Yeşil Etki Derneği'nden "Tarladan Sofraya" Raporu: Suçlu Aramak Yerine Şeffaflık Çağrısı
Yeşil Etki Derneği, Türkiye'nin tarım ve gıda ekonomisindeki kronik ve yapısal sorunları derinlemesine inceleyen kritik bir raporu kamuoyuyla paylaştı. Agrifirm tarafından hazırlanan **"Tarladan Sofraya Gıda Değer Zinciri Raporu"**nun bulguları, Dernek Kurucusu ve Başkanı, tarım yazarı Mine Ataman'ın yeni kitabı "Birinci Açlık Savaşı"nın lansmanında açıklandı.
Raporda, Türkiye'deki gıda enflasyonunu tetikleyen temel sorunların yanı sıra, "endişe enflasyonu" adı verilen psikolojik bir baskının zincirdeki şeffaflık eksikliğiyle birleşerek ülkeyi çıkmaza sürüklediği vurgulanıyor.
Gıda Enflasyonu: Suçlu Kahramanlar Anlatısı
Mine Ataman, Türkiye tarım ve gıda ekonomisinin uzun yıllardır "gerçek nedenleri gölgeleyen" bir "suçlu kahramanlar" anlatısına hapsolduğunu belirtti. Ataman'a göre, çiftçi, tüccar, market ve aracı gibi aktörler sırasıyla dönemsel 'günah keçisi' ilan ediliyor.
💬 Mine Ataman: "Herkes bir sonrakini suçluyor, takip edilebilirlik azalıyor, fiyatlar karanlıkta yükseliyor. Tüketici 'çözümsüzlük psikolojisine' sokularak panik davranışına zorlanıyor."
Bu durum, zincirdeki her aktörü hedef haline getirirken, takip edilebilirliği azaltarak fiyatları yükseltiyor ve tüketicide panik satın alma davranışını tetikliyor.
Tarladan Sofraya Psikolojik Fiyat Baskısı: "Endişe Enflasyonu"
Toplantının en çarpıcı bulgularından biri, gıda fiyatlarını yalnızca maliyet artışlarıyla değil, belirsizlik duygusuyla hızla şişen **"endişe enflasyonu"**nun tetiklemesi oldu.
Ataman, davranışsal ekonomi kuramcısı Daniel Kahneman ve Harvard'ın 2023 tarihli araştırmalarına atıfta bulunarak, belirsizliğin risk algısını artırdığını, bunun da doğrudan fiyatları yukarı ittiğini açıkladı.
Risk Primi: Aracıların maliyet hesaplarken risk primi eklemesi.
Değişen Davranış: Panik satın almalara dayalı fiyat şişmesi ve depolama davranışının değişmesi.
Üretim Kararı: Çiftçinin üretim kararını kısa vadeye sıkıştırması.
Bu psikolojik baskı, tarladan markete uzanan zincirin her halkasında etkili oluyor ve tüketicinin öfkesini yanlış adrese yönlendirmesine neden oluyor.
Somut Çözüm Önerileri: Şeffaflık ve Fon
Rapor kapsamında, Türkiye'nin gıda enflasyonuyla mücadelesini mümkün kılacak iki somut ve acil öneri sunuldu:
1. Aylık "Gıda Değer Zinciri Şeffaflık Raporu"
Ataman, her ay TÜFE ve ÜFE gibi düzenli olarak açıklanan "Gıda Değer Zinciri Şeffaflık Raporu" yayımlanması şartını öne sürdü. Bu rapor, tarladan sofraya tüm maliyet kalemlerinin (gübre, mazot, lojistik, depolama, perakende payı vb.) şeffaf biçimde paylaşılmasını sağlayacak.
Ataman: "Şeffaflık, suçlu yaratma kültürünü bitirir, çözüm üretme kültürünü başlatır. Sorunun görünür kılınması halinde müdahale hem ucuzlar hem hızlanır."
2. Çiftçi Acil Durum Fonu
Türkiye'nin ne kıtlık ne de bolluk dönemlerini yönetemediğini belirten Ataman, üretim arttığında fiyatların çökmesiyle çiftçinin sektörden koptuğunu ve bunun birkaç yıl sonra yeniden kıtlık riskini doğurduğunu ifade etti. Bu kırılgan döngüyü değiştirmek için "Çiftçi Acil Durum Fonu" kurulması önerildi. Fon, devlet, üretici örgütleri ve sektör katkısıyla oluşturulmalı; çiftçinin gelir kaybını telafi ederek üretimde sürekliliği güvence altına almalıdır.
Sonuç olarak, Ataman, Türkiye'nin gıda enflasyonu çıkmazından kurtulmasının tek yolunun, değer zincirini şeffaflaştırmak, psikolojik panik enflasyonunu doğru yönetmek, suçlu aramayı bırakıp çözüm ortaklığına yönelmek ve gerçek maliyetleri görünür kılmaktan geçtiğini vurguladı.