Gözaltı süreleri azami süreler olacak, gözaltına alınan kişilerin işlemlerinin en kısa sürede bitirilmesi esas alınacak. Gözaltına alınanlar, işlemleri bitirildikten sonra gözaltı süresinin dolması beklenmeksizin kolluk kuvvetince ilgili Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilecek, serbest bırakma kararı derhal uygulanacak.
Adalet Bakanlığı tarafından 1 Haziran 2005'te yürürlüğe girecek olan 5271 sayılı
Ceza Muhakemesi Kanunu'na (CMK) dayanılarak hazırlanan “Yakalama, Gözaltına
Alma ve İfade Alma Yönetmeliği”ne göre, kolluk görevlileri şu kişileri yakalayabilecek:
“ - Gecikmesinde sakınca bulunan ve Cumhuriyet savcısına veya derhal amirlerine
müracaat imkanı olmayan hallerde; hakkında yakalama emri düzenlenmesi veya tutuklama
kararı verilmesi gereken kişileri ya da suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca
bulunan diğer hallerde suç işlendiğine veya suça teşebbüs edildiğine dair haklarında
kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan şüphelileri,
- Kolluk kuvvetinin kanun ve usul dairesinde verdiği emre itaatsizlik edenleri
ve aldığı tedbirlere uymayanları,
- Görev yaparken mukavemette bulunan veya görevinden alıkoymak maksadıyla kolluk
kuvvetine zorla karşı koyan ve yakalanmadıkları taktirde hareketlerine devam
etmeleri ihtimali bulunan kişileri,
- Haklarında yetkili mercilerce verilen yakalama emri, yakalama ve tutuklama
kararı bulunanları veya kanunla istenilen bir mükellefiyeti yerine getirmedikleri
için yakalanması gerekenleri,
- Uyuşturucu ve uyarıcı maddeleri alan, satan, bulunduran veya kullananları,
- Halkın rahatını bozacak veya rezalet çıkaracak derecede sarhoş olanları veya
sarhoşluk halinde başkalarına saldıranları,
- Halkın huzur ve sükununu bozanlardan, yapılan uyarılara rağmen bu hareketlerine
devam edenlerle, başkalarına saldırıya yeltenenleri ve kavga edenleri,
- Bir kurumda tedavi, eğitim ve ıslahı için kanunlarla belirtilen esaslara uygun
olarak, alınan tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla toplum için tehlike teşkil
eden akıl hastası, uyuşturucu ve uyarıcı madde veya alkol tutkunu, serseri veya
hastalık bulaştırabilecek kişileri,
- Haklarında mahkemece çocuk bakım ve yetiştirme yurtlarına veya benzeri resmi
veya özel kurumlara yerleştirilmesine veya yetkili merci önüne çıkarılmasına
karar verilen çocukları,
- Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren veya hakkında sınır
dışı etme veya geri verme kararı alınan kişileri.”
Kolluk kuvvetleri, kimliğini bir belgeyle veya kolluk kuvvetince tanınmış veya
güvenilir kişilerin tanıklığı ile ispat edemeyenlerle, gösterdikleri belgelerin
doğruluğundan şüphe edilen kişileri, aranan kişilerden olup olmadıkları anlaşılıncaya
veya gerçek kimliği ortaya çıkıncaya kadar 24 saati geçmemek üzere, yakalama
ve muhafaza altına alabilecek.
YAKALANAN KİŞİYE HAKLARI BİLDİRİLECEK
Yakalama, hakim kararı veya Cumhuriyet savcısının emriyle veya doğrudan kolluk
kuvveti veya suçüstü halinde herkes tarafından yapılabilecek.
Yakalanan kişinin, kendisine, başkalarına veya yakalama işlemini yapan kolluk
görevlilerine zarar vermesini önlemek amacıyla kaba üst araması yapılarak, silah
ve bunun gibi unsurlardan arındırılması sağlanacak.
Yakalama sırasında suçun iz, emare, eser ve delillerinin yok edilmesini veya
bozulmasını önleyecek tedbirler alınacak.
Yakalanan kişiye, yakalama sebebi, hakkındaki iddialar, susma ve müdafiden yararlanma,
yakalanmaya itiraz etme hakları bildirilecek.
Kolluk kuvveti tarafından yapılan yakalama halinde işlem, yakalanan kişi ve
uygulanan tedbirler derhal Cumhuriyet savcısına iletilecek.
Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanacak, bu tutanağın bir sureti yakalanan kişiye
verilecek.
Yakalanan veya tutuklanarak bir yerden diğer bir yere nakledilen kişilere, kaçacaklarına
ya da kendisi veya başkalarının hayat ve beden bütünlükleri bakımından tehlike
arz ettiğine ilişkin belirtilerin varlığı hallerinde kelepçe takılabilecek.
Yakalanan kişinin yakalandığı, gözaltına alındığı veya gözaltı süresinin uzatıldığı
Cumhuriyet savcısının emriyle gecikmeksizin bir yakınına veya belirlediği bir
kişiye haber verilecek.
SAĞLIK KONTROLÜ
Yakalanan kişinin gözaltına alınacak olması veya zor kullanılarak yakalanması
hallerinde hekim kontrolünden geçirilerek yakalanma anındaki sağlık durumu belirlenecek.
Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yerinin değiştirilmesi, gözaltı
süresinin uzatılması, serbest bırakılması veya adli mercilere sevk edilmesi
işlemlerinden önce de sağlık durumu hekim raporu ile tespit edilecek.
Gözaltına alınanlardan herhangi bir nedenle sağlık durumu bozulanlar ile sağlık
durumundan şüphe edilenler, derhal hekim kontrolünden geçirilerek gerekiyorsa
tedavileri yaptırılacak.
Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan veya soruşturmayı yürüten kolluk görevlisi
ile bu kişiyi tıbbi muayeneye götüren kolluk görevlisi farklı olacak. Ancak
personel yetersizliği nedeniyle farklı kolluk görevlisinin bulunmaması halinde
bu durum belgelendirilecek.
Tıbbi muayene, kontrol ve tedavi, adli tıp kurumu veya resmi sağlık kuruluşlarınca
yapılacak.
Hekim muayene esnasında işkence, ağırlaşmış işkence ve eziyet suçlarının işlendiği
yolunda herhangi bir bulguya rastlaması halinde, bu durumu derhal Cumhuriyet
savcısına bildirecek.
Hekim ile muayene edilen şahsın yalnız kalmaları, muayenenin hekim hasta ilişkisi
çerçevesinde yapılması esas olacak. Ancak, hekim kişisel güvenlik endişesini
ileri sürerek muayenenin kolluk görevlisinin gözetiminde yapılmasını isteyebilecek.
Bu durumda gözaltına alınan kişinin talebi halinde müdafii de muayene sırasında
hazır bulunabilecek.
Kadının muayenesi, talebi halinde ve olanaklar elverdiğinde bir kadın hekim
tarafından yapılacak.
GÜVENLİK ARAMASI
Gözaltı birimine getirilen kişi, nezarethaneye konulmadan önce aranacak. Kadının
üst veya vücudunun aranması, bir kadın görevli veya bu amaçla görevlendirilecek
diğer bir kadın tarafından yapılacak.
Nezarethane işlemlerinde; aynı suçla ilgisi olanlar, birbirine hasım olanlar,
erkek ve kadınlar bir araya konulmayacak, çocuklar yetişkinlerden ayrı tutulacak.
Nezarethanede zaruri haller dışında beşten fazla kişi bir arada bulundurulmayacak.
Tuvalet, temizlik gibi zorunlu ihtiyaçların giderilmesi görevli memurun gözetiminde
sağlanacak. Yiyecek ve içecekler önceden kontrol edilecek.
Gözaltına alınan kişi saldırgan bir tutum sergilemeye başladığı veya kendisine
zarar vermeye kalkıştığı takdirde önce sözle kontrol altına alınmaya çalışılacak.
Bu mümkün olmadığı takdirde, hareketini giderecek derecede kuvvet kullanılabilecek.
Ancak zaruri olmadıkça gerek kendisinin gerek başkasının hayatı, vücut bütünlüğü
veya sağlığı tehlikeye girmedikçe kuvvet kullanılmayacak.
Saldırgan tutum ve davranışları kontrol altına alınamayan kişiler tıbbi müdahalede
bulunulması için sağlık kuruluşlarına gönderilecek.
Gözaltı işlemleri nezarete alınanların kaydına ait deftere yazılmak suretiyle
tespit edilecek.
GÖZALTI
Ceza Muhakemesi Kanunu'na göre yakalanan kişi Cumhuriyet savcısı tarafından
bırakılması emredilmezse, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınacak.
Gözaltı süresi yakalama anından itibaren 24 saati geçemeyecek. Kaldırılan DGM'lerin
görev alanına giren suçlara bakan ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giriyorsa,
bu süre 48 saat olacak.
Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasında güçlük veya şüpheli
sayısının çokluğu nedeniyle Cumhuriyet savcısı gözaltı süresini her defasında
bir günü geçmemek üzere, 3 gün süreyle uzatmak için yazılı emir verebilecek.
Yakalama, gözaltına alma işlemine veya gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin
Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı itirazda bulunulabilecek.
SALIVERME
Yakalanan kişi, gözaltına alınmasını gerektirecek bir nedenin tespit edilememesi
veya yakalama sebebinin ortadan kalkması halinde, Cumhuriyet savcısının emriyle
kolluk kuvvetince derhal salıverilecek.
Yakalanan kişi, hakkında ıslah veya tedavi tedbiri alınması gereken kişilerden
ise ilgili kuruma teslim edilecek.
Gözaltı süreleri azami süreler olacak, gözaltına alınan kişilerin işlemlerinin
en kısa sürede bitirilmesi esas alınacak.
Gözaltına alınanlar, işlemleri bitirildikten sonra gözaltı süresinin dolması
beklenmeksizin kolluk kuvvetince ilgili Cumhuriyet başsavcılığına derhal sevk
edilecek.
Yakalama, gözaltına alma işlemine veya gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin
Cumhuriyet savcısının emrine karşı, hakime yapılan başvuru üzerine verilen serbest
bırakma kararı derhal uygulanacak.
ÇOCUKLARLA İLGİLİ HÜKÜMLER
Fiili işlediği zaman 12 yaşını doldurmamış olanlar ile 15 yaşını doldurmamış
sağır ve dilsizler suç nedeni ile yakalanamayacak ve hiçbir suretle suç tespitinde
kullanılamayacak.
12 yaşını doldurmuş, ancak 18 yaşını doldurmamış olanlar suç sebebiyle yakalanabilecekler.
Çocuklarla ilgili işlemler mümkün olduğu ölçüde sivil kıyafetli görevliler tarafından
yerine getirilecek.
Çocuklara kelepçe ve benzeri aletler takılamayacak. Ancak, zorunlu hallerde
çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlükleri
bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlemler
alınacak.
AVUKATLA GÖRÜŞME
Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın her aşamasında bir veya birden
fazla müdafiin yardımından yararlanabilecek. Soruşturma evresinde, ifade almada
en çok üç müdafi hazır bulunabilecek.
Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında müdafiin, şüpheli veya sanıkla
görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukuki yardımda bulunma
hakkı engellenemeyecek ve kısıtlanamayacak.
Üst sınırı en az 5 yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma
ve kovuşturmada şüpheli veya sanığın talebi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilecek.
Şüpheli veya sanık vekaletname aranmaksızın müdafi ile her zaman ve konuşulanları
başkalarının duyamayacağı bir ortamda görüşebilecek. Bu kişilerin müdafii ile
yazışmaları denetime tabi tutulamayacak.
Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilecek ve istediği belgelerin
bir örneğini harçsız olarak alabilecek. Kollukta bulunan soruşturma dosyası
için yetkili Cumhuriyet savcısının yazılı emri gerekecek.
İFADE ALMA
Şüphelinin ifadesinin alınmasında öncelikle kimliği saptanacak, kendisine yüklenen
suç anlatılacak, müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun ifade sırasında hazır
bulunabileceği kendisine bildirilecek.
İfade veren şüphelinin beyanı, özgür iradesine dayanacak. Bunu engelleyici nitelikte
kötü davranma, işkence, ilaç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma,
bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler yapılamayacak.
Kanuna aykırı bir yarar vaat edilemeyecek.
Yasak usullerle elde edilen ifadeler rıza ile verilmiş olsa da delil olarak
değerlendirilemeyecek. Hiç kimse, kendisini veya kanunda gösterilen yakınlarını
suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamayacak.
NEZARETHANELER
Nezarethaneler en az 7 metrekare genişliğinde, 2.5 metre yüksekliğinde ve duvarlar
arasında en az 2 metre mesafe olacak şekilde düzenlenecek. Yeterli doğal ışıklandırma
ve havalandırma imkanları sağlanacak. Nezarethanelerde gözaltına alınan kişilerin
yatmaları ve oturmaları için yeteri kadar sabit ve dayanıklı oturma yerleri
bulundurulacak.
Suçluluğu bir yargı hükmüne bağlanana kadar kişinin masumiyeti esas ve soruşturma
evresi gizli olduğu için soruşturma evresinde gözaltındaki bir kişinin “suçlu”
olarak kamuoyuna duyurulmasına, basın önüne çıkartılmasına, kişilerin basınla
sorulu cevaplı görüştürülmelerine, görüntülerinin alınmasına, teşhir edilmelerine
sebebiyet verilmeyecek ve soruşturma evrakı hiçbir şekilde yayımlanamayacak.
Yer gösterme işlemleri kolluk amir ve memurları tarafından yapılamayacak.
Yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle 1 Ekim 1998 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan
Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği yürürlükten kalkacak.
Yönetmeliğin 1 Haziran 2005'te yeni CMK ile birlikte yürürlüğe girmesi bekleniyor.
hürriyet