Genel olarak "engellilik" ile "çalışma gücü kaybı" arasında kavram karışıklığı olduğundan, engellilik dolayısıyla veya çalışma gücü kaybı nedeniyle emeklilik şartlarının anlaşılmasında tereddütlerin olduğu görüldüğünden bu yazımızda konuyu hem 5434'e, hem de 5510'a tabi memurlar açısından değerlendirmekteyiz.
Öncelikli olarak, Engelli; engeli olan, vücudunda eksik veya kusuru olan anlamındadır, Engellilik de engelli olma durumunu ifade etmektedir.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanuna göre Engelli tanımı da; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi, şeklinde ifade edilmiştir.
Çalışma gücü kaybı ise genel olarak fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal kayıpları ifade eder ve engellilik durumları ile aynıdır. Ancak, bu durum genel olarak memurların çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkan rahatsızlıkları ifade etmek için kullanılır. Ayrıca, çalışma gücü kaybı oranı çalışmaya başlamadan da olabilir, ancak göreve girmeden önce oluşan bu durumlarda çalışma gücü kaybı oranı dikkate alınarak sosyal güvenlik işlemleri yapılır.
Dolayısıyla, sosyal güvenlik sisteminde engellikleri dolayısıyla göreve başlamış olanlar ile yine çalışmaya başladıktan sonra veya önce ortaya çıkan çalışma gücü kaybı nedeniyle hak kazanacakları emeklilik şartları farklı olarak düzenlenmiştir.
Bu her iki durum malullük nedeniyle emekliliği kapsamaz, malulen emeklilik şartları bu belirtilenlerden farklı olmaktadır.
Engellilikleri Dikkate Alınarak Göreve Başlayanlar İle Göreve Başladıktan Sonra Çalışma Gücü Kaybı Ortaya Çıkanlar:
1- 5434 e tabi olanlar:
Göreve başlamadan önce engellilik durumlarını belirten raporları bulunanlar:
5434 e tabi olanlar, 2008 yılı Ekim ayından önce memurluğa başlamış kişilerdir. Engellilik durumları uygulanarak göreve en az % 40 oranında raporlarına istinaden başlamışlarsa bu kişiler 15 yıl hizmetlerini tamamladıklarında başka bir şart aranmadan aylık bağlanma hakkını kazanmaktadırlar. Ayrıca, 2008 yılında 5510 sayılı Kanunla getirilen bir hak ile de, 2008 yılı Ekim ayından önce memurluğa başlamış olanlardan çalışmaya başlamadan önce ilgili mevzuatına göre alınmış olan ve en az % 40 oranında engelli olduklarını gösterir sağlık kurulu raporu bulunanlar ile yine en az % 40 oranında doğuştan engelli olduklarını belgeleyenler de 15 yıl hizmetlerinin bulunması kaydıyla aylık bağlanma hakkını kazanmışlardır.
Göreve başladıktan sonra çalışma gücü kaybı oluşanlar:
Genelde göreve başlamadan önce en az % 40 oranında engelli olduklarını belirtir durumları ve raporları olmayıp, çalışmaya başladıktan sonra çalışma gücü ortaya çıkanlardır. Bu durumda olanlar ise 15 yıl hizmete tabi olmayıp 16 yıl veya 18 yıl hizmet süresine tabi kişilerdir.
Dolayısıyla çalışmaya başladıktan sonra haklarında düzenlenen raporların SGK Sağlık Kurulunca incelenmesi neticesinde çalışma gücündeki kayıp oranı;
- % 50 ila % 59 arasında olan memurlar için en az 5760 gün (16 yıl) hizmetlerinin olması,
- % 40 ila % 49 arasında olan memurlar için ise en az 6480 gün ( 18 yıl) hizmetlerinin olması,
Halinde aylık bağlanma hakkını kazanabilmektedirler.
Dolayısıyla, 5434 e tabi memurlar hakkında hem engellilikten hem de çalışma gücü kaybı nedeniyle aylık bağlanmasında şartlar farklı olmaktadır.
2- 5510 a tabi olanlar:
Göreve başlamadan önce engellilik durumlarını belirten raporları bulunanlar:
Göreve başlamadan önce % 60 oranında hastalığı veya engelliliği bulunan ve bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan memurların engellilikten dolayı aylık bağlanması için en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün (11 yıl) hizmetlerinin olması gerekmektedir.
Göreve başladıktan sonra çalışma gücü kaybı oluşanlar:
Çalışma gücü kayıp oranları % 60 ın altında olanlar için uygulanır. % 60 çalışma gücü kayıpları olmuş olsa malullük hükümlerinden faydalanabilirler.
Çalışmaya başladıktan sonra haklarında düzenlenen raporların SGK Sağlık Kurulunca incelenmesi neticesinde çalışma gücündeki kayıp oranı;
- % 50 ila % 59 arasında olan memurlar için en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün (12 yıl) hizmetlerinin olması,
- % 40 ila % 49 arasında olan memurlar için ise en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 (13 yıl) gün hizmetlerinin olması,
Halinde aylık bağlanma hakkını kazanabilmektedirler.
Her iki durumun değerlendirmesi:
Burada görüleceği gibi, çalışmaya başladıktan sonra çalışma gücü kaybı yaşayanlarda 5434 e tabi olanlar için sigortalılık süresi bulunmaz yalnızca hizmet toplamı yeterli olur, ANCAK 5510 a tabi olanlar için ise hem sigortalılık süresi hem de hizmet toplamı şartı birlikte aranmaktadır.
Dolayısıyla göreve başlamadan önce engellilik oranları ne olursa olsun, bu engelliliklerinden dolayı yaşlılık aylığı bağlanma durumları bulunmamaktadır. Sadece göreve başlamadan önce en az % 60 oranında çalışma gücünün kaybettiği veya görevini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiğinin oluşma nedeniyle malullük aylığından yararlanamama durumunda olan 5510 a tabi memurlar için en az 15 yıl sigortalılık süresinin olması ve 11 yıl hizmetlerinin olması halinde aylık bağlanma durumları bulunur. Yani 5510 a tabi olanlar açısından göreve başlamadan önce % 60 oranından az engellilik durumları için özel bir durum bulunmaz ve bu durumda olanlar için yukarıda belirttiğiniz % 40 ile 49 arasında engellilik oranına göre şartlar aranır.
ANCAK, 5434 e tabi memurlar için göreve engellilik mevzuatına uygun olarak girenler için göreve girmeden önce en az % 40 oranı yeterli olmaktadır ve bu durumda olanlar 15 yıl hizmet üzerinden ve sigortalılık süresi aranmadan ve yaş şartı da uygulanmadan emekli olabilirler.
NOT: Hem 5434 e hem de 5510 a tabi memurlardan vergi indiriminden görevde iken faydalananların, emekliliklerinde vergi indirimine bağlı bir aylık hesaplama sistemi bulunmaz.