Askeri yargıda değişiklik tasarısı TBMM'de

Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili işledikleri suçlara ait davalara bakacak. Bu kapsamda olsa dahi devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar adliye mahkemelerinde görülecek.

TBMM Başkanlığı'na sunulan Askeri Hakimler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısıyla, adli yargı paralelinde yeniden düzenlenen konularda "ölüm cezası" gibi uygulama imkanı kalmayan bazı düzenlemeler yürürlükten kaldırılıyor.

---

TASARININ TAM METNİ İÇİN TIKLAYINIZ

---

Türk Milleti adına yargı yetkisini kullanacak askeri mahkemeler, askeri birliklerin teşkilat yapıları ve bulundukları yerlerin coğrafi durumu ile mahkemelerin iş yoğunluğu gözönünde tutulmak suretiyle Genelkurmay Başkanlığı ve Askeri Hakimler Kurulunun görüşü alınarak Milli Savunma Bakanlığınca kurulacak ve aynı yolla kaldırılacak.

Askeri mahkemeler bulundukları il veya ilçenin adıyla anılacak. Askeri mahkeme kurulmasına karar verilen il veya ilçede en az bir askeri ağır ceza mahkemesi ve bir askeri ceza mahkemesi kurulacak. İş durumunun gerekli kıldığı yerlerde askeri mahkemelerin birden fazla dairesi oluşturulabilecek. Genelkurmay Başkanlığı'nın bulunduğu ilde, her halde bir askeri ağır ceza mahkemesi ve bir askeri ceza mahkemesi kurulacak.

Askeri ceza mahkemesi tek hakimli olacak. Askeri ceza mahkemeleri, kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere, askeri ağır ceza mahkemesinin görevi dışında kalan dava ve işlere bakmakla görevli olacak. Askeri ağır ceza mahkemesinde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunacak. Bu mahkeme bir başkan ve iki üye ile toplanacak. Askeri ağır ceza mahkemeleri, kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere, subay ve astsubayların işledikleri suçlara ait davalar ile ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlara ait dava ve işlere bakacak.

Askeri mahkemelerin görevlerinin belirlenmesinde, nitelikli halleri gözetilmeksizin, suçun kanunda yer alan cezasının üst sınırı gözönünde bulundurulacak. Askeri ağır ceza mahkemesi ile askeri ceza mahkemesi arasında çıkan görev uyuşmazlıkları Askeri Yargıtay çözümleyecek.

Askeri ağır ceza mahkemesinde görevli üyeler, Askeri Hakimler Kurulu tarafından iş yoğunluğu gözönünde tutulmak suretiyle askeri ceza mahkemesinde de görevlendirilebilecek. Askeri ağır ceza mahkemesinin görevine giren soruşturmalarda, hakim kararı gerektiren her türlü işleme ait kararlar, askeri ceza mahkemesi tarafından verilecek.

Askeri mahkemeler ile askeri başsavcılıklardaki askeri hakim sınıfına ilişkin kadrolar, müşterek kadro olacak. Bu kadroların kuvvet komutanlıklarına tahsisi, Genelkurmay Başkanlığı'nın görüşü alınarak Savunma Bakanlığınca yapılacak.

-Askeri başsavcılık kurulacak

Tasarıda, askeri mahkeme bulunan her il veya ilçede, o il veya ilçenin adıyla anılan bir askeri başsavcılık kurulması, askeri başsavcılıkta, bir askeri başsavcı ve yeteri kadar askeri savcı bulunması öngörüldü. Askeri savcılar, bulundukları yerdeki askeri mahkemelere adli yönden bağlanan askeri birlik ve kurumun mensupları hakkında yetkili olurken, askeri başsavcılıklar arasında çıkan yetki uyuşmazlıklarının aralarında çözümlenmesi öngörüldü. Uzlaşma sağlanamaz ise uyuşmazlığı Bakanlık çözümleyecek.

Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak. Bu kapsamda olsa dahi devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her halde adliye mahkemelerinde görülecek.

Emniyet Teşkilatı Kanunu ve İl İdaresi Kanunu kapsamındaki görevler ile TBMM veya Bakanlar Kurulu kararları kapsamındaki görevler nedeniyle görev veren ya da bu nitelikteki bir görevi ifa eden asker kişilerin, görevlerini yerine getirirken, görevin niteliğinden doğan veya görevle ilgili olmak şartıyla görevin ifası sırasında işledikleri iddia olunan suçlardan dolayı adli yargının görevine girdiğinden bahisle haklarında soruşturma yapılması Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları için Başbakan'ın, Jandarma Genel Komutanı için İçişleri Bakanı'nın, diğer personel için Milli Savunma Bakanı'nın (Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı personeli için İçişleri Bakanının) iznine tabi olacak.

Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yargılanamayacak.

Asker kişilerin askeri mahkemelerin yargı yetkisine tabi bir suçu asker olmayan kişilerle iştirak halinde işlemesi durumunda yargılama, asker kişiler için askeri yargıda, asker olmayan kişiler için ise adli yargıda yapılacak. Bu durum, bekletici sorun yapılamayacak.

Genelkurmay Başkanlığı'nın bulunduğu yerde kurulan askeri mahkemenin özel yetkisi: kanunlardaki özel hükümler saklı kalmak kaydıyla general ve amiral rütbesindeki asker kişinin askeri yargıya tabi suçlarını, ayrıca Askeri Ceza Kanunu'nun "Harb hıyaneti", "milli müdafaya hıyanet", "milli mukavemeti kırmak" gibi suçlar, Genelkurmay Başkanlığı'nın bulunduğu yerde kurulan askeri mahkemede görülecek. Bu askeri mahkemenin birden fazla dairesinin bulunması halinde (1) numaralı daire yetkili olacak.

Milli Savunma Bakanı, yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin görevler hariç olmak üzere askeri hakim ve askeri savcılar üzerinde gözetim hakkını haiz olacak. Askeri hakim ve askeri savcılar idari görevleri yönünden Bakanlığa bağlı olacak. Askeri mahkemelerin ve askeri başsavcılıkların personel, bina, malzeme ve her türlü ihtiyacı doğrudan veya Askeri Hakimler Kurulu'nun teklifi üzerine Bakanlıkça karşılanacak.

-Hükmün açıklanmasının geri bırakılması

Sırf askeri bir suçtan dolayı altı ay veya daha fazla süreli hapis cezasına hükmedilmesi, fiilin disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi yahut birliğin muharebe hazırlığını veya etkinliğini zafiyete uğratması veyahut büyük bir zarar meydana getirmesi, fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi durumları hariç olmak üzere hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hüküm, askeri suç ve cezalar hakkında da uygulanacak.

Düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihte soruşturma veya kovuşturma evresinde bulunan suçlardan doğan istirdat ve tazminat taleplerine ilişkin evrak, genel hükümlere göre takip edilmek üzere ilgili birimlere gönderilecek.

Düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihte askeri mahkeme ve savcılıklara tahsis edilmiş bina, malzeme, araç ve gereçler ile teşkilatlarında görevli personel altı ay içinde başka bir işleme gerek kalmaksızın Milli Savunma Bakanlığına devredilecek.

-Önleme araması

Tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş askeri ceza mahkemesi kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, askeri birlik komutanının veya askeri kurum amirinin veya askeri hakim sınıfı adli müşavirin yazılı emri üzerine, askeri mahallerde askeri hakimler hariç kişilerin üstü, araçları, özel kağıtları ve eşyası aranacak, alınması gereken tedbirler alınacak, suç delilleri koruma altına alınarak kanun hükümlerine göre gerekli işlemler yapılacak.

Arama talep yazısında, arama için makul sebeplerin oluştuğunun gerekçeleriyle birlikte gösterilmesi gerekecek. Arama kararında veya emrinde; aramanın sebebi, konusu ve kapsamı ile yapılacağı yer, zaman ve geçerli olacağı süre belirtilecek. Aramanın sonucu, arama kararı veya emri veren merci veya makama tutanakla bildirilecek.

Konutta ve yerleşim yerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamayacak.

Bir suç işlenmesini veya disiplinsizliğin gerçekleşmesini önlemek veya kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla kışla, konak veya ordugahta bulunan kıta veya askeri kurumun komutan veya amiri veya bunların verecekleri yazılı emir üzerine diğer askeri makamlar tarafından, askeri hakimler hariç personelin, askeri öğrencilerin, erbaşların ve erlerin kullanım alanlarında ve askeri öğrenciler ile erbaş ve erlerin dolap, çanta ve üstünde kontrol yapılabilecek.

Asker kişiler de dahil olmak üzere, askeri mahallere girmek veya çıkmak isteyenler duyarlı kapıdan geçmek zorunda olacak. Bu kişilerin üstleri, duyarlı kapının ikaz vermesi halinde, metal dedektörle aranacak; eşyaları teknik cihazlardan ve güvenlik sistemlerinden geçirilecek; aracı, teknik cihazlarla, gerektiğinde elle kontrol edilip aranacak. Şüphe halinde veya bu cihazların bulunmadığı yerlerde, herhangi bir emir veya karar olmasına bakılmaksızın, arama ve kontrol elle yapılabilecek. Teknik cihazların ikazının sürmesi halinde, bu kişiler ancak elle aramayı kabul ettikleri takdirde askeri mahallere girebilecek.

Milletvekilleri, hakimler, Cumhuriyet savcıları, askeri hakimler, avukatlar, mülki idare amirleri ve Sayıştay meslek mensupları ile uluslararası sözleşmelerle yetkileri tanınmış kişi ve kuruluşların temsilcilerinin üstleri ve eşyaları ağır ceza mahkemelerinin görevine giren suçüstü halleri dışında elle aranamayacak; aracının, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemeyecek.

-Yargılama usulü

Askeri Yargıtay dairesinin ilk derece mahkemesi olarak verdiği kararın temyiz yolu ile incelenmesinde Askeri Yargıtay dairesinde duruşmaya katılıp da hükme müessir olacak hukuki işlemlerin yapıldığı oturumda bulunmuş veya karara katılmış olanlar Daireler Kurulunda bulunamayacak.

Askeri Yargıtay dairesinin ilk derece mahkemesi olarak verdiği direnme kararının temyiz yolu ile incelenmesinde Daireler Kurulu, Askeri Yargıtay dairesinde duruşmaya katılıp da hükme müessir olacak hukuki işlemlerin yapıldığı oturumda bulunmuş veya karara katılmış olanlar haricindeki kanuni engeli olmayan Askeri Yargıtay üyelerinden oluşacak. Direnme kararını inceleyen kurulun üye sayısının çift sayılı olması halinde, üyelik kıdemi en az olan üye kurula katılmayacak.

Askeri Yargıtay dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak baktıkları davalarda Askeri Yargıtay Başsavcılığınca tebliğname düzenlenmeyecek. Ancak, Başsavcılığın temyiz dilekçesi, beyanı ve varsa layihası, ilgili Askeri Yargıtay Daire Başkanlığınca hükmü temyiz etmeleri veya temyiz etmeseler dahi aleyhlerine sonuç doğurabilecek görüş içermesi halinde sanık veya müdafi ile katılan veya vekillerine tebliğ edilecek. İlgili taraf tebliğden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak cevap verebilecek. İlgili Askeri Yargıtay Daire Başkanlığı dosyayı, Askeri Yargıtay Başkanlığına gönderilecek.

İlk derece mahkemesi olarak hüküm veren Askeri Yargıtay dairesi, Daireler Kurulu kararına karşı direnebilecek. Direnme üzerine Daireler Kurulunca yeniden verilecek karara uyulması zorunlu olacak.

Askeri Mahkemelerin Kuruluş ve yargılama usulü Kanunu ve diğer kanunlarda açıkça gösterilen hallerde, Askeri Yargıtay dairesinin ilk derece mahkemesi olarak verdiği kararlara karşı itiraz edilebilecek. Bu durumda; temyiz isteminin reddine dair kararlara karşı yapılan itirazların incelenmesi Daireler Kuruluna, bunun dışında kalan tüm kararlar hakkındaki itirazların incelenmesi ise numara olarak kendisini izleyen daireye; son numaralı daire için birinci daireye ait olacak.

Cezaların yerine getirilmesi sırasında, hüküm kesinleşmeden önce gerçekleşen şahsi hürriyeti sınırlama sonucunu doğuran haller nedeniyle geçirilmiş süreler ile hastanede geçen sürenin cezadan indirilmesine, değişik hükümlerdeki cezaların toplanmasına ve mahkumiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezanın hesabında duraksamaya ilişkin bir karar alınması gerekirse, ilk derece mahkemesi olarak davaya bakan ilgili Askeri Yargıtay dairesinden karar istenecek. Bu kararlar duruşma yapılmaksızın verilecek.

Hükmü veren Askeri Yargıtay dairesi kaldırılmış ise onu numara itibarıyla izleyen daire; son numaralı daire söz konusu ise birinci daire karar verecek. Bu düzenlemeler uyarınca yapılan başvurular cezanın infazını ertelemeyecek. Ancak, ilk derece mahkemesi olarak davaya bakan ilgili Askeri Yargıtay dairesi, olayın özelliğine göre infazın ertelenmesine veya durdurulmasına karar verebilecek.

Bu kararlara karşı Askeri Yargıtay Başsavcısı ile hükümlü ve varsa müdafi bir hafta içinde itiraz edebilecek. İtiraz üzerine hükmü veren Askeri Yargıtay dairesini numara itibarıyla izleyen daire; son numaralı daire söz konusu ise birinci daire karar verecek.