SGK'ya kamunun bütçe desteği ağırlığı artıyor

Sosyal Güvenlik Kurumu, son dönemde başta EYT olmak üzere, siyasi kararlar sonucu oluşan bir dizi gider artışıyla karşı karşıya. Henüz istatistiklere yansımasa da, EYT düzenlemesi sonrası emekli olacak ciddi sayıda kişinin çalışmaması veya kayıt dışı çalışması söz konusu olabilecek. Eğer önemli bir kayıtlı istihdam artışı gerçekleşmezse, primlerde bir gelir kaybı anlamına gelebilecek bir risk barındırıyor.

SGK'nın ana geliri olan prim gelirleri dışındaki en önemli kaynağı; devlet katkısı ile bütçeden verilen karşılıksız kaynak, çeşitli yasalarla ve düzenlemelerle prim karşılığı olmayan sağlık, sosyal nitelikli yardımlar, bazı dezavantajlı gruplara özel düzenlemeler gibi harcamaların karşılıkları, açık finansmanından oluşan bütçe transferlerinden oluşuyor. Son dönemde SGK'nın toplam gelirleri içinde prim gelirlerine oranla bütçe transferlerinin yüksek seyretmesi dikkat çekti. EYT ve deprem sonrası 2023'te bu veri de dikkatle izlenmesi gereken unsurlar arasına girdi. Depremin etkisinin bir miktar görüldüğü 2023 Ocak-Mart döneminde SGK'nın prim gelirleri 295 milyar 808 milyon TL, bütçe transferi ise 131 milyar 506 milyon TL oldu. Devlet katkısı prim gelirlerinin yüzde 44'ü olarak gerçekleşti. 2022'te ise yüzde 54 seviyesinde tamamlanmıştı. En yüksek oran ise salgın yılı olan 2020'de yüzde 77'ye ulaşmasıyla yaşandı.

Sosyal güvenlik sisteminde yapılan yeniliklerden sonra, genel olarak aflarla sıkıntılar yaşansa da kayıt dışı istihdamın azalmasına da bağlı olarak istikrarlı bir dönem yaşanmıştı. Ancak son dönemde, kayıt dışılıktaki artış eğilimi, "emeklilikte yaşa takılanlar" olarak adlandırılanlar için emeklilik tarihini geri azaltan düzenleme sonrası dengede bir miktar bozulma gerçekleşecek.

Açık EYT ile artacak

EYT düzenlemesi tartışmalarında, emekli olacak kişilerin önemli bir kısmının çalışmaya devam edeceği, bunun da prim gelirlerindeki kaybı bir miktar azaltacağı belirtiliyordu. Diğer yandan bu kişilere emekli ödemesi nedeniyle SGK'nın giderlerindeki artışa etki daha büyük olacak. EYT kapsamında 2023 içinde emekli olacaklara yönelik 2,5 milyon ile 5 milyon kişi arasında tahminler yapılıyor. SGK'nın açığı da bu gelişmelere bağlı olarak bağlı olarak bir miktar artacak. Sadece açık değil, SGK'ya toplam bütçe desteği nedeniyle, bütçe giderleri ve GSYH içinde sosyal güvenliğin payı artacak.

SGK'nin aktif pasif oranı son yıllarda 1.8-1.9'lu seviyelerde bulunuyor. 2022 ise 2,01 ile kapatılmıştı. 2023 Mart ayı itibariyle oran 1,95 düzeyinde bulunuyor. Sosyal güvenlik kapsamı da yüzde 88 olarak belirlendi.

Mehmet KAYA / Ekonomim