Yer altı maden işçileri nasıl emekli olur?

Yer altı maden işçileri, dünyanın en zor işini yapan kesimlerin başında geliyor. Bu nedenle yer altı maden işçilerinin sosyal güvenlik hakları diğer işçilerden farklıdır. Yer altı maden işlerinde çalışanların sosyal güvenlik hakları, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladıkları tarihe göre değişiyor.

2008 yılı ekim ayından önce sigortalı olarak çalışmaya başlayanlardan bir kısmı yaş şartına bağlı olmaksızın emekli olabilir. Yaş şartına tabi olmaksızın emekli olabilmek için Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın tespit ettiği yer altı maden işyerlerinde 20 yıl sürekli çalışma ve en az 5000 prim günü; ya da münavebeli olarak 25 yıl çalışma ve en az 4000 prim günü koşulu aranıyor.

2008 ekim ayı öncesi işe giren yer altı maden işçilerinin yaştan emekli olabilmesi için de farklı koşullar aranıyor. Buna göre, 50 yaşını dolduran ve prim gününün en az 1800'ünü yer altı maden işlerinde geçiren kişi 8 Eylül 1999 tarihinden önce işe girmişse toplam 5000 prim günüyle veya 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim günüyle emekliliğe hak kazanır.

50 yaşını dolduran ve prim gününün en az 1800'ünü yer altı maden işyerlerinde geçiren kişi 8 Eylül 1999 tarihinden sonra işe başlamış ise 7000 günle veya 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim günüyle emekli olabilir.

Burada bir başka hususa da dikkat çekmek gerekiyor. 2008 ekim ayından önce işe girmiş olanların yer altı maden işlerindeki çalışmalarının en az 1800 gün olması halinde, bu çalışmalarının dörtte biri toplam prim ödeme gün sayılarına ilave ediliyor.

Ekim 2008 tarihinden sonra çalışmaya başlayanların emeklilik koşulları ise daha farklı. Bakanlığın tespit ettiği maden işyerlerinin yer altı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışanlar 50 yaşında emekli olabiliyor. Bunlarda 7200 prim gün koşulu aranıyor. Söz konusu yaş şartı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun çıkartıldığı 2008 yılında 55 olarak belirlenmişti. Soma faciasının ardından çıkartılan torba kanunla yaş 50'ye çekildi.

HER 360 GÜN İÇİN 180 GÜN İLAVE

Yer altı maden işlerinde çalışanların yıpranma hakkı bulunuyor. Maden işyerlerinin yer altı işlerinde geçen çalışmaların her 360 günü için 180 gün, prim ödeme gün sayılarına ekleniyor.

Bu işlerde en az 1800 gün çalışmış olmak şartıyla, prim ödeme gün sayısına eklenen süreler emeklilik yaş hadlerinden indiriliyor.

Normalde fiili hizmet süresi zammına (FHSZ) ilişkin sınırlamalar var. FHSZ ile kazanılacak toplam süre 5 yılı aşamıyor. İlave edilen sürenin de yarısı oranında yaş haddinden indirim yapılıyor. Yer altı maden işçilerinin yıpranmayla elde ettiği süreler konusunda sınırlama bulunmuyor. İlave sürenin tamamı yaş haddinden indiriliyor.

Yıpranma hakkıyla ilgili bir başka ayrıcalık daha bulunuyor. Buna göre, yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim, kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık süreleri de fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacakları dönem içinde değerlendiriliyor. Yıpranma hakkından yararlanan diğer işçilerin sadece fiilen çalıştıkları günler yıpranma hesabında dikkate alınıyor.

Yaş haddinden indirim yapabilmek için yıpranma kapsamındaki diğer sigortalılarda en az 3600 gün olan riskli işlerde çalışma zorunluluğu ise madencilerde 1800 gün olarak uygulanıyor.

OKURUMUZ KAÇ YAŞINDA EMEKLİ OLACAK?

Anlattıklarımızı, bir okurumuzun sorusu üzerinden örneklendirelim. 10 Nisan 1974 doğumlu okurumuz Rafet Şahin, 15 Haziran 1991 tarihinde ilk defa sigortalı olarak işe başladığını, 28 Haziran 2006 tarihinde yer altı işyerinde çalışmaya başladığını, bu kapsamda 3600 gün, toplam olarak ise 4284 gün primi bulunduğunu belirterek ne zaman emekli olabileceğini ve emekli maaşında herhangi bir avantajı olup olmadığını sordu.

Okurumuz 1991 yılında sigorta girişi yapılan tarihte 18 yaşından küçük olduğu için, işe başlangıç tarihi 18 yaşını doldurduğu 19 Nisan 1992 tarihinden başlar. Münavebeli olarak çalışanlara tanınan yer altı maden işlerinde 4000 gün prim ödeme ve 25 yıl sigortalılık koşulunu yerine getirdiği tarihte yaşa bağlı olmaksızın emeklilik hakkını kazanabilir.

Okurumuz 25 yıl sigortalılık koşulunu yerine getirmiş bulunuyor. Geriye yer altı maden işyerinde 4000 gününü doldurması koşulu kalıyor.

Dolayısıyla 400 gün daha çalışarak yer altı maden işyerindeki toplam prim gün sayısını 4000'e tamamladığında en az 8100 gün (yaklaşık 23 yıl) prim ödemiş gibi emekli aylığına hak kazanır. Bu arada, okurumuzun doğum gününü kutlar, sağlıklı yıllar dilerim.

MADENCİLERİN DİĞER HAKLARI

İş Kanunu uyarınca normalde haftalık çalışma süresi 45 saattir. Buna karşılık, yer altı maden işlerinde çalışma süresi günde en çok 7.5 saat, haftada ise en çok 37.5 saati aşamaz.

Ücretleri, asgari ücretin iki katından az olamaz. Yıllık ücretli izin süreleri, emsali işçilerin hak ettikleri sürelere 4 gün ilave edilerek belirlenir. Normalde bir işçi işten atıldıktan sonra işe iade davası açabilmesi için en az 6 ay kıdeminin bulunması gerekir iken, maden işçilerinde bu koşul aranmaz.