Sosyal Güvenlikte yeni dönem : Emekli maaşlarında artış olacak
Sosyal güvenlik sisteminin kurumsal yapısını değiştiren 5502
sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile uygulama kanunlarının birliğinin
sağlanması için gereken 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu, Resmî Gazete'de yayımlandı. Reform, emeklilik yaşını değiştirmesinin
yanı sıra emekli aylıklarının hesaplanmasında da köklü yenilikler getiriyor.
Yeni düzenleme, bazılarının iddia ettiği gibi emekli maaşlarında düşüşe değil
tersine artışa yol açacak. İşçi, memur ve esnafın aynı şartlarda emekliliğini
öngören yasaya göre, emekli aylıkları sistemde geçirilen süre ve ödenen prim
miktarına bağlı olarak düzenleniyor. 'Aylık bağlama oranı' diye tabir edilen,
maaştan emeklilik için kesilen prim oranının indirilmesi, maaşlarda azalmaya yol
açmayacak. Matrahlardaki artış aylıklara pozitif yansıyacak.
Emeklilerin aylık hesaplamasında SSK, Tarım SSK, Bağ-Kur, Tarım Bağ-Kur ve
Emekli Sandığı ayrı ayrı uygulama yapıyor. Her bir kurum ve kanunda ayrı emekli
aylığı hesaplama yöntemi bulunuyor. SSK'lı ve Bağ-Kur'lular için 1978 yılından
beri uygulanan gösterge-katsayı sistemi 1999'da terk edildi ve TÜFE sistemli
emekli aylığı hesaplaması başlatıldı. Şimdi yeni kanun ile daha başka bir sistem
getiriliyor. 2007 ve sonrasında emekli olan bir SSK'lı için 1999 ve daha
öncesindeki çalışmaları için gösterge-katsayı sistemi olan son 10 yılın veya son
5 yılın ortalamasına göre kısmi bir aylığı, 2000 ile 2006 yılları arasında
çalışmaları için TÜFE'li sisteme göre hesaplanan kısmi bir aylığı; 2007 ve
sonrası için yeni sisteme göre hesaplanan bir kısmi aylığı olacak. Üç sisteme
göre hesaplanan kısmi aylıklar toplanarak emekli aylığı belirlenecek.
Yasada getirilen yeni bir uygulama da bütün emeklilerin aylık bağlama
oranlarının birleştirilmesi. Bugünkü sisteme göre, gösterge tablosundan emekli
olan bir SSK'lının aylık bağlama oranı yüzde 60; ama tabandan aylık alırsa yüzde
70'tir. Bağ-Kur'lunun aylık bağlama oranı ise yüzde 65'tir. Emekli Sandığı'ndan
25 yıl ile emekli olan bir memurun aylık bağlama oranı ise yüzde 75'tir. Yeni
yasa ise bütün aylık bağlama oranlarını eşitliyor. 2015 yılına kadar emekli
olanlar için aylık bağlama oranı yüzde 62,5; 2016 yılından itibaren ise yüzde
50'ye düşürülecek. Ancak, aylık bağlama oranı düşerken sigorta primine esas
kazanç rakamları yükseleceği için ücreti asgari ücretten yüksek olanlar için
emekli aylıklarında düşme değil artma meydana gelecek. Mesela bir memura verilen
brüt ücret tutarının hemen hemen yarısı kadarından Emekli Sandığı kesenek (prim)
almaktayken, yeni kanun ile memura ödenen her kuruştan prim alınacak ve bu durum
emekli aylığını belirleyen kriterlerden biri olan kazanç artmış olacak.
Yetim aylıkları adaletsizliğine son
Halen geçerli olan uygulamaya göre SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'na bağlı
olanların kız çocuğu çalışmıyorsa ve evli değilse ana veya babasından dolayı
yetim aylığı alabiliyor. Erkek çocuklara ise normalde 18, eğer eğitim görüyorsa
25 yaşına kadar yetim aylığı veriliyor. Yeni kanun ile yetim aylıkları konusunda
var olan eşitsizlikler ortadan kaldırılıyor. Dul kalanlar (erkek-kadın fark
etmez) çalışsalar da, emekli olsalar da evlenmedikleri sürece eşlerinden kalan
aylığı alabilecekler.
Ölen emeklinin maaşının yakınlarına dağılımı ise şöyle yapılacak: Ölen
sigortalının 33'üncü madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının;
a) Dul eşine yüzde 50'si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu
kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya
kendi çalışmaları sebebiyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde yüzde
75'i;
b) Bu kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya
kendi çalışmaları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan;
1) 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim
yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların veya;
2) Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az yüzde 60 oranında yitirip
malûl olduğu anlaşılanların veya;
3) Yaşları ne olursa olsun evli veya bekar kızlarının, her birine yüzde 25'i;
c) (b) bendinde belirtilen çocuklardan sigortalının ölümü ile anasız ve babasız
kalan veya sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve babaları arasında evlilik bağı
bulunmayan veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana
veya babaları sonradan evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi
bulunmayanların her birine yüzde 50'si;
d) Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde, ana ve babaya
çalışmaması ve gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde yüzde 25'i oranında;
çalışmayan ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması, gelir veya aylık bağlanmamış
olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın yüzde 25'i oranında aylık
bağlanacak.
Emeklilik yaşı Anasayasa Mahkemesi'nde
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu'nun bazı hükümlerinin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu.
Sezer'in iptalini istediği maddelerden biri emeklilik için kadınlarda 58,
erkeklerde 60 yaşını doldurmuş olma şartı getiren hüküm. Cumhurbaşkanı kanunun
yaşlılık aylığının hesaplanmasına ilişkin hüküm ile yaşlılık toptan ödemesi ve
ihya başlıklı maddenin, bazı kamu görevlilerinin prime esas kazançları ve prime
esas kazanç üst sınırını belirleyen maddelerinin bazı hükümlerini Anayasa'ya
aykırı olduğunu kaydetti.
Esnafa iş kazası uygulaması genişliyor
1479 ve 2926 sayılı kanunlar gereğince Bağ-Kur'lu olanlara çok dar bir uygulama
ile sadece işyeri merkezlerinde olayın olması halinde iş kazası hükümleri
uygulanıyor. Yeni kanunla iş kazası hükümleri geniş çerçevede uygulanmaya
başlanacak. Bağ-Kur'lular, iş kazası sonrası iş göremedikleri sürelerde ve
hastanelerde tedavi için kaldıkları dönemde işyerleri-dükkanları açık olmadığı
halde Sosyal Güvenlik Kurulu'ndan her gün yevmiye gibi geçici işgöremezlik
geliri alacak. Tedavileri sonrasında belli bir rapor oranıyla sakat kalırlarsa
ayrıca bir ömür boyu kendilerine gelir bağlanacak. Esnafın işyerinde bulunduğu
sırada, yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu sebebiyle işyeri dışında
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen arızaya
uğratan olay iş kazası sayılacak.
Bağ-Kur'luların ilk defa karşılaşacakları olaylardan biri de hastanede yatarak
tedavi gördükleri veya evlerinde doktor raporuyla istirahatli kaldıkları
sürelerde kendilerine geçici işgöremezlik geliri adı altında para verilmesi.
Sigortalının hastalıkları halinde geçici iş göremezlik ödeneği, Genel Sağlık
Sigortası dahil prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak
tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak
istirahat raporu aldıkları sürede ödenecek. Getirilen yeniliklerden biri de
bayan esnafa doğumdan önceki 8 ve doğumdan sonraki 8 hafta süresinde yevmiye
alması uygulaması. Sigortalıya hastalık veya analık hallerine bağlı olarak
ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici iş göremezlik ödeneği
verilecek. Sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en
az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan
önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için günlük kazançlarının üçte iki oranında geçici işgöremezlik ödeneği hakkı olacak. Yeni kanun ile isteğe bağlı sigorta da kolaylaştırılıyor.
zaman