Sayıştay Başkanlığı, Yap-İşlet-Devret (YİD) ve Yap-İşlet (Yİ) modeliyle devletin
uğradığı 3 milyar dolarlık zararı raporlaştırdı.
Ancak Sayıştay'ın 308 sayfadan oluşan raporu 1 yıldır TBMM'de bekliyor. Kamu zararının Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın gevşek tutumundan kaynaklandığının ifade edildiği raporda, "Bakanlık yetkilileri yatırımların gerçekleşen değerleriyle ilgilenmedi.
İşletmecilerin şişirdiği beyan gerçek kabul edildi. Bu da devleti zarara uğrattı" değerlendirmesine yol açtı. Ayrıca söz konusu raporun, Yüce Divan'da yargılanmakta olan Enerji ve Tabii Kaynaklar eski Bakanı Cumhur Ersümer'in davasıyla yakından ilgili olduğu da ileri sürülüyor.
Siyasi bir dergide yer alan habere göre, Sayıştay Başkanlığı, YİD ve Yİ modeliyle
gerçekleştirilen enerji santralleri üzerinden kamunun uğradığı 3 milyar dolarlık
zararı ortaya çıkardı. Bu zararın 1999-2002 yıllarını kapsayan 3 yıllık döneme
ait olduğunun da belirtildiği habere göre, gerekli girişimlerin yapılmaması
nedeniyle takip eden yıllarda bu zararın arttığı anlaşılıyor. 308 sayfalık Sayıştay
raporunda, "Yaklaşık 3 milyar dolarlık kamu zararı içinde, tesislerin gerçekte
ne kadara mal olduğunun hesaplanması yapılmamıştır. Bu hesap da yapılırsa, kamu
zararının boyutlarının daha da artması olasılığı yüksektir" deniliyor.
YİD ve Yİ modeliyle yapılan santrallerin yapımı aşamasında kamunun hep içeri
girdiği ve yapılan anlaşmalarda kamu çıkarını gözeten hiçbir maddenin bulunmadığının
belirtildiği haberde, TEDAŞ'ın ve BOTAŞ'ın faturalarında yer alan gaz giderleri
arasındaki farkın da vatandaşların cebinden çıktığı savunuldu.
Rapora göre bazı santrallerde, Uygulama Anlaşması ile Isı Sarfiyatı, gerek
fizibilite raporunda belirtilen ve gerekse tesis performans testleriyle tespit
edilen rakamdan daha yüksek belirlenmiş. Bazılarında tesisin yatırım miktarı
yüksek gösterilmesine karşın, yatırım daha ucuza getirilmiş, bazılarında, öz
sermaye getiri oranı belirlenenin 4 katına çıkmış, bazılarında, gevşek zemin
ve birinci derece deprem bölgesine santral inşa edilmiş. Ayrıca, bazı şirketlerden
yönetmelik hükümlerine uygun fizibilite raporu bile istenmediği, şirketlerle
anlaşma yapılırken diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görüşlerinin dikkate alınmadığının
belirtildiği rapora göre, bürokratlar da bu duruma ses çıkarmamış.
Yatırımcıları, bağlı bulundukları vergi dairelerine verdikleri gelir tabloları,
KDV beyannameleri ve Yeminli Mali Müşavir raporları ele verdi. Santral işletmecilerinin,
Hazine ve Hazine Müsteşarlığı, Devlet Planlama Teşkilatı ve Yabancı Sermaye
Genel Müdürlüğü'ne verdikleri beyanların birbirlerini tutmadığı görüldü. Sayıştay,
yaptığı inceleme sırasında, yatırımla ilgili devlete verilen bilgilerin şişirildiğini,
buna karşın vergi dairelerine verilen beyanların daha düşük olduğunu tespit
etti. Sayıştay raporunu hazırlarken, santrallerin fizibilite aşaması, yatırım
ve işletme dönemi olmak üzere 3 aşamada inceleme yaptı.
Kamuyu zarara uğratan ve halen de zararın devam ettiği santrallerin 24'ü YİD
modeliyle 5'i ise Yİ modeliyle gerçekleştirildi. Sayıştay'ın kapsamlı raporu,
26 Şubat 2004 tarihinde incelenmek üzere TBMM'ye gönderildi. Ancak rapor henüz
gündeme gelmedi. Sayıştay raporuna giren söz konusu 29 santralın adları şöyle:
YİD modeliyle yapılanlar: Ahiköy Hidroelektrik Santralı 1-2 (HES), Aksu-Çayköy
HES, Birecik HES, Marmara Ereğlisi (Uni Mar) Doğalgaz Çevrim Santralı (DÇS),
Çal HES, Dinar HES, Fethiye HES, Girlevik-Mercan HES, Sütçüler HES, Berdan HES,
Gaziler HES, Gönen HES, Hasanlar HES, Çamlıca HES, Tohma-Medik HES, Kısık HES,
Suçatı HES, Hazar HES 1-2.
Yİ modeliyle yapılanlar: İskenderun İthal Kömür Santralı, Ankara DÇS,
Adapazarı DÇS, İzmir DÇS.