Öncelikle belirtelim ki denetim kamu ya da özel tüm kurumsallaşmış alanlarda olmazsa olmazdır. Denetim şarttır ve olmalıdır. Fakat denetimin kurallarının net olarak ortaya konulması ne kadar elzem ise denetçilerin de işin ehli kişilerden oluşması o denli elzemdir.
Öğretmenlerin denetimi noktasında Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 78. Maddesinde yer alan "Öğretmenlerin performanslarını artırmak amacıyla her öğretim yılında en az bir defa dersini izler ve rehberlikte bulunur." Hükmünü saymazsak iki temel mevzuat vardır.
1- Resmi Gazetenin 01.03.2022 tarih ve 31765 sayısında yayımlanan "Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Müfettişleri Yönetmeliği" https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=39399&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
2- Nisan2025 Tebliğler Dergisinde (2809 nolu dergide) 03.03.2025 tarih ve E-93398216-020-127690706 sayılı onayı ile yayımlanan "Öğretmenlerin Sınıf İçi Etkinlikleri ve Öğretim Faaliyetlerinin İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesine İlişkin Yönerge" https://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/2264.pdf
Yönerge ve Uygulaması
Öğretmenlerin ders denetimi mahiyetinde Okul Müdürü ve zümre başkanının ders denetimi (iç denetim) yapması yönergede yer almıştı.
2025 yılında genellikle okul idareleri süreci izlemeyi tercih etmişler ve genel anlamda bir uygulama yapmamışlardı. Yönergenin sendikalar tarafından yargıya taşınmış olması da okul müdürlerini yavaş hareket etmeye itmişti desek yalan olmaz.
Son günlerde Eğitim Bir Sen ve Eğitim-İş tarafından yapılan açıklamalar kamuoyuna yansımıştı. Bu açıklamalara göre denetim düzenlemesinin bazı maddeleri iptal edilmişti.
Yönetmelik, Yönerge. Düzenlemelerinde Dayanak Konusu
Kanunları açıklamak üzere kanuna uygun olmak kaydıyla yönetmelikler, yönergeler, genelgeler yayımlanabilir. Bu düzenlemeler yapılırken de dayanaklar ortaya konulur. Yani o yönetmeliğin ya da yönergenin hangi kanuni dayanaklara göre yapıldığı belirtilir. İşte bu nokta bu yazımız ve konu için önem arz etmektedir.
Sendikaların Açıkladığı İptal Edilen Düzenleme
Sendikaların açıkladıkları Danıştay kararı Resmi Gazetenin 01.03.2022 tarih ve 31765 sayısında yayımlanan "Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Müfettişleri Yönetmeliği" ile ilgilidir. Bu yönetmelik müfettişlerin (illerdeki eğitim müfettişlerinin) yapacakları öğretmen denetimi ve okullarca yapılacak öz değerlendirme ile ilgilidir. Yani öğretmenlerin okul müdürü ve zümre başkanınca yapılacak denetimleri ile ilgili değildir.
Öğretmenlerin okul müdürü ve zümre başkanınca yapılacak denetimleri için yapılmış olan düzenleme Nisan2025 Tebliğler Dergisinde (2809 nolu dergide) 03.03.2025 tarih ve E-93398216-020-127690706 sayılı onayı ile yayımlanan "Öğretmenlerin Sınıf İçi Etkinlikleri ve Öğretim Faaliyetlerinin İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesine İlişkin Yönerge" dir. BU düzenleme ile ilgili bir iptal söz konusu olmayıp hali hazırda yürürlüktedir.
Danıştay Denetimi Hangi Gerekçeyle İptal Etti?
Danıştay müfettişlerin denetimini de içeren yönetmeliğin bazı maddelerini iptal ederken aslında denetimi değil dayanak sorunu nedeniyle düzenlemenin iptali istenen maddelerini iptal etmiştir.
İptal gerekçesini anlamak için yönetmeliğin dayanak maddesine bakalım:
"Dayanak
MADDE 3- (1) Bu Yönetmelik, 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 72 nci maddesi, 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 320 nci ve 327 nci maddeleri ile 27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 24 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır."
Süreç Nasıl Gelişti?
2018'de yeni Cumhurbaşkanlığı sistemine geçildiğinde uyum düzenlemeleri için hükümet Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarma yetkisi almıştı. KHK ile alınan yetkiler yetki içerikleri doğrultusunda kullanılabilir. O yetki ile altını çizdiğimiz "375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 24 üncü" maddesi de düzenlenmiş ve eğitim müfettişi, müfettiş yardımcıları . vs konusu yasal alt yapıya kavuşturulmuştu.
Anayasa Mahkemesi (AYM) 07/12/2023'de bu düzenlemeyi iptal etmişti. İptal gerekçesi de KHK yetkisi dahilinde olmadığı bu düzenlemenin TBMM'de kanunla yapılması gerektiği yönündeydi.
Dayanağın Yönetmeliğe Etkisi
Bugün gündemimizde olan müfettişlerin denetimini içeren yönetmelik düzenlemesinin dayanağı da AYM'nin iptal ettiği düzenleme ile ilgili olduğundan Danıştay'dan iptal kararı çıkmıştır. Tekrar İfade edelim ki Danıştay denetim yapılamaz, yapılması yanlıştır ya da başkaca bir yorum yapmış değildir. Kanuni dayanağı sakat olduğundan iptal kararı vermiştir.
Okul Müdürü ve Zümre Başkanının Yapacağı Denetimde Durum Nedir?
Bu noktadaki düzenleme "Nisan2025 Tebliğler Dergisinde (2809 nolu dergide) 03.03.2025 tarih ve E-93398216-020-127690706 sayılı onayı ile yayımlanan "Öğretmenlerin Sınıf İçi Etkinlikleri ve Öğretim Faaliyetlerinin İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesine İlişkin Yönerge" olup bu yönerge de sendikalar tarafından yargıya taşınmıştır.
Bu yönergenin dayanağı ise bazı maddeleri Danıştay tarafından iptali gerçekleşen yönetmeliktir. MEB, yönerge düzenlemesini yaparken AYM kararından haberdardı. Haberdar olduğu halde bu yönerge çıkarılmış oldu diyebiliriz. Danıştay yönergeyi görüşmeye başladığında bu kararları da gözetecektir. Yani yönerge de bir bakıma dayanaksız kalmıştır.
Fakat henüz bir iptal kararı olmadığından hukuk devleti anlayışı ile bağdaşmasa da öğretmenlerin Okul Müdürü ve Zümre Başkanınca denetimlerine devam edilmesi mümkündür.
Yapılması Gereken Nedir?
Bundan sonraki süreçte;
1- MEB dayanaksız kalan mevzuat düzenlemelerini geri çekmelidir,
2- İktidar partisi tarafından (muhatap ve sorumluluk özellikle onlarda olduğundan) AYM'nin iptal kararı gözetilerek TBMM'de yasal düzenleme yapılması için çalışma başlatılmalıdır,
3- MEB bu düzenlemeyi beklemeli ve bu düzenlemeden sonra tekrar yeni alt düzenlemelerini yapmalıdır.
Son olarak;
Öğretmenlerin denetim noktasında kaygıları da korkuları da söz konusu değildir/olamaz da. Çünkü "yaptıkları işten emin olanlar denetimden korkmazlar" . Fakat yapılacak denetimlerin belirli kurallar, objektif kriterler ve ehil kişilerce yapılması gerekir.
Milli Eğitimde denetim mekanizması son yıllarda çokça sekteye uğramıştır. İlköğretim ve Bakanlık Müfettişleri olarak ikiye ayrılan yapı ile sürdürülen mekanizma daha sonra müfettişlerin adlarının değişmesinden özlük haklarına, yetkilerinin azaltılmasından sayılarını hızla azalmasına kadar yaşanan sürece bağlı olarak yaşanan olumsuzluklar nedeniyle denetimde boşluklar oluşmuştur.
MEB'in konuyu yeniden ele alması, yeterli kadro ihdası için mücadele etmesi ve objektif kriterleri de içeren işin ehli kişilerce yapılacak denetim mekanizmasını oluşturması elzemdir.
Maksut BALMUK
Öğretmen Yazar