Sınırları aşan rotalara sahip göçmen kuşların hayatlarının ve yaşam alanlarının korunmasına yönelik farkındalık oluşturmak amacıyla her yıl mayıs ve ekim aylarının ikinci cumartesi günü "Dünya Göçmen Kuşlar Günü" olarak kabul ediliyor. Bu yıl ilki 10 Mayıs tarihine denk gelen Dünya Göçmen Kuşlar Günü'nün ikincisi 11 Ekim'de kutlanıyor.
Kuşlar üzerine çalışmaları bulunan, KuzeyDoğa Derneği kurucusu, Koç ve Utah üniversiteleri öğretim üyesi, biyolog Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu, bir kuş veri tabanı oluşturmak için doktorasını yaparken çalışmalara başladı.
Şekercioğlu, 1999 yılından beri devam ettiği araştırmaların sonunda hazırladığı "BIRDBASE" isimli dünyanın en kapsamlı kuş veri tabanını kısa bir süre önce yayımladı.
Tüm kuşlar için güncel ekolojik özelliklerin derlendiği, 254 familyadaki, 11 bin 589 kuş türüne ait veriler içeren BIRDBASE, dünyanın 4 kuş listesi tarafından tanınan tüm kuş türlerini kapsıyor.
Veri tabanında kuş türlerine ait 78 özellik yer alıyor. Bunlar arasında vücut kütlesi, yaşam alanı, beslenme şekli, yuva tipi, kuluçka boyutu, yaşam döngüsü, yükselti aralığı, koruma durumu ve göç davranışı gibi özellikler bulunuyor.
- Mevcut 4 kuş listesindeki tüm türler veri tabanında yer alıyor
Veri tabanının içeriğine ve detaylarına ilişkin AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu, 26 yıldır büyüterek, geliştirerek ve yeni türler ekleyerek şekillendirdiği BIRDBASE'in, kariyerinin temelini oluşturduğunu söyledi.
Dünyada 3 ana kuş tür listesi bulunduğunu ve bu listeleri yapan bilim insanlarının 2018'de "AviList" adı verilen tek bir liste oluşturduğunu, kendisinin de bu 4 listedeki tüm türlerin var olduğu veri tabanını yayımlamaya karar verdiğini belirten Şekercioğlu, dünyada bu kuş türlerini kapsayan başka bir veri tabanı bulunmadığını kaydetti.
Şekercioğlu, iki ayrı Türk bilgisayar mühendisinin de veri tabanını kolayca görselleştirebilecek, kuş türlerinin fotoğrafları ve bilgilerinin yer aldığı bir uygulama hazırladığını bildirdi.
- "Her türlü ekolojik soruyu cevaplandırıyor"
Çalışmaya başlama amacını, kuş türlerinin soyunun tükenme riskini artıran faktörleri tespit etmek şeklinde özetleyen Şekercioğlu, "Böcek yiyen kuşların soyları mı daha fazla riskte, meyve yiyen kuşlar mı daha fazla riskte? Bunu diğer ekolojik özellikler için de araştırdım. Yüksek dağlarda, tropik dağlarda yaşayan kuşlar iklim değişikliğine karşı daha mı hassas? Göçmen kuşlar mı daha hassas yoksa bir yerde sabit yaşayan kuşlar mı? Kuşların sadece yüzde 18'inin göçmen olduğunu bu veri tabanı analiziyle tespit ettim. Bu veri tabanı çıkana kadar kimse tam olarak kaç kuş türünün göçmen olduğunu tespit etmemişti." dedi.
Güney Amerika, Afrika, Asya ve Kuzey Amerika gibi farklı yaşam alanlarına ve beslenme tercihlerine sahip kuş türlerinin soy tükenme oranlarının birbirinden farklı olduğunu aktaran Şekercioğlu, veri tabanının kuşlarla ilgili her türlü ekolojik soruyu cevaplandırdığını ifade etti.
- Aşırı hava olayları arttıkça kuş ölümleri de artıyor
Kuşları en fazla etkileyen faktörlerin başında iklim değişikliğiyle bağlantılı meteorolojik olayların geldiğine değinen Şekercioğlu, kuşların, göç rotasında bulunan ancak kuraklık nedeniyle kuruyan göller nedeniyle besin ve enerji ihtiyaçlarını karşılayamayarak hayatını kaybettiğini anlattı.
Göç esnasında meydana gelen fırtına gibi aşırı hava olaylarının göçmen kuşlara zarar verdiği bilgisini paylaşan Şekercioğlu, şöyle devam etti:
"Sel, fırtına, rüzgar, kasırga artık daha şiddetli oluyor ve bunlar ne kadar şiddetli olursa o kadar kuş da ölüyor. Ayrıca Aras Nehri Kuş Cenneti'ndeki çalışmamızda son 20 yıldır kuşların daha erken geldiklerini görüyoruz. Çünkü bahar, yaz daha çabuk geliyor, kuşlar da daha erken geliyor. Göçmen kuşlar binlerce kilometre uzaktan geliyor, geldikleri yerler tropik bölgeler ve oralarda mevsimsellik çok az. Mesela havanın aniden ısınması, çiçeklerin açıp, böceklerin çıkması 3 hafta erken olursa tropik bölgeden gelen kuşlar bunu önceden kestiremiyor. Bu durum nedeniyle besin kaynakları açısından çok geç kalmış oluyorlar."
İklim değişikliğinin kuş türlerine etkisinin incelendiği ve 60 farklı senaryonun ele alındığı başka bir çalışmasına göre, en kötü senaryoda karasal kuş türlerinin yüzde 30'unun yok olacağı sonucuna ulaştığından bahseden Şekercioğlu, bu rakamın şu an yaklaşık 3 bin kuş türüne denk geldiğini vurguladı.
- "Sabit bir bölgede yaşayan kuşlar iklim değişikliğinden daha çok etkileniyor"
Şekercioğlu, göçmen kuşlara kıyasla sabit bölgede yaşamlarını sürdüren kuşların iklim değişikliğinden daha fazla etkilendiğini söyledi.
Kuş türlerinin yaklaşık yüzde 80'inin göç etmediğine ve sabit bir bölgede yaşadığına işaret eden Şekercioğlu, "Özellikle tropik dağ ormanlarında yaşayan kuşlar iklim değişikliğinden etkileniyor. Çünkü birçoğu bir dağın tepesinden başka hiçbir yerde yaşayamıyor ve iklim değişikliğiyle sıcaklık artınca onların yaşadığı orman tipi de değişip yukarıya kayıyor. Mesela 1000 metrede serin orman varken 20 yıl sonra iklim değişikliğiyle orası açık bozkıra dönecek ama o orman içinde yaşamaya alışmış kuş o bozkırda yaşayamadığı için soyu tükenecek." diye konuştu.
Bu olayı 2007'de tanımladığı "soy tükenmesine giden yürüyen merdiven" ifadesiyle literatüre kazandırdığını belirten Şekercioğlu, iklim değişikliğiyle bağlantılı olarak havaların ısınması sonucu serin iklim seven türlerin yaşam alanlarının dağın zirvesine doğru adeta bir yürüyen merdiven gibi yukarı çıktığını ama dağ bitince soylarının tükendiğini kaydetti.
KuzeyDoğa Derneği olarak bu yıl ilki mayıs ayında kutlanan Dünya Göçmen Kuşlar Günü kapsamında kuş gözlem etkinliği düzenlediklerini ve 24 saatten az sürede 158 kuş türü gözlemleyerek Türkiye rekoru kırdıklarını anımsatan Şekercioğlu, benzer etkinlikleri düzenlemeye devam edeceklerini dile getirdi.