'Türkler sadece savaşan bir millet değildi'

Murat ÖZTEKİN

Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci, Türkiye'de kültür tarihçiliği denince akla ilk gelen isimlerden biri. Aynı zamanda gazetemizin yazarı olan Prof. Dr. Ekinci, "Osmanlı'ya Kalan Miras" isimli yeni kitabıyla yine tarihin 'karanlık suları'na ışık tutuyor. Prof. Dr. Ekinci, kitabında matbaanın Anadolu'ya gelişi, Takiyyüddin rasathanesinin yıkılışı ve Osmanlıların okur-yazarlık durumu gibi mevzulara dair yaygın paradigmayı kıracak, az bilinen hakikatlere temas ediyor. Ekinci buna karşın, Müslümanların ilimde geri kalışı hakkında da objektif bir muhakeme yürütüyor. Kitapta Osmanlı adalet sisteminin yanı sıra, İslam tarihinin tartışmalı hususlarına dair de çarpıcı bilgiler yer alıyor. Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci ile yeni kitabını konuştuk:

Klasik sual; bu kitabı yazmaya neden ihtiyaç duydunuz? Osmanlı'ya Kalan Miras ne ifade ediyor?

Osmanlılar, Türk-İslam tarihinin belki de en parlak sahnesidir. Ama bunun da arkasında yüzlerce yıllık bir Türk-İslam an'anesi var. Osmanlılar, buna sahip çıkmışlar. Bu medeniyetin mirasçısı olmuşlar. Bu medeniyet, günümüzü inşa eden dinamikleri taşıyor. Matbaadan kağıda, aşıdan göz ameliyatına kadar pek çok teknik, Müslümanların Avrupa'ya ve insanlığa hediyesidir. Bugün dünyanın en eski üniversitesini Müslümanlar kurmuştur. Hala faaliyettedir.

Ancak bu medeniyeti insanlar üçüncü şahıslardan öğreniyor. Avrupa tarihçileri, oryantalistler uzun zaman bir İslam-Türk-Osmanlı imajı meydana getirdi. Sadece savaşan. İlim, fen, kültür, medeniyet, adalet gibi sahalarda ismi anılmayan bir imaj bu. Şimdi artık bu tasavvur Batı'da kalmadı. Ama hala Doğu'da bunların takipçileri var. Bunlar, oryantalistlerin sığ ve sübjektif tespitlerini bir ilmi gerçek olarak dile getiriyor, müdafaa ediyor. Şu halde Osmanlı'yı Osmanlı yapan amilleri insanların doğru olarak bilmesi lazım. Kitabı yazma maksadım yanlış veya eksik bilinenleri gözler önüne sermek.

TÜRKLERİN 3 YAYILMA HAREKETİ

Peki, Müslümanların bu altın çağını meydana getiren prensipler nelerdi?

İslamiyet, zuhurunu müteakip kısa bir zamanda üç kıtaya kol saldı. Müslümanların sayısı kısa bir zamanda arttı. İslam imparatorluğu dünyanın en zengin ve güçlü devleti oldu. İslam İmparatorluğu'nu zirveye taşıyan en ehemmiyetli şey nedir? Sağlam ahlak ve medeniyet prensipleridir. Bunlar, Osmanlı Devleti'nde de güçlenerek devam etti. Bu sayededir ki, Osmanlılar, tarihin en haşmetli devletlerinden olan Emevi ve Abbasi İmparatorluğu'nu bile geride bıraktı. 16. asra gelindiğinde dünyanın ve İslam tarihinin her bakımdan en güçlü devleti oldu.

Türklerin Orta Asya'dan beri bilinen bir tarihi var. Ama onları dünya tarihinin merkezine oturtan Müslümanlığı kabul edişleri. Türkler, Müslüman olarak neler kazandı?

Türkler, Müslüman olmakla İslamiyet'e ve Müslümanlara çok büyük fayda sağladılar. Tabii kendileri de bundan çok istifade ettiler. Bünyesine uyan kuvvetli bir dinin, bir milleti ayakta tutup, istikbale taşıyacak en mühim amil olduğu inkar edilemez. 11. asır içinde, Türklerin üç büyük dalga halinde, üç istikamette yayılma hareketinde bulunduğu biliniyor: Bunlardan birincisi, Gazne hükümdarları emrindeki Türk boylarının, Hindistan'a olan yayılmalarıdır. Buraya Müslüman olarak gittiler. Buralara İslam dinini ve medeniyetini de götürdüler. Bugün Hindistan ve havalisinde 500 milyona yakın Müslüman topluluğunun bulunması, bu hareketin bir neticesidir.

İkincisi, Oğuz Türklerinin, İran üzerinden Anadolu'ya yayılmasıdır. Oğuzlar da, buraya Müslüman olarak gelmişlerdi. Bugün, aradan asırlar geçtiği halde, ancak Müslüman olarak kalışları sayesinde, yine bu topraklarda oturmaktadırlar. Bunlar bizim atalarımızdır. Osmanlıların atalarıdır.

Üçüncü istila hareketi, Karadeniz'in kuzeyinden, Balkanlara doğru oldu. Ancak bu Türk boyları İslam dinine girmeden buraya gelmişlerdi. Etraflarını saran Hıristiyan devletlerin tazyiki ile kısa zamanda dinlerini, dillerini ve benliklerini unuttular. An'anelerini kaybettiler. Yabancı kavimler arasında eriyip yok oldular. Hindistan ve Anadolu'daki soydaşları gibi olamadılar. Görülüyor ki, İslamiyet, Türk devletlerini ve milletlerini, ayakta tutan, yaşatan, büyük ve başlıca kuvvet olmuştur.

Türkler esasen cengaver bir milletti. İslamiyet yardımıyla birlik ve beraberliklerini korudular. Bu dinin alevlendirdiği fetih ruhu ile güçlenip ilerlediler. Geniş topraklara hükmettiler. Gerek savaş ganimetleri, gerekse sulh ve asayiş ortamının geliştirdiği ticaret sayesinde dünyanın en zengin milleti oldular. Ülkelerine asırlarca servet aktı. Orta Asya'da yaşayan ve Müslüman olmayan Moğollar ise, tam tersine, medeniyet bakımından geri ve maddeten fakir kaldılar.

OSMANLI BERABER YAŞAMA KÜLTÜRÜNÜ GETİRDİ

Türklerin, İslam dünyasına ve insanlığa savaşçılıklarından başka ne katkısı var?

İslamiyet, ırk, güzellik veya zenginliği değil, ancak takvayı üstünlük sebebi olarak görür. Müslüman Türkler, diğerleriyle beraber yaşama kültürünü geliştirdiler. Dünyanın başka hiçbir milletinde bu hususiyet bu kadar güçlü değildir. Şimdiyi veya İttihatçıların hakim olduğu devreyi söylemiyorum. Klasik devirden bahsediyorum. Müslümanı, Yahudisi, Ermenisi, Yezidisi kendi halinde rahat bir şekilde yaşamıştır.

Sonra Türkler Bağdat ve Endülüs'te parlayan kültür ve medeniyeti ileriye taşıdılar. Sadece ilim ve fende değil, sanatta da bir başarı hikayesi yazdılar. Asya içlerinden Akdeniz'e, Türkistan bozkırlarından Hindistan ortalarına ve Mısır'a kadar uzanan geniş sahada o devrin Türk devletlerinden kalma cami, mescid, imaret, han, hamam, darüşşifa, medrese, hanekah, türbe, künbed, şadırvan, çeşme, sebil, saray, kale, sur ve mezar sandukası gibi binlerce sanat eseri, mazinin birer şahidi olarak yaşıyor.

Öteden beri bir takım meziyetleri vardı. Müslüman olduktan sonra bunları, yeni dinlerinin prensipleri ile iyice mezcederek bir milli seciye meydana getirdiler. Parlak İslam medeniyetinin "hayrü'l-halefi" oldular. Osmanlı'ya kalan işte bu mirastır.

Batı'da bambaşka bir Türk ve Müslüman imajı var ama?

Doğrudur. Savaşlar, siyasi sebepler ve Orta Çağ kilisesindeki dini taassup buna sebebiyet verdi. Ama Osmanlı memleketlerini gezen seyyahlar, hiç de menfi şeyler söylemiyorlar. Menfi söyleyenler, Avrupa'da amme efkarını Türklerle savaşa hazırlayan propagandacılardır. Müslüman memleketlerine hiç gitmeden seyahatname yazanlar var. Yalan yanlışla dolu. Şimdi artık bu telakki kalmadı. Avrupalı ilim adamları hakikati görüyor ve söylüyor.

Osmanlılar, yakın tarihin upuzun altı asrına damgasını vurdu. Avrupa ile en çok teması olan İslam devletidir. Öyle ki ecnebiler, İslam deyince Türk'ü anlardı. "Müslüman oldu!" yerine "Türk oldu!" derlerdi. Asırlarca Batı'nın Müslümanlığa açılan penceresi Osmanlılar oldu. Bu miras, onlara cihan hakimiyetinin yolunu açtığı gibi, bugün bile özlenen apayrı bir dünya görüşünün de temsilcisi kıldı. Kitap, Osmanlı'ya kalan işte bu mirastan bahsetmektedir.