Akademik Personele Yapılan Ödemeler

2914 SAYILI YÜKSEKÖĞRETİM PERSONEL KANUNU UYARINCA ÖĞRETİM ELEMANLARINA YAPILAN ÖDEMELER

Burhan ORMANOĞLU
Devlet Bütçe Uzmanı
[email protected]

1- Giriş:

2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu, 13 Ekim 1983 tarihli ve 18190 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun amacı 1 inci maddesinde; 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununda yer alan öğretim elemanları tanımına giren personeli sınıflandırmak, aylıklarını ve ek göstergelerini düzenlemek, derece yükseltilmesi ve kademe ilerlemesinin şekil ve şartlan ile sosyal haklardan yararlanma, ek ders ücreti, üniversite, idari görev ve geliştirme ödeneklerinin miktarını tespit etmek, emekli ve yabancı öğretim elemanlarının sözleşmeli olarak çalıştırılma usul ve esaslarını belirlemek olarak tanımlanmıştır. 2914 sayılı Kanun 23 madde, 2 ek madde ve 9 geçici maddeden oluşan ve diğer personel kanunlarına nazaran daha kısa olan bir kanundur. Bu çalışmanın amacı bu kısa kanunda yükseköğretim personeli için öngörülmüş olan ödenek türlerini ve tazminatları incelemektir.

2- Üniversite Ödeneği:

Üniversite Ödeneği, 2914 sayılı Kanunun 12 nci maddesi ile düzenlenmiştir. Bu ödenek, ek gösterge dahil en yüksek Devlet memuru brüt aylığı üzerinden hesaplanmaktadır. Anılan 12 nci madde hükmü şu şekildedir:
"657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuru brüt aylık (ek gösterge dahil) tutarının;
1) Profesörlerden Rektör, Rektör Yardımcısı, Dekan, Dekan Yardımcısı, Yüksekokul Müdürü olanlar ile Profesör kadrosunda üç yılını tamamlamış bulunanlara % 245'i,
2) Diğer Profesör kadrosunda bulunanlara % 215'i,
3) Doçent kadrosunda bulunanlara % 175'i,
4) Yardımcı Doçent kadrosunda bulunanlara % 165'i
5) Diğer Öğretim elemanlarından;
a) Birinci dereceden aylık alanlara % 130'u,
b) İkinci dereceden aylık alanlara % 117'si,
c) Üçüncü dereceden aylık alanlara % 110'u,
d) Dördüncü ve beşinci dereceden aylık alanlara % 104'' ü,
e) Diğer derecelerden aylık alanlara % 98' i, her ay üniversite ödeneği olarak ödenir.
Bu ödenek damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz ve kısmi statüde görev yapanlara ödenmez."

Görüldüğü üzere üniversite ödeneği, belli kadro ve derecelerde bulunan öğretim üyelerine ve öğretim elemanlarına verilmektedir. En yüksek Devlet memuru aylığı üzerinden hesaplan bu ödenek, damga vergisi hariç herhangi bir vergi veya kesintiye tabi tutulamamaktadır. Üniversite ödeneğinden kısmi statüde görev yapan öğretim elemanları yararlanamamaktadır.

12 nci maddeye göre en yüksek üniversite ödeneği miktarı;
(Ek gösterge dahil en yüksek Devlet memuru brüt ayhğı*%245) = [(Gösterge+Ek gösterge)*Aylık katsayı]*%245 = [(1500+8000)*0,044745l]*%245 = 1041,43 YTL olarak bulunmaktadır.

En düşük üniversite ödeneği miktarı ise;
(Ek gösterge dahil en yüksek Devlet memuru brüt aylığı * %98) = [(Gösterge+Ek gösterge)*Aylık katsayı]*%98 = [(1500+8000)*0,044745]*%98 = 416,57 YTL olmaktadır.

Kısmi statüde görev yapan öğretim elemanlarına bu ödenek ödenmemektedir. Kısmi statüde görev yapanlardan neyin kastedildiği 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 36 ncı maddesi ile düzenlenmiştir. Buna göre, her defasında iki yıl için atanan haftada en az yirmi saat üniversitede bulunmak, eğitim-öğretim, uygulama ve araştırmaları bölüm başkanının gösterdiği yerde ve onun denetimi altında yapmakla yükümlü olan profesör ve doçentler, kısmi statüde görev yapanlar olarak tanımlanmaktadır. Bu statüdekiler tüm mesailerini üniversiteye hasretmek zorunda değildirler ve iki yılda bir durumları incelenir ve göreve devamlarına ihtiyaç olup olmadığına karar verilir. 36 ncı maddede; "Üniversite ödeneği, idarî görev ödeneği, geliştirme ödeneği ve döner sermaye gelirlerinden pay veya ücret alamazlar. Devamlı statüde görev yapan emsali profesör ve doçentlerin yararlandığı makam, temsil veya görev tazminatlarından 112 oranında yararlanırlar." denilerek, bu statüdeki profesör ve doçentlerin maddede sayılan ödenekleri alamayacakları ancak belirtilen tazminatların devamlı statüde görev yapan emsallerinin yarısı oranında ödeneceği hükme bağlanmış durumdadır.

1) 29/09/2006 tarihli ve 26304 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Kamu Personelinin Maaşlarının Hesabına Esas Tutulan Katsayıların Yeniden Tespiti ile Muhtelif Statülerde İstihdam Edilen Sözleşmeli Personelin Ücretlerinin Artırılmasına İlişkin Karar'ın 1 inci maddesi ile 15/09/2006 tarihinden itibaren geçerli kılınan katsayılar esas alınmıştır.

3- İdari Görev Ödeneği:

2914 sayılı Kanunda düzenlenmiş bulunan ikinci ödenek türü idari görev ödeneğidir. Bu ödenek, 13 üncü madde ile düzenlenmiştir:

"Almakta oldukları aylık gösterge ve ek gösterge brüt tutarının; Rektörlere %70'i, Rektör Yardımcıları ve Dekanlara %30'u, Dekan Yardımcıları, Enstitü ve Yüksekokul Müdürleri, Konservatuar Müdürleri ile Bölüm Başkanlarına %20'si, Enstitü, Yüksekokul ve Konservatuar Müdür Yardımcılarına %15 'i idari görev ödeneği olarak ayrıca ödenir. Birden fazla idari görevi bulunanlara İdari Görev Ödeneğinden en yüksek olanı verilir.
Bu Kanuna tabi olmayan kişiler arasından tayin olunan rektörlere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre birinci derece memur son kademe aylığı (en yüksek ek gösterge dahil) ile bunun bir katı tutarında ek ödemede bulunulur. Bu Kanunun 10 uncu maddesi hükümleri, bunlar hakkında da uygulanır. Bunlardan emekli iken atananların emekli aylıklarının ödenmesine devam olunur, diğerleri genel hükümlere göre T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilir."

İdari görev ödeneği, 13 üncü madde metninde sayılan görevlerde bulunanlara ödenmektedir. Bunlar;
a) rektör,
b) rektör yardımcısı,
c) dekan,
d) dekan yardımcısı,
e) enstitü ve yüksekokul müdürleri,
f) konservatuar müdürü,
g) bölüm başkanı,
h) enstitü, yüksekokul ve konservatuar müdür yardımcılarıdır.

Dolayısıyla bu görevlerde bulunmayan öğretim elemanları bu ödenekten faydalanamamaktadır. Birden fazla idari görevi yürütenlere hesaplanacak idari görev ödeneklerinden yüksek olanı verilir. İdari görev ödeneği miktarı, o görevi yürütenlerin almakta oldukları aylık gösterge ve ek gösterge brüt tutarına maddede sayılan oranların uygulanması sonucu bulunmaktadır. Kısmi statüde görev yapanlar, idari görev ödeneğinden de faydalanamamaktadır.

4- Geliştirme Ödeneği:

2914 sayılı Kanunda düzenlenen üçüncü ödenek türü geliştirme ödeneğidir. Geliştirme ödeneği, 2914 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi ile düzenlenmiş durumdadır. 14 üncü madde metni şu şekildedir:

"Diğer yükseköğretim kurumlarına göre sosyo-ekonomik açıdan daha az gelişmiş yerlerde öğretim yapan ve/veya yeterli sayıda öğretim elemanı sağlanamayan yükseköğretim kurumları ile bunların bölümlerinde görevli öğretim elemanlarına; almakta oldukları aylık gösterge ve ek gösterge toplamının 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca belirlenen aylık katsayı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın beş katma kadar geliştirme ödeneği ödenebilir.
Geliştirme ödeneği verilecek yükseköğretim kurumları, ödeneğin verilmesine ilişkin usul ve esaslar ile oran veya miktarları, bu ödenekten yararlanma süresi ile yararlanamayacak olanlar ve diğer hususlar Yükseköğretim Kurulu ile Milli Eğitim Bakanlığının görüşü ve Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilir.
Bu ödenek damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz."

Geliştirme ödeneği tüm yükseköğretim kurumlarında görev yapan öğretim elemanlarına verilmemektedir. Madde metninde, bu ödeneğin verilme halleri sıralanmıştır. Buna göre;
i) diğer yükseköğretim kurumlarına göre sosyo-ekonomik açıdan daha az gelişmiş yerlerde öğretim yapan ve/veya
ii) yeterli sayıda öğretim elemanı sağlanamayan yükseköğretim kurumlarında görev yapan öğretim elemanları
bu ödenekten yararlanacaklardır. Bu durumda olan yükseköğretim kurumlarında görevli öğretim elemanlarına, 14 üncü madde hükmü uyarınca, almakta oldukları aylık (gösterge+ek gösterge) miktarının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktarın 5 katına kadar geliştirme ödeneği ödenebilmektedir.

Görüldüğü üzere geliştirme ödeneği tıpkı idari görev ödeneği gibi öğretim elemanlarının almakta oldukları aylıkları üzerinden hesaplanmaktadır. Maddenin ilk fıkrasında yer alan "ve/veya" kavramı, yukarıdaki iki kıstasın bir arada veya ayrı ayrı değerlendirilebileceğine işaret etmektedir. Geliştirme ödeneğinden damga vergisi hariç herhangi bir vergi veya kesinti yapılamamaktadır. Kanun, geliştirme ödeneği miktarına esas oranları belirleme yetkisini Bakanlar Kuruluna vermiş bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Bakanlar Kurulu;

i) geliştirme ödeneği verilecek yükseköğretim kurumlarını,
ii) ödeneğin verilmesine ilişkin usul ve esasları,
iii) ödenekten yararlanma süresini,
iv) ödenekten yararlanamayacak olanları,
v) ödeneğe ilişkin diğer hususları belirlemeye yetkili kılınmıştır.

Bakanlar Kurulu, bu yetkiye dayanarak geliştirme ödeneğine ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı yayımlamaktadır. Nitekim 2005 yılı için de Nisan ayında Karar yayımlanmıştır.

5- Geliştirme Ödeneğine İlişkin 2005 Yılı Bakanlar Kurulu Kararı

Geliştirme ödeneğine ilişkin 2005/8681 sayılı Geliştirme Ödeneği Ödenmesine Dair Karar 19 Nisan 2005 tarihinde 25791 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Karar, metin ve geliştirme ödeneğinin tespitine esas tutulacak oranların yer aldığı eki cetvelden oluşmaktadır. Geliştirme ödeneğine ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı hükümleri Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükseköğretim kurumları hakkında uygulanmamaktadır.

Kararın 2 nci maddesine göre geliştirme ödeneği;
a) Bu ödeneğin verilmesi öngörülen yerlerdeki yükseköğretim kurumlarına ait öğretim elemanı kadrosuna atanarak, atandığı yükseköğretim kurumunda fiilen çalışanlara,
b) 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 35 inci ve 40/(b) fıkrası ile 41 inci maddesi uyarınca diğer yükseköğretim kurumlarında görevlendirilenlere,
c) Kadrosu başka bir yükseköğretim kurumunda olmakla birlikte, geliştirme ödeneği verilmesi öngörülen yerlerdeki yükseköğretim kurumlarına rektör veya dekan olarak usulüne uygun şekilde atananlara,
görevin yapıldığı yükseköğretim kurumlarının bulunduğu yerler için Karara ekli cetvelde öngörülen oranlar üzerinden fiilen görev yaptıkları sürece ödenmektedir. Nitekim Kararın 6 ncı maddesinde de geliştirme ödeneğinden yararlanabilmek için görevin, ilgili yükseköğretim kurumunda filen yapılmasının şart olduğu belirtilmiştir. Aynı şekilde 6 ncı maddede fiilen görev yapılma şartının aranmadığı istisnai durumlar da sayılmıştır.

İlgili yükseköğretim kurumlarında profesör, doçent, yardımcı doçent ve araştırma görevlisi dışındaki kadrolara atanmış öğretim elemanlarına Karar hükümleri uyarınca hesaplanacak geliştirme ödeneği miktarının yarısı ödenmektedir. Bununla birlikte geliştirme ödeneği, öğretim elemanlarının 2547 sayılı Kanunun 58 inci maddesine göre aldıkları döner sermaye paylarının tespitinde dikkate alınmamaktadır.
Kararın 7 inci maddesinde geliştirme ödeneğinin ödenmeyeceği kişiler sayılmıştır. Buna göre geliştirme ödeneği;
a) 2547 sayılı Kanunun 33 üncü maddesine göre lisansüstü eğitim-öğretim için yurt dışına gönderilenlere,
b) 2547 sayılı Kanunun 38 inci maddesine göre görevlendirilenlere,
c) Özel kanunlardaki hükümlere dayanılarak yükseköğretim kurumlan dışında görevlendirilenlere,
d) Kısmi statüde çalışanlara,
ödenmemektedir. Görüldüğü gibi kısmi statüde çalışanlar, geliştirme ödeneğinden de yararlanamamaktadırlar.

6- Eğitim Öğretim Ödeneği:

2914 sayılı Kanunla düzenlenen bir diğer ödenek türü de eğitim öğretim ödeneğidir. Aslında Kanunun ilk halinde düzenlenmemiş olmasına karşın 1994 yılında 4048 sayılı Kanunla eklenen bir ek madde ile öğretim elemanlarına eğitim öğretim ödeneği verilmesi öngörülmüştür. Eğitim öğretim ödeneği ödenmesine ilişkin hüküm şu şekildedir:

"Ek Madde 1 - 4.11.1981 tarih ve 2547 sayılı Kanunun 33 üncü maddesi ve 39 uncu maddesinin ikinci fıkrası uyarınca yurtdışına gönderilenler ile anılan Kanunun 38 inci maddesine göre diğer kurum ve kuruluşlarda görevlendirilenlerden yüksek öğretim kurumlarındaki kadro görevini yapmayanlar hariç olmak üzere Yükseköğretim Kurumlarında görevli öğretim elemanlarına en yüksek Devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) brüt tutarının on ikide biri, her ay aylıklarla birlikte Eğitim Öğretim Ödeneği olarak ödenir. Bu ödenek damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz."

Bu ödenek de üniversite ödeneği gibi en yüksek Devlet memuru aylığı baz alınarak verilen bir ödenektir. Maddede eğitim öğretim ödeneğinin ödenmeyeceği öğretim elemanları sayılmıştır. Buna göre;
a) 2547 sayılı Kanunun 33 üncü ve 39 uncu maddesi ikinci fıkrası uyarınca yurtdışına gönderilenler,
b) 2547 sayılı Kanunun 38 inci maddesine göre yükseköğretim kurumlarındaki kadro görevini yapmayıp diğer kurum veya kuruluşlarda görevlendirilenler,
bu ödenekten yararlanamamaktadırlar. Eğitim öğretim ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi veya kesintiye tabi tutulamamaktadır.

Eğitim öğretim ödeneğinin miktarı şu şekilde hesaplanmaktadır:
[Ek gösterge dahil en yüksek Devlet memuru aylığı* 1/12]
= [(1500+8000)*0,044745]*l/12
= 35,42 YTL.

7- Makam Tazminatı:

Üniversite öğretim elemanları makam tazminatından da yararlanmaktadır. 2914 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesi ile kadro ve görev unvanları itibariyle makam tazminatından yararlanacak olanların Kanuna ekli cetvelde belirlendiği ifade edilmektedir. Makam tazminatına ilişkin madde aşağıda yer almaktadır.

"Ek Madde 2 -Bu Kanuna ekli Makam Tazminatı Cetvelinde yazılı kadro ve görev unvanlarına atananlara hizalarında belirtilen gösterge rakamlarının memur aylıklarına uygulanan katsayı ile çarpımı sonucu bulunan miktarda Makam Tazminatı ödenir. Makam Tazminatı damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz. Makam tazminatının hakedilmesinde ve ödenmesinde aylıklara ilişkin hükümler uygulanır. Bu tazminattan yararlananlara ayrıca diğer kanunlarda belirtilen Yüksek Hakimlik Tazminatı ve Makam Tazminatı ödenmez."

Makam tazminatı cetveli incelendiğinde, bu tazminattan sadece rektörlerin, profesörlerin ve kazanılmış hak aylıkları 1 inci derecede olmak kaydıyla doçentlerin yararlanabildiği görülmektedir. Bunların dışındaki öğretim elemanları makam tazminatı alamamaktadır. 2914 sayılı Kanunda düzenlenen makam tazminatından faydalanan öğretim elemanları diğer kanunlarda düzenlenen makam ve yüksek hakimlik tazminatından yararlanamazlar. Kanuna ekli cetvel aşağıdaki şekilde bir düzenleme getirmiştir.

Makam Tazminatı Cetveli
Kadro Görev ve Unvanı/ Tazminat Göstergesi
Rektörler------7.000
Profesörler-----6.000
(Bu kadroda üç yılım tamamlamış olmak şartıyla)
Profesörler----- 4.500
Doçentler ------2.000
(Kazanılmış hak aylıkları birinci derece olmak şartıyla)

Cetvele göre, makam tazminatının yanı sıra yalnızca rektörler 4505 sayılı Kanun uyarınca temsil tazminatı (göstergesi 17000) alabilmektedir. 2, 3 ve 4 üncü sıradakiler ise makam tazminatı ile birlikte görev tazminatı da almaktadır.

Buna göre bir rektör (7000*0,044745) = 313,2 YTL brüt makam tazminatı ve (17000*0,044745) = 760,66 YTL brüt temsil tazminatı almaktadır. Diğerleri ise sırasıyla;
1- Profesörler (Bu kadroda üç yılını tamamlamış olmak şartıyla), (6000*0,044745) = 268,4 YTL brüt makam tazminatı ve [(6000+9000)]*0,044745 = 671,1 YTL brüt görev tazminatı,
2- Profesörler (4500*0,044745) = 201,3 YTL brüt makam tazminatı ve [(4500+7000)]*0,044745 = 514,5 YTL brüt görev tazminatı,
3- Doçentler (Kazanılmış hak aylıkları birinci derece olmak şartıyla), (2000*0,044745) = 89,4 YTL brüt makam tazminatı ve [(2000+6000)1*0,044745 = 357,9 YTL brüt görev tazminatı almaktadırlar.

8- Değerlendirme:

2914 sayılı Kanun üniversite öğretim elemanlarının hak ve yükümlülüklerini düzenleyen kanundur. Diğer personel kanunlarına nazaran daha kısa olan bu Kanun, bünyesinde kapsamındaki personel hakkında uygulanan dört ayrı ödenek ve makam tazminatı düzenlemesi barındırmaktadır. Üniversite ödeneği ve eğitim öğretim ödeneği, en yüksek Devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) baz alınarak ödenirken; idari görev ödeneği ve geliştirme ödeneği ise öğretim elemanlarının almakta oldukları aylık (aylık gösterge ve ek gösterge toplamı) üzerinden hesaplanmaktadır. Özellikle geliştirme ödeneği ekonomik, sosyal, coğrafik zorlukların yaşandığı bölgelerde görev yapan üniversite personeli için teşvik edici bir görüntü sergilemektedir.