Detaylar/Değerlendirmeler:
5434 sayılı Kanun kapsamında olanlar:
5434 sayılı Kanunu Ek Madde 59 hükmü, "Türk vatandaşlarıyla evlenmiş yabancı
uyruklu karılara Türkiye'de ikamet ettikleri sürece, mütekabiliyet esası da
dikkate alınarak değişik 68 inci maddedeki oranlara göre aylık bağlanır."
şeklindedir.
Hüküm sadece Devlet memurları ile evlenen yabancı kadınları kapsamına almakta
olduğu, ancak yabancı erkeklerle evlenen kadın devlet memurlarının vefatında
yabancı uyruklu erkeklerin bu kapsama girmediği, ayrıca yabancı uyruklu kadınlara
aylık bağlanması için ön koşulun da kişilerin Türkiye'de ikamet etmeleri gerektiğidir.
İkamet etmedikleri sürece dul aylıklarının ödenme imkanının bulunmadığı anlaşılmaktadır.
Ayrıca, maddede mütekabiliyet esasından bahsedilmektedir. Mütekabiliyet esasının
özü karşılıklılıktır. Yani bir ülke kendi yaptığı işlem benzerinin diğer ülkede
de yapılmış olmasının aranması durumudur.
Örnek olarak Türkiye sosyal güvenlik mevzuatı olan 5434 sayılı Kanun
Ek Madde 59 hükmünde yabancı uyruklu kadınlara aylık bağlanmasındaki önkoşul
Türkiye'de ikamet şartıdır. Aynı şekilde yabancı ülkede görev yapan birisi Türk
asıllı kadınla evlenip kendi vefat ettiğinde o ülke sosyal güvenlik mevzuatında
aylık bağlanması koşulu var mıdır yok mudur ona bakılır.
Sosyal güvenlik hususlarında ülkeler arası sözleşme hükümleri de bulunmaktadır.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerde aynı durumlarda karşılıklılık
yani mütekabiliyet esaslarına bakılmadan sosyal güvenlik sözleşme hükümleri
uygulanmaktadır.
Ancak, ölüm tarihinde mütekabiliyet esasları da dul aylığı bağlanmasına imkan
vermediği durumlarda, daha sonra Türk Vatandaşlığına dahi geçmiş olsa da ölüm
tarihinde şartları taşımayanlara aylık bağlanamayacağını da değerlendirmekteyiz.
Yani sonradan Türk vatandaşlığına geçme durumu söz konusu maddede yer almadığından
aylık bağlanma durumu ortaya çıkmadığını anlamaktayız.
5510 sayılı Kanun kapsamında olanlar:
5510 sayılı Kanunda kısıtlayıcı bir hüküm bulunmamaktadır. 5510 sayılı Kanuna
tabi memurların vefatlarında hak sahipliği şartlarında yine 5510 sayılı Kanun
hükümleri uygulanır. 5510 sayılı Kanun şartlarında yabancı uyruklu, Türk vatandaşı
olma, kadın memur, erkek memur vb. gibi şartlar hak sahipliği şartları arasında
bulunmaz. Vefat eden 5510 sayılı Kanuna tabi memurun nüfus kaydında yabancı
uyruklu eşin gösterilmesi yeterlidir. Vefat halinde yabancı uyruklu eşe ikamet
şartı, vatandaş olma şartı aranmadan aylık bağlama oranı üzerinden hak sahipliği
aylığı bağlanır.
Bu minvalde sonuç değerlendirmemiz:
5434 kapsamında işlem yapılacak olan yabancı uyruklu kadınlara mütekabiliyet
veya sözleşme hükümleri esas alınarak Türkiye'de ikamet ettiği sürece vefat
eden devlet memuru eşinden dolayı dul aylığı bağlanabilmekte, ancak sosyal güvenlik
sözleşmesinde özel hüküm bulunan haller öncelikli olarak geçerli olmakta, ayrıca
mütekabiliyet esaslarında diğer ülkeler yabancı uyruklu eşlere aylık bağlama
işlemini yapmıyorsa, sadece Türkiye'de ikamet etme şartı yerine getirilmiş olsa
da aylık bağlanmasının mümkün olamayacağını,
5510 kapsamında ise herhangi bir şart aranmaksızın sadece yabancı uyruklu eşlerin
nüfusa eş olarak tescil edilmesi kaydıyla aylık bağlanabildiğini,
değerlendirmekteyiz.