YÖNETMELİKTE ÖNE ÇIKAN DÜZENLEMELER
- Lise 1'de okuyanlara uygulanacak. lise 2 ve 3. sınıfta olanlar uygulama
dışında tutulacak
- Lise 1. sınıfta yıl sonu başarı ortalamasını tutturmak şartıyla en fazla iki
dersten sorumlu sınıf geçilebilecek. Başaramayan, sınıf tekrarı yapacak. İki
kez sınıf tekrarı yapanın okulla ilişiği kesilecek.
- Lise 2. sınıfta kaç dersten zayıfı olursa olsun 3. sınıfa sorumlu geçme uygulamasına
son verildi. Alt sınıflardaki sorumlu olduğu dersler de dahil 2'den fazla sorumlu
dersi bulunanlar, sınıf tekrarı yapacak.
- Lise 3. sınıfta ikiden fazla dersten kalan öğrenciler okula devam etmeden
mezun olabilecek. Kalan öğrencilere istemeleri halinde okula devam etmeden sadece
sorumluluk sınavlarına girerek mezun olmaları imkanı getiriliyor
- Son sınıflar dışında sorumluluk sınavları teke indiriliyor. Mezun olamayan
ve sınav hakkı bulunan son sınıf öğrencileri, bir yıl beklememeleri için ikinci
dönemin ilk haftası içinde de sorumluluk sınavlarına alınacak.
- Tüm sınıflarda, öğrencinin bir derse ait başarısının hesaplanmasında bir dönem
notu yetmeyecek, en az iki dönem notu gerekecek. Sadece birinci dönem notu bulunan
öğrenci, yetiştirme programına alınacak ve sınıf geçme notu buna göre hesaplanacak.
- Bir dersten birinci dönem notu 'sıfır' olan öğrenci, ikinci dönem notu en
az "3.00" alamazsa dersten kalacak.
- Ortalama yükseltme sınavları sonunda başarısızlığı bulunup yıl sonu başarı
ortalamasıyla sınıf geçemeyen, sorumlu olarak sınıf geçemeyen, devamsızlık nedeniyle
başarısız sayılan öğrenciler sınıf tekrarı yapacak.
- Türk Dili ve Edebiyatı, dersinde de yıl sonu başarı ortalamasına göre sorumlu
olarak üst sınıfa geçilebilecek.
- Öğrencilerin sağlık kurulu raporu ile de olsa bir dönem gibi uzun süre devamsızlık
yapamayacak. Buna göre öğrencinin 'iki dönemde de' derslerden not alması şartı
getirildi
- Ortalama yükseltme ve sorumluluk sınavları, ders yılı sonundan, eylül ayına
alınıyor. sınavlar yeni ders yılının başlamasından bir hafta önce bitecek ve
üç haftayı geçmeyecek şekilde yapılacak.
- Alan belirlemek için istenen not ortalaması 3'ten 2,5'e düşürüldü.
- Fen liseleri ve sosyal bilimler liselerinin hazırlık sınıflarında seviye belirleme
için yapılan sınavda başarılı olma şartı 2'den 3'e yükseltildi,
- Yıl sonu başarı ortalaması fen ve sosyal bilimler liselerinde 3.50, önünde
yabancı dil hazırlık sınıfı bulunan liselerde 3.00, genel lise, spor lisesi
ile mesleki ve teknik liselerde 2.50 olan öğrenciler ortalama ile sınıf geçebilecekler.
ÖNEMLİ MADDELER
Madde 16 - Öğretmenler, sınav sorularını düzenlerken, öğretim programlarında
belirtilen özel ve genel amaçları varsa hedeflenen becerileri, açıklamaları
ve konuları esas alır.
Öğrenci başarısını ölçme ve değerlendirmede beşli not düzeni kullanılır. Öğrencinin
başarısı dört, başarısızlığı iki notla değerlendirilir.
Sınav, ödev ve projeler ile uygulamalar, 100 tam puan üzerinden değerlendirilir.
Değerlendirme sonuçları, öğretmen not defteri ile not çizelgelerine puan olarak
yazılır.
Puanların not değeri ve derecesi aşağıdaki gibidir.
Puan/ Not/ Derece
85-100 5 Pekiyi
70-84 4 İyi
55-69 3 Orta
45-54 2 Geçer
---------------------
25-44 1 Geçmez
0-24 0 Etkisiz
Madde 29 - Bir dersin yıl sonu notu;
a) Birinci ve ikinci dönem notlarının aritmetik ortalamasıdır.
b) Hiç not bulunmaması hâlinde yetiştirme programında alınan nottur. Birinci
dönem notunun bulunması hâlinde ise birinci dönem notu ile yetiştirme programında
alınan notun aritmetik ortalamasıdır.
c) Ders yılı sonunda belirlenen yıl sonu notu ile ortalama yükseltme ve sorumluluk
sınavlarında alınan notun aritmetik ortalamasıdır.
d) İşletmelerde beceri eğitiminde birinci ve ikinci dönem notlarının aritmetik
ortalaması ile yıl sonu beceri sınavı notunun aritmetik ortalamasıdır.
e) Naklen gelen öğrencilerin önceki okulunda aldığı dersler ile yeni okulundaki
dersler farklı olduğunda:
1) Bir dönem notu alınabilecek kadar süre bulunması durumunda yeni dersten alınan
ikinci dönem notudur.
2) Yeni alınan dersten bir dönem notu alınabilecek kadar süre bulunmaması durumunda
eski okulundaki dersin dönem notlarına göre belirlenen nottur.
Dönem notlarının aritmetik ortalaması hesaplanırken yarım ve yarımdan büyük
kesirler tama yükseltilir.
Madde 31 - Öğrencinin yıl sonu başarı ortalaması, derslerin ağırlıklı
notları toplamının haftalık ders saatleri toplamına bölümü ile elde edilen nottur.
Yıl sonu başarı ortalaması hesaplanırken bölme işlemi, virgülden sonra iki basamak
yürütülür.
Yıl sonu başarı ortalaması öğrencinin dosyasına, sınıf geçme ve diploma defterlerine
işlenir ve diploma notunun hesaplanmasında esas alınır.
Ders Yılı Sonunda Herhangi Bir Dersten Başarılı Sayılma
Madde 32 - Öğrencinin, ders yılı sonunda herhangi bir dersten başarılı sayılabilmesi
için;
a) İkinci dönem notunun, en az "Geçer" ancak birinci dönem notu "Etkisiz"
ise ikinci dönem notunun en az "Orta",
b) İşletmelerde beceri eğitimi gören öğrencilerin yıl sonu beceri sınavı notunun
en az "Geçer"
olması gerekir.
Doğrudan Sınıf Geçme
Madde 33 - Ders yılı ya da ortalama yükseltme sınavları sonunda, tüm derslerden
başarılı olan öğrenciler doğrudan sınıfını geçer.
Okul türlerine göre Kurulca belirlenen dersler dışındaki derslerden başarısızlığı
bulunan öğrencilerden yıl sonu başarı ortalaması;
a) Fen liseleri ve sosyal bilimler liselerinde 3.50,
b) Önünde yabancı dil hazırlık sınıfı bulunan liselerde 3.00,
c) Genel lise, spor lisesi ile meslekî ve teknik liselerde 2.50
olan öğrenciler ortalama ile sınıflarını geçer.
Madde 34 - Doğrudan veya yıl sonu başarı ortalaması ile sınıfını geçemeyen
öğrencilerden alt sınıflardaki sorumlu olduğu dersler de dahil, başarısız olduğu
ders sayısı en fazla iki olanlar bir üst sınıfa devam ederler. Alt sınıftaki
dersler de dahil, ikiden fazla sorumlu dersi bulunanlar başarısız sayılırlar.
Sorumluluk, o dersin sorumluluk sınavında başarılı olunması hâlinde kalkar.
Madde 35 - Hazırlık sınıfına kaydolan öğrencilerden; önünde yabancı
dil ağırlıklı hazırlık sınıfı bulunan orta öğretim kurumlarının 9 uncu sınıfındaki
birinci yabancı dil dersini izleyebilecek düzeyde oldukları velileri tarafından
sınavlardan önce okul yönetimine yazılı olarak bildirilenler, yabancı dil öğretmenlerinden
oluşturulacak komisyonca ders yılının ilk haftasında hazırlık sınıfı seviyesinde
yazılı ve sözlü seviye belirleme sınavına alınırlar.
Ancak;
a) Anadolu güzel sanatlar liselerinde birinci yabancı dil ile temel sanat eğitimi
derslerinden,
b) Anadolu imam-hatip liselerinde birinci yabancı dil, Kur'an-ı Kerim ve Arapça
derslerinden
yabancı dil öğretmenleri ile diğer ders öğretmenlerinden oluşturulacak komisyonlarca
seviye belirleme sınavı yapılır.
İmam-hatip liselerinde ise seviye belirleme sınavı Kur'an-ı Kerim ve Arapça
derslerinden yapılır. Komisyon bu derslerin öğretmenlerinden oluşturulur.
Bu sınavlarda alınan puanlar nota çevrilir ve en az "3" alan öğrenciler
başarılı sayılarak 9 uncu sınıfa devam ettirilirler.
Hazırlık sınıflarında sınıf geçme; önünde yabancı dil ağırlıklı hazırlık sınıfı
bulunan okullarda yalnız birinci yabancı dil, Anadolu güzel sanatlar liselerinde
birinci yabancı dil ve temel sanat eğitimi, Anadolu imam-hatip liselerinde birinci
yabancı dil, Kur'an-ı Kerim ve Arapça, imam-hatip liselerinde ise Kur'an-ı Kerim
ve Arapça derslerindeki başarı durumlarına göre tespit edilir.
Diğer derslerdeki başarı durumu, öğrencinin ödüllendirilmesinde dikkate alınır.
Hazırlık sınıfında, sınıf geçmeye esas derslerden ders yılı sonunda başarılı
olamayan öğrenciler, ortalama yükseltme sınavları sırasında yazılı ve sözlü
sınava alınırlar. Bu sınavdan en az "Geçer" alan öğrenciler başarılı
sayılır.
Hazırlık sınıflarında yıl sonu başarı ortalamasıyla veya sorumlu olarak sınıf
geçilmez. Başarısız olanlar, bir yıl daha hazırlık sınıfına devam edebilirler.
Hazırlık sınıf başarısı, diploma tanziminde dikkate alınmaz.
Madde 36 - Öğrencilerden;
a) Ortalama yükseltme sınavları sonunda başarısızlığı bulunup yıl sonu başarı
ortalamasıyla sınıf geçemeyenler,
b) Sorumlu olarak sınıf geçemeyenler,
c) Devamsızlık nedeniyle başarısız sayılanlar
sınıf tekrar ederler.
Sınıf tekrarı, orta öğretim süresince bir defa yapılır.
Devamsızlık nedeniyle başarısız sayılanların dışındaki mezun olamayan son sınıf
öğrencilerinden sınıf tekrar etme hakkı bulunanlar, istemeleri hâlinde başarısız
oldukları ders sayısına bakılmaksızın sınıf tekrar ederler. Bunlardan sınıf
tekrar etmek istemeyenler, sınıf tekrarı yapmadan sorumluluk sınavlarına girebilirler.
Madde 37 - Bir dönem notu eksik olan ya da hiç dönem notu alınamayan dersler
için ders yılının ikinci döneminde veya ders kesiminde yetiştirme programları
uygulanır. Bu programlarda görev alacak öğretmenler, il/ilçe millî eğitim müdürlüklerince
görevlendirilir. Bu programda işlenecek konular ve programın süresi, okul müdürü
ile programı uygulayacak öğretmen/öğretmenler tarafından belirlenir. Ancak programda
öngörülen konuların tamamlatılması esastır. Dersin haftalık ders saati sayısı
dikkate alınarak öğrencilere yeterli sayıda yazılı ve sözlü puanı verilir. Yıl
sonu notu, bu puanlara göre belirlenir.
Öğrencinin iki dönem notu alabilecek durumda olmasına rağmen öğretmenin raporlu
ya da izinli olması, göreve geç başlaması, dönem bitmeden ayrılması gibi nedenler
ile doğal afet, salgın hastalık, olağanüstü hâl ve benzeri durumlardan dolayı
yapılamayan dersler, yoğunlaştırılmış programlar ile çalışma saatleri içinde
ve dışında öğretim yapılarak tamamlanır. Ayrıca ders yılının uzatılması yoluna
gidilmez.
Yetiştirme programlarının uygulanabilmesi için okul müdürlükleri ile il/ilçe
millî eğitim müdürlüklerince gerekli önlemler alınır.
Madde 39 - Okula zamanında gelmeyen öğrenciler derslere alınır. Birinci
ders saati dışındaki geç gelmeler devamsızlıktan sayılır. Geç gelen öğrencilerin
derse alınma şekli, ders yılı başında öğretmenler kurulunca kararlaştırılarak
veli ve öğrencilere duyurulur.
Madde 40 - Öğrenciler, okula devam etmek zorundadır. Öğrencilerin devamsızlıkları
hesaplanırken normal öğretim yapılan okullarda sabah ve öğleden sonraki süreler
yarımşar gün, ikili öğretim yapılan okullarda bu süreler bir gün sayılır.
Devamsızlığı bulunan öğrencilerle ilgili olarak aşağıdaki hükümler doğrultusunda
işlem yapılır;
a) İlk derse girmeyenler ile ilk derse girdiği hâlde arada bir veya daha fazla
derse girmeyen öğrencilerin devamsızlığı yarım gün sayılır. Devamsızlık hesaplanırken
iki yarım gün bir gün kabul edilir.
b) Ders yılı içinde toplam 20 gün okula özürsüz olarak devam etmeyen öğrenciler,
notları ne olursa olsun başarısız sayılır.
c) Özürlü ve özürsüz devamsızlıklar ile okul yönetimince verilen izinlerin toplamı
45 günü aşamaz. Ancak özrün resmî bir makamdan alınacak belge veya resmî/özel
sağlık kurum veya kuruluşlarından alınmış bir rapor ile belgelendirilmesi ve
bu belgenin özrün sona erdiği tarihten itibaren en geç 7 iş günü içinde okul
yönetimine verilmiş olması gerekir. Kaza, ölüm, doğal afet, yangın, uzun süreli
tedaviyi gerektiren hastalık, göz altına alınma ve tutuklanma gibi durumlarda
bu süre okul müdürünce belirlenir.
d) Doğal afet, yangın, sağlık kurulu ya da heyet raporuna dayalı hastalık, göz
altına alınma ve tutuklanma gibi nedenlerle okula devam edemeyen öğrenciler;
1) İki dönem notu almış bulunmak,
2) Özrünü belgelendirmek
kaydıyla devam süresini dolduran öğrenciler gibi işleme tâbi tutulur.
e) Yurt içinde ve yurt dışında, bilim, tiyatro, spor, müzik, folklor, beceri
yarışması ve benzeri eğitici-kültürel faaliyetlere ve bunların hazırlık çalışmalarına
katılan öğrenciler, okula devam edemedikleri süre için izinli sayılır ve bu
süre devamsızlıktan sayılmaz. Yurt içindeki faaliyetlere katılan öğrencilere
il/ilçe millî eğitim müdürlüklerince, yurt dışındaki faaliyetlere katılan öğrencilere
ise mahallin mülkî idarî amirliklerince izin verilir. Bu öğrencilerin başarı
durumlarının belirlenebilmesi için iki dönem notu almış olmaları gerekir.
f) Yetiştirme programlarına devam zorunludur. Yetiştirme programlarına devam
etmek zorunda oldukları toplam ders saatinin özürlü ve özürsüz olarak altıda
biri kadar devam etmeyen öğrenciler, notları ne olursa olsun başarısız sayılır.
Madde 41- Öğrencilerden;
a) Okula devam edenler için öğrenim gördükleri sınıfta başarılı veya başarısız
oldukları en fazla 3 dersten ortalama yükseltme,
b) Alt sınıflardan başarısız dersi bulunanlar ile mezun olamayıp sınav hakkı
bulunan son sınıf öğrencileri için sorumluluk
sınavları yapılır.
Ortalama yükseltme ve sorumluluk sınavları, yeni ders yılının başlamasından
bir hafta önce bitecek ve üç haftayı geçmeyecek şekilde yapılır. Mezun olamayan
ve sınav hakkı bulunan son sınıf öğrencileri, ayrıca ikinci dönemin ilk haftası
içinde de sorumluluk sınavlarına alınır.
Bu sınavlar, gerektiğinde cumartesi ve pazar günleri ile çalışma saatleri dışında
da yapılır. Sınavlar için ayrılan sürenin yetmemesi durumunda, aynı günde iki
veya üç sınav yapılabilir.
Madde 51 - Sınavlar, cevap anahtarına ve puanlama çizelgesine göre değerlendirilir.
Yazılı sınavlarda kâğıtlar okunurken yanlışların altı, aslı bozulmayacak şekilde
renkli kalemle çizilir. Verilen puanlar, sınav kâğıtlarının üst kısmındaki bölüme,
soruların sıra numarası esas alınarak yazılır.
Yazılı sınavlar değerlendirilirken sorulara verilen bütün puanlar, birden fazla
kâğıt kullanan öğrencilerin her kâğıdına ayrı ayrı işlenir ve bu kâğıtlar komisyon
başkanı ve üyelerince imzalanır.
Yazılı sınavların değerlendirilmesinde anlaşmazlık olursa üyeler puanlarını
ayrı ayrı verir. Bu ayrı puanları gösterir belgelerle gerekçeler bir tutanakla
sınav not çizelgesine eklenir. Ayrı ayrı verilen puanların aritmetik ortalaması
alınarak sınav not çizelgesine yazılır.
Sözlü sınavlarda komisyon üyeleri ayrı ayrı puan verir. Bu puanların aritmetik
ortalaması alınarak sözlü puanı tespit edilir. Okul müdürü, puanlar arasında
önemli farklar görürse sınavı durdurup olayı gerekçesiyle birlikte millî eğitim
müdürlüğüne bildirir. Yeni üye ilâvesi ile kuracağı bir komisyonla sınavın devamını
sağlar.
Uygulamalı sınavlarda değerlendirme, komisyonca belirlenen ve okul müdürlüğünce
onaylanan esaslar doğrultusunda yapılır.
Değerlendirme ile ilgili işlemler bittikten sonra alınan notlar not çizelgesine
yazılır.
Aynı dersten birden fazla sınav türü uygulanması hâlinde, puanların aritmetik
ortalaması alınıp nota çevrilir. Özürsüz olarak bu sınavlardan herhangi birine
girmeyenlerin girdiği sınavdan aldığı not ikiye bölünerek sınav notu belirlenir.
Cevap anahtarı, puanlama çizelgeleri ve sorular, sınav kâğıtları ile birlikte
iki yıl saklanır. Sınav kâğıtları ve uygulama sonuçları, okulu denetlemeye yetkili
olmayan kimselere gösterilmez ve verilmez.
Madde 52 - Sınavlarda kopya çeken veya çekilmesine yardım eden öğrenciler sınav salonundan çıkarılır ve o sınav için sıfır (0) puan verilir. Durum görevlilerce bir tutanakla tespit edilir.
Madde 56 - Ortalama yükseltme ve sorumluluk sınavlarına girilmemesi
durumunda not çizelgesinde sınava girilmediği belirtilir.
Bu sınavlar sırasında;
a) Kendisinin veya yakınlarının tedaviyi gerektiren hastalığı,
b) Bilim, tiyatro, spor, müzik, folklor gibi ulusal ve uluslar arası etkinliklere
katılma,
c) Kaza, ölüm, doğal afet, yangın, göz altına alınma veya tutuklanma gibi nedenlerle
sınava giremeyenler, resmî-özel kurum veya kuruluşlardan alacakları rapor ya
da belgeyi sınavın yapıldığı günü izleyen 5 iş günü içinde vermeleri durumunda
okul müdürlüğünce belirlenecek tarihlerde sınava alınır. Ancak bu süre, özrün
durumuna göre okul müdürünce uzatılabilir.
Bu durumdaki öğrencilerin sınavları, ortalama yükseltme ve sorumluluk sınavları
esaslarına göre yapılır.
Madde 57 - Özürleri nedeniyle okula devam edemeyen, okula devam ettikleri
hâlde iki dönem notu alamayan öğrenciler ile ikinci dönem okula hiç devam etmeyen
öğrenciler, o yıla ait öğrenim haklarını kullanmamış sayılır.
Öğrenim süresi içinde ikinci defa sınıf tekrarı durumuna düşen öğrencilerin
öğretim yılı sonunda okulla ilişiği kesilir.
Mezun olamayan son sınıf öğrencilerinden sınıf tekrarı yapmış olanlar bir, sınıf
tekrarı yapmamış olanlar ise iki öğretim yılı daha başarısız oldukları derslerden
sorumluluk sınavına girebilir. Bu sınavlar sonunda da başarısız olan öğrencilerin
öğretim yılı sonunda okulla ilişiği kesilir.
Geçici Madde 1 - 2004-2005 Öğretim Yılında hazırlık ve 9 uncu sınıf dışındaki
diğer sınıflarda öğrenim görmekte olan öğrenciler mezun oluncaya kadar;
a) Yıl sonu başarı ortalaması genel liseler ile her türdeki meslekî ve teknik
liselerde 2.50 den; Anadolu liseleri, Anadolu güzel sanatlar liseleri, Anadolu
öğretmen liseleri ve yabancı dil ağırlıklı liselerde 3.00 dan; fen liselerinde
Türk Dili ve Edebiyatı dersi ile fen ve matematik gurubu derslerinin yıl sonu
notlarının ağırlıklı ortalaması 3.50 den aşağı olanlar başarısız oldukları tüm
derslerden,
b) Yıl sonu başarı ortalaması genel liseler ile her türdeki meslekî ve teknik
liselerde 2.50; Anadolu liseleri, Anadolu güzel sanatlar liseleri, Anadolu öğretmen
liseleri ve yabancı dil ağırlıklı liselerde 3.00 ve daha yukarı olmasına rağmen
alan/bölüm derslerinin yıl sonu notlarının ağırlıklı ortalaması 3.00 dan, Anadolu
güzel sanatlar liselerinde 3.50 den aşağı olanlar başarısız oldukları alan/bölüm
derslerinden; fen liselerinde Türk Dili ve Edebiyatı dersi ile fen ve matematik
gurubu derslerinin yıl sonu notlarının ağırlıklı ortalaması 3.50 den aşağı olanlar,
başarısız oldukları tüm derslerden,
c) Başarı ortalaması ile başarılı sayılma şartlarını taşıdıkları hâlde bu Yönetmeliğin
33 üncü maddesinin ikinci fıkrası hükmünce yıl sonu başarı ortalamasıyla başarılı
sayılamayacak derslerden başarısız dersi bulunan öğrenciler yalnız bu derslerden
sorumlu olarak bir üst sınıfa devam ederler.
Geçici Madde 2 - 2004-2005 Öğretim Yılında hazırlık ve 9 uncu sınıf
dışındaki diğer sınıflarda öğrenim görmekte olan öğrencilerin sorumlu olduğu
dersten sorumluluğu;
a) O dersin üst sınıfında uygulanan programından başarılı olması,
b) Sorumluluk sınavı sonunda o dersten en az "Geçer" not alması,
c) Sorumluluk sınavı sonunda sorumlu derslerinin bulunduğu sınıfın yıl sonu
başarı ortalamasının genel liseler ile her türdeki meslekî ve teknik liselerde
2.50; fen liselerinde Türk Dili ve Edebiyatı dersi ile fen ve matematik gurubu
derslerinin yıl sonu notlarının ağırlıklı ortalamasının en az 3.50; Anadolu
liseleri, Anadolu güzel sanatlar liseleri, Anadolu öğretmen liseleri ve yabancı
dil ağırlıklı liselerde en az 3.00; alan/bölüm derslerinden de sorumlu olduğu
ders/dersleri var ise ayrıca alan/bölüm derslerine ait yıl sonu notlarının ağırlıklı
not ortalamasının da en az 3.00; Anadolu güzel sanatlar liselerinde ise en az
3.50 olması
durumunda kalkar.
Sorumlu olunan dersin üst programında başarılı olunması durumunda sadece bir alt sınıfın programındaki sorumluluk kalkar. Alan/bölüm değiştirmekten dolayı sorumlu duruma düşen öğrencilerin (a) ve (c) bendine göre sorumluluklarının kalkabilmesi için bu derslerden sorumluluk sınavlarına girmeleri zorunludur. Yıl sonu başarı ortalaması ve başarılı sayılamayacak ders/derslerden sorumluluğu bulunan öğrencilerin sorumluluğu, sorumluluk sınavında en az "Geçer" not alınmadıkça kalkmaz.
Alan/bölüm derslerinden sorumlu olarak geçen öğrencilerin sorumlu geçtikleri derslerin üst sınıftaki alan/bölüm dersleri arasında bulunmaması ancak alan/bölüm seçmeli veya seçmeli dersler arasında bulunması ve bu derslerden başarılı olmaları durumunda sorumlulukları kalkar.