Bilindiği üzere 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nda 4 temel istihdam türü
tanımlanmıştır. Kanunun İstihdam şekilleri başlıklı 4 üncü maddesine göre,
"Kamu hizmetleri; memurlar, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler
eliyle gördürülür.
A) Memur:
Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince
genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa
ile görevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasında memur sayılır.
Yukarıdaki tanımlananlar dışındaki kurumlarda genel politika tespiti, araştırma,
planlama, programlama, yönetim ve denetim gibi işlerde görevli ve yetkili olanlar
da memur sayılır.
B) Sözleşmeli personel:
Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin
hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için şart olan, zaruri
ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına
ihtiyaç gösteren geçici işlerde, Cumhurbaşkanınca belirlenen esas ve usuller
çerçevesinde, ihdas edilen pozisyonlarda, mali yılla sınırlı olarak sözleşme
ile çalıştırılmasına karar verilen ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir.
Ancak, yabancı uyrukluların; Milli Eğitim Bakanlığında norm kadro sonucu ortaya
çıkan öğretmen ihtiyacının kadrolu öğretmen istihdamıyla kapatılamaması hallerinde
öğretmenlerin; hizmetine kısmi zamanlı olarak ihtiyaç duyulacakların; Adli Tıp
Müessesesi uzmanlarının; Devlet Konservatuvarları sanatçı öğretim üyelerinin;
İstanbul Belediyesi Konservatuvarı sanatçılarının; dış kuruluşlarda ve yurtdışı
teşkilatlarında belirli bazı hizmetlerde çalıştırılacak personelin de zorunlu
hallerde sözleşme ile istihdamları caizdir.
Bu fıkranın diğer paragraflarındaki hükümler ile özel kanunlarındaki hükümler
saklı kalmak kaydıyla, bu Kanuna tabi kamu idarelerinde Cumhurbaşkanınca belirlenecek
pozisyon unvanlarında çalıştırılmak üzere işin geçici olması şartı aranmaksızın
sözleşmeli personel istihdam edilebilir. Bu kapsamda istihdam edilen sözleşmeli
personelden aynı kurumda üç yıllık çalışma süresini tamamlayanlar bu sürenin
bitiminden itibaren otuz gün içinde talepte bulunmaları halinde bulundukları
yerde aynı unvanlı memur kadrolarına atanır. Bulundukları pozisyon unvanı ile
aynı unvanlı memur kadrosu bulunmayanların atanacağı kadrolar Cumhurbaşkanınca
belirlenir. Bu personel can güvenliği ve sağlık sebepleri hariç olmak üzere
üç yıl süreyle başka bir yere atanamaz. Memur kadrolarına atananlar, aynı yerde
en az bir yıl daha görev yapar. Bu kapsamda memur kadrolarına atananların, sözleşmeli
personel pozisyonlarında geçirdikleri hizmet süreleri, öğrenim durumlarına göre
yükselebilecekleri dereceleri aşmamak kaydıyla kazanılmış hak aylık derece ve
kademelerinin tespiti ile 64 üncü maddenin dördüncü fıkrası kapsamında değerlendirilir.
Bunlar, atandıkları kadronun mali ve sosyal haklarına göreve başladığı tarihi
takip eden aybaşından itibaren hak kazanır ve önceki pozisyonlarında aldıkları
mali ve sosyal haklar hakkında herhangi bir mahsuplaşma yapılmaz. Bu kapsamda
memur kadrolarına atananlara iş sonu tazminatı ödenmez. Bu personelin önceden
iş sonu tazminatı ödenmiş süreleri hariç, iş sonu tazminatına esas olan toplam
hizmet süreleri, 8/6/1949 tarihli ve 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli
Sandığı Kanunu uyarınca ödenecek emekli ikramiyesine esas toplam hizmet süresinin
hesabında dikkate alınır. Bu kapsamda sözleşmeli personelin atanacağı memur
kadroları, başka bir işleme gerek kalmaksızın atama işleminin yapıldığı tarih
itibarıyla ihdas edilerek ilgili kurumların kadro cetvellerinin ilgili bölümlerine
eklenmiş sayılır. İhdas edilen kadrolar; unvanı, sınıfı, adedi, derecesi ve
teşkilatı belirtilmek suretiyle atama tarihinden itibaren iki ay içinde Kamu
Personel Bilgi Sisteminin bulunduğu kuruma bildirilir.
Sözleşmeli personel seçiminde uygulanacak sınav ile istisnaları, bunlara ödenebilecek
ücretlerin üst sınırları ile verilecek iş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak
izinler, pozisyon unvan ve nitelikleri, sözleşme fesih halleri, pozisyonların
iptali, istihdamına dair hususlar ile sözleşme esas ve usulleri yurtdışı teşkilatlarında
istihdam edilecek personel için ayrıca olmak üzere Cumhurbaşkanınca belirlenir.
Yurtdışı teşkilatlarında bu fıkra kapsamında istihdam edilecek sözleşmeli personelin
hizmet sözleşmesi süreleri, zorunlu hallerde mali yılla sınırlı olma şartı aranmaksızın
Cumhurbaşkanınca belirlenebilir. Bu şekilde istihdam edilenler, hizmet sözleşmesi
esaslarına aykırı hareket etmesi nedeniyle kurumlarınca sözleşmelerinin feshedilmesi
veya sözleşme dönemi içerisinde Cumhurbaşkanı kararı ile belirlenen istisnalar
hariç sözleşmeyi tek taraflı feshetmeleri halinde fesih tarihinden, sözleşmeyi
yenilememeleri halinde sözleşmenin bitiminden itibaren bir yıl geçmedikçe kurumların
sözleşmeli personel pozisyonlarında istihdam edilemezler.
Bir yıldan az süreli veya mevsimlik hizmet olduğuna Cumhurbaşkanınca karar verilen
görevlerde sözleşme ile çalıştırılanlar da bu fıkra kapsamında istihdam edilebilir.
Özelleştirme uygulamaları sebebiyle iş akitleri kamu veya özel sektör işverenince
feshedilen ve 24/11/1994 tarihli ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında
Kanun kapsamında diğer kamu kurum ve kuruluşlarına nakil hakkı bulunmayan personel
de bu fıkra kapsamında yaşlılık veya malullük aylığı almaya hak kazanıncaya
kadar istihdam edilebilir. Bu kapsamda istihdam edileceklerin sayısı, öğrenim
durumlarına göre çalışma şartları ve bunlara ödenecek ücretler ile diğer hususlar
Cumhurbaşkanınca belirlenir.
Sözleşmeli personelin görevden uzaklaştırılması ile disipline aykırı fiil ve
hallerin gerçekleşmesi durumunda bu personele verilmesi gereken disiplin cezaları,
disiplin cezası vermeye yetkili merciler ve disiplin kurulları ile disipline
dair diğer hususlar hakkında Devlet memurlarının tabi olduğu hükümler uygulanır.
Ancak, kademe ilerlemesinin durdurulması ve üstü ceza verilmesini gerektiren
fiil ve hallerde disiplin kurulunun kararı alınarak sözleşmeli personelin görevine
atamaya yetkili amirin onayı ile son verilir.
C) (Mülga: 20/11/2017 - KHK-696/17 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7079/17 md.)
D) İşçiler:
(A), (B) ve (C) fıkralarında belirtilenler dışında kalan ve ilgili mevzuatı
gereğince tahsis edilen sürekli işçi kadrolarında belirsiz süreli iş sözleşmeleriyle
çalıştırılan sürekli işçiler ile mevsimlik veya kampanya işlerinde ya da orman
yangınıyla mücadele hizmetlerinde ilgili mevzuatına göre geçici iş pozisyonlarında
altı aydan az olmak üzere belirli süreli iş sözleşmeleriyle çalıştırılan geçici
işçilerdir. Bunlar hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz."
Kamuda değişik statülerde sözleşmeli personel istihdamı mümkündür. Kurumların
kendi özel kanunları uyarınca istihdam ettikleri sözleşmeli personel yanında
genel bir uygulama olarak 657/4-B olarak tanımlanan sözleşmeli personel yaygın
olarak kullanılmaktadır.
Bu bağlamda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 92 nci maddesinde memurlar
için getirilen bekleme süresine değinmek gerekir.
Şöyle ki "İki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle çekilenlerden
veya bu Kanun hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek
isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini
taşımak şartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eşit
bir derecenin aynı kademesine veya 71 inci madde hükümlerine uyulmak suretiyle
diğer bir sınıfta eşit derecedeki kadrolara atanabilirler." hükmüne yer verilmekte,
97 nci maddesinde ise memuriyetten çekilenlerin veya çekilmiş sayılanların yeniden
memuriyete atanmak için beklemek zorunda oldukları süreler ifade edilmektedir.
Diğer taraftan, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 4 üncü maddesinin (B)
fıkrası hükmü uyarınca çalışan sözleşmeli personele uygulanacak esas ve usuller
"Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar" ile düzenlenmiş olup;
söz konusu Esasların ek hizmete yeniden alınma başlıklı 1 inci maddesinde;
"Doğum, evlat edinme, memur veya diğer personel kanunlarına tabi olan eşinin
yurt dışında sürekli göreve atanması veya en az altı ay süreyle yurt dışında
geçici olarak görevlendirilmesi ve askerlik sebebiyle hizmet sözleşmesi feshedilen
sözleşmeli personelin pozisyonu saklı tutulur ve istekleri halinde bu personel
ayrıldığı kurumunda yeniden hizmete alınır. Ancak yeniden hizmete alınacak sözleşmeli
personelin;
a) Sözleşmesinin feshi sebebiyle iş sonu tazminatı almamış bulunması,
b) Doğum ya da üç yaşını doldurmamış bir çocuğun eşle birlikte veya münferit
olarak evlat edinilmesi veyahut sözleşmeli personel olmayan eşin münferit olarak
evlat edinmesi nedenleriyle hizmet sözleşmesini feshedenlerin, doğum izninin
veya evlat edinme nedeniyle kullanılan iznin bitiminden itibaren en geç iki
yıl; memur veya diğer personel kanunlarına tabi olan eşinin yurt dışında sürekli
göreve atanması veya en az altı ay süreyle yurt dışında geçici olarak görevlendirilmesi
nedeniyle hizmet sözleşmesini feshedenlerin eşinin görev süresi bitiminden,
askerlik sebebiyle hizmet sözleşmesi feshedilenlerin terhis tarihinden itibaren
en geç otuz gün içinde yeniden istihdam edilmek üzere ayrıldığı kurumuna yazılı
talepte bulunması,
gerekmektedir. Kurumlar, yazılı talebi takip eden en geç otuz gün içinde ilgilileri
istihdam ederler.
Bu madde çerçevesinde yeniden istihdam edilecek personel ile yapılacak sözleşme
eski sözleşmenin devamı niteliğindedir.
Sözleşmeli personelin, hizmet sözleşmesi esaslarına aykırı hareket etmesi nedeniyle
kurumlarınca sözleşmesinin feshedilmesi veya sözleşme dönemi içinde sözleşmeyi
tek taraflı feshetmesi halinde, fesih tarihinden itibaren bir yıl geçmedikçe
kamu kurum ve kuruluşlarının sözleşmeli personel pozisyonlarında yeniden istihdam
edilemez.
Sözleşmesini;
a) Kısmi zamanlı veya proje süresi ile sınırlı çalışanlardan,
b) Öğrenim durumu itibariyle ihraz edilen ve ekli 4 sayılı cetvelde yer alan
unvanlara ilişkin pozisyonlara ek 4 üncü madde çerçevesinde atanmak suretiyle
unvan değişikliği yapanlardan,
c) Eş veya sağlık durumu nedeniyle yer değişikliği talebinde bulunmakla beraber;
geçiş yapacağı hizmet birimi bulunmaması, birim bulunmakla beraber o birimde
aynı unvan ve niteliği haiz boş pozisyon bulunmaması veya en az bir yıllık fiili
çalışma şartını karşılayamaması nedenlerinden herhangi birine bağlı olarak,
Ek 3 üncü maddenin (b) veya (c) bendi hükmü kendilerine uygulanamayanlardan,
tek taraflı feshedenler, bir yıllık süre şartına tabi tutulmadan yeniden istihdam
edilebilirler.
Üçüncü ve dördüncü fıkra kapsamındakilerin yeniden istihdam edilebilmeleri için
ilk defa işe alınma prosedürüne riayet edilmesi zorunludur."
Düzenlemelerine yer verilmiştir.
Böylelikle, sözleşmeli personelin hizmet sözleşmesi esaslarına aykırı hareket
etmesi nedeniyle kurumlarınca sözleşmesinin feshedilmesi veya sözleşme dönemi
içinde Cumhurbaşkanı kararı ile belirlenen istisnalar hariç sözleşmeyi tek taraflı
feshetmeleri halinde fesih tarihinden, sözleşmeyi yenilememeleri halinde sözleşmenin
bitiminden itibaren bir yıl geçmedikçe kurumların sözleşmeli personel pozisyonlarında
yeniden istihdam edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.
Bu itibarla, 657 Kanunun 4/B maddesine göre sözleşmeli personel olarak çalışmakta
iken sözleşmesini feshedenlerin bekleme süreleri sözleşmeli personel pozisyonlarında
yeniden istihdamla ilgili olup, devlet memuru kadrosuna atanmak için yaptıkları
başvurular açısından bekleme süresine tabi olmayacakları değerlendirilmektedir.
Mülga DPB görüşü (22/02/2011- 1882) de bu doğrultudadır.
Öte yandan devlet hizmetlerinde çalıştırılan ve statüsü ne olursa olsun istihdam
edilen kamu personelinin, mali ve sosyal haklar, statü farklılığı gibi nedenlere
bağlı olarak farklı bir kadro ve pozisyonu başlamalarına engel oluşturabilecek
kısıtlayıcı hükümlerin yeniden gözden geçirilmesi, kamu personel rejimine yönelik
çalışmalarda bu hususların dikkate alınması, uygun ve isabetli olacaktır.