ilanlar kontrolden geçmediğinden bir şikayet söz konusu olup ilgililer tarafından da bu süreç takip edilmedikten sonra Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı ve Yükseköğretim Denetleme Kurulu bu duruma gözlerini kapatarak (!) Hatta yönetmeliğe uygunluk haricinde KDK'dan mevzuata aykırı öğretim görevlisi alımına iptal tavsiyesi! haberimizde de görüleceği üzere hukuka aykırılıkların da yapıldığı örnekleri de ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Akademik alandaki atamalarda liyakatten çok söz edilir. Ne yazık ki gündeme getirdiğimiz bu ilanlarda atamaların çoğu zaman liyakate göre olmadığını görüyor ve şahit oluyoruz. Zaman zaman buradan gündeme getirdiğimiz örneklerde olduğu gibi, belli bir kişiyi işaret eden kadro ilanları, eş, akraba, yakın çevre ve tanıdık kişilerin liyakate bakılmaksızın atanmaları gibi örnekleri daha da çoğaltabiliriz. Bu durumlarda gün geçtikçe hak, hukuk ve adalet kavramlarının zedelenmesiyle sonuçlanarak, bu olumsuzluklarda eğitim kalitesinde azalmaya, bireyler arası çatışmaya ve akademik ortamdaki üretkenliğin verimsizleşmesine ve kaliteden yoksun eserlerin çıkmasına neden olmaya başlamıştır.

Sonuç olarak, yükseköğretim kurumlarının yöneticileri özerk olmalarından kaynaklı yetkilerini ortaya bilimsel bir eser üretmek için kullanmak yerine kişiye özel ilanlar çıkma konusunda birbirleri ile yarışmayı bırakmadıkları veya bu tür alım yapılan yerlerde yetkililer tarafından ciddi yaptırımlar uygulanmadıktan sonra sadece kağıt üzerinden öteye gidemeyecek "liyakat" kavramının ön plana çıktığı ilanları görmekten gittikçe uzaklaşılacaktır.

Denetlemek ya da soruşturmak bir öncül ya da öncelik değil, tedbirler alındıktan sonra ortaya çıkan art niyetli durumlara yaptırım uygulamak için kullanılan bir araç olmalıdır. Ancak Yükseköğretim sistemimizde sorunun kanyağı çözülmeden ve dahi soruna sebep olan yapı iyileştirilmeden sopanın ucunu gösterme yöntemine başvurulur olmuştur.

Çalışma hayatında önemli değerlerden biri olan liyakat kelimesi iyi ve doğru olan birçok özelliği kapsamaktadır. Yükseköğretimde bazı özellikler tek başına yeterli olmadığından kişinin eğitimli ve adil olması, diğer bir değişle "ehliyet" sahibi de olması liyakatın diğer önemli özellikleridir.

"Liyakat" ve "ehil" olma durumunun sağlanması verimliliği arttıracağı gibi adaleti ve barışı sağlayacağından akademisyenliğin ilk adımı olan araştırma görevlisi ve öğretim görevlisi gibi ilanlardan başlanarak;

Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği uyarınca diplomalarda Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış anabilim/anasanat dalındaki programın adı yer aldığından ve öğrenciler bu programlarda lisansüstü eğitim aldıklarından Araştırma Görevlisi alımlarındaki ilanlarda aranan eğitimlerde bu isimler haricinde bir isim kullanıma ve mezuniyet ve eğitim haricinde bir şart aranmasına izin verilmemesi,

Araştırma Görevlisi alımlarında hangi anabilim dalına alım yapılacak olursa olsun lisans mezuniyeti olarak o bölüm mezunlarının ve o bölümde lisansüstü eğitim yapanların başvurularının engellenmesine izin verilmemesi,

Öğretim Görevlisi alımlarında ise uçsuz bucaksız örnekler karşımıza çıktığından tecrübe konusunun YÖK, ALES'ten muaf alanları belirledi yazımızda belirtildiği gibi somut bir şekilde ortaya koyulacak bir tecrübe ve istenecek belge çalışmasının YÖK tarafından yapılarak bu sınırlar dışına çıkılmasına izin verilmemesi,

Bir sertifika/eğitim belgesine yönelik şart koyulacaksa en az 6 ay öncesinde ve bu süre boyunca aranacak bu belgenin duyurulması zorunluluğunun ortaya koyulması veya bu belgenin temini için 6 aya kadar süre verilecek şekilde bir başvuru imkanının sağlanması kısmen de olarak sorunları çözecektir.

Son olarak YÖK'ten, lisansüstü öğrenci alımlarına uyarı! başlıklı haber, YÖK'ten Üniversitelere 'Kes Yapıştır' uyarısı başlıklı haber ve en son YÖK'ten tüm üniversitelere 'Benzer bölümler' uyarısı başlıklı haberde gittikçe sertleşen bir uyarı ile "öğrenci" ve "idari personel" alımlarına bile dikkat çekerken "akademik personel" alımlarında bu cesareti göstermediği ve denetlemeyi yapmadığı sürece bazı şeyler yine görmezden gelinmeye devam edecektir.