Zekânın iki değil 8 yönü var

Çocuğunuz kolay öğrenemiyor, matematikten anlamadığını söylüyor ya da kendini ifadede güçlük mü çekiyor? Yanıtınız ?evet' ise umutsuzluğa kapılmayın. Çünkü klasik IQ testinin devri kapandı, artık ?çoklu zekâ kuramı' geçerli

Bu kuramın babası Harvard Üniversitesi'nden Profesör Howard Gardner, zekânın matematik ve dil olarak 2 değil, 8 yönü olduğunu savundu. Böylece müzik, spor, dans ve doğada kendini gösterenlerin de zeki insanlar olduğu ortaya çıktı

İnsan zekâsı yıllardır çeşitli testlerle ölçüldü. Anne babalar kendilerinin veya çocuklarının zeki olup olmadığını hep merak etti. Okulda notları yüksek olan çocuklar ?zeki? olarak nitelendirildi. Bilim adamları özellikle son 20 yıldır insan beyninin kullanım yüzdeliğinin artırılması ve öğrenme oranının yükseltilmesi için çalışıyor. Bu araştırmaların belki de en çarpıcı olanı Çoklu Zekâ Teorisi.

Bu kuramı ilk ortaya çıkaran Harvard Üniversitesi Profesörü Howard Gardner, 1983 yılında yazdığı ?Aklın Çerçeveleri? adlı kitabında zekânın matematik ve dil olarak 2 değil, 8 yönü olduğunu savundu. Böylece müzik, spor, dans ve doğada kendini gösterenlerin de zeki olduğu ortaya çıktı. Gardner'ın teorisi bugün ülkemizde de pek çok okulda öğretim metodu olarak kullanılıyor.

Bu dizide 8 zekâyı tanıyacak, hangi tür zekâya sahip olduğunuzu görecek ve hem kendinizin hem de çocuklarınızın zekâsını geliştirmek için neler yapabileceğinizi keşfedeceksiniz.

Başarısız çocuk yoktur

Kayseri Atlas Eğitim Kurumları Eğitim Danışmanı ve ?Hayatı Bütünüyle Kucaklayabilmek İçin Çoklu Zekâ? kitabı yazarı Kudret Eren Yavuz, çoklu zekânın bilinmemesinden dolayı, dil ve matematik dışındaki zekâ türlerine sahip çocuklara önem verilmediğini söyledi. Yavuz, başarısız çocuk olmadığını belirterek, ?Dersleri müzik, sanat ve spor desteğiyle sevdirip başarıyı artırmak mümkün? dedi.

Yavuz, çoklu zekâ ile ilgili sorularımızı yanıtladı:

IQ devri kapandı mı?

Bir bakıma evet. Bu teoriye göre IQ testine dayanan geleneksel zekâ anlayışı çok sınırlı. Bunun yerine, 8 ayrı zekâ olduğu savunuluyor. Farklı yollardan başarılı olunabileceği, öğrenmek için tek bir yol olmadığı belirtiliyor. Gardner zekâyı, değişen dünyada yaşama ve değişimlere uyum sağlamak amacıyla her insanda kendine özgü olan yetenekler ve becerilerin bütünü olarak tanımlıyor.

Nedir bu zekâ türleri?

Geleneksel anlayıştaki dilsel ve matematiksel zekâ yanında görsel, bedensel, müziksel, sosyal, kişisel ve doğa zekâları.

Farklı bir zekâ türü daha ortaya çıkabilir mi?

Prof. Gardner son yıllarda çoklu zekâların 9'uncusu ?varoluşcu zekâ? üzerinde çalışıyor. ?Çoklu zekâ yaklaşımı?nın ileri sürdüğü zekâ anlayışında anahtar sözcük ?çoğul?dur. Yani zekâ çok yönlüdür.

Müzikte veya sporda başarılı olanlara yetenekli deriz.

Gardner'a göre eğer bir insan toplumda değer bulan bir ürün meydana getirebiliyor, günlük ya da mesleki yaşamında karşılaştığı bir soruna etkili çözümler üretebiliyorsa, bu insan zeki olarak adlandırılır.

Ancak hâlâ pek çok aile için zeki olmak okul notlarıyla ilişkili.

Ne yazık ki öyle. Her yıl onlarca farklı ve özel yetenekleri olan çocuk, eğitim sisteminin içinde birbirinin aynı olmaya zorlanarak sözel ve sayısal beceriler gerektiren alanlarda kendilerini göstermeye zorlanıyor.

Gösteremeyenler...

Bu şansa sahip olanlar zeki olarak tanımlanırken bazıları da sistem içinde kendiliklerinden kayboluyor. Kimi lise yıllarında, kimi sonraki yıllarda. Tıpkı Edison'un, Einstein'ın eğitim sistemi içinde kayboldukları ve eğitim sürecinden uzaklaştırıldıkları gibi.

Sözel-Dil zekâsı

Değişik kültürlerde yaşayan insan, dil kullanma becerisine sahiptir. Dil zekâsı, ?Sözcükleri hem sözlü hem de yazılı olarak etkili biçimde kullanma becerisi' olarak açıklanıyor. Sözlü olarak öykü anlatan, sunuculuk yapan ve politikacı olan kişilerle şair, oyun yazarı, editör, gazeteci gibi dil zekâsını sergileyenler bu grupta yer alıyor.

6 AŞAMADA TANIYIN

1- Hikâyeler anlatır, espriler yapar, olaylar uydurur.

2- Hafızası iyidir.

3- Kelime oyunlarından hoşlanır.

4- Okumayı yazmayı sever.

5- Yaşına göre sözcük dağarcığı zengindir.

6- Sözsel iletişimi iyidir.

Mantıksal-matematiksel zekâ

Bu zekâ türü güçlü olanlar, nesneleri belli kategorilere ayırarak, olaylar arasında mantıksal ilişkiler kurarak, nesnelerin belli özelliklerini niceliksel olarak sayısallaştırarak ve hesaplayarak, olaylar arasındaki birtakım soyut ilişkiler üzerinde kafa yorarak en iyi öğrenirler.

6 TEMEL ÖZELLİK

Matematik zekâsına sahip kişiler;

1- Herhangi bir şeyin nasıl çalıştığını sorgular

2- Aklından hesabı çabuk yapar

3- Matematik etkinliklerini sever

4- Strateji oyunlarını sever

5- Mantık oyunlarına, yapbozlara meraklıdır

6- Üst düzey düşünce becerilerini kullanır.

Geliştirmek elinizde

* Eğer çocuğunuz size devamlı ne kadar çok şey bildiğini kanıtlamaya çalışıyorsa (örneğin; ?biliyorum anne?, ?bırak da ben yapayım?) diyorsa, onların bir şeyleri çözmelerine ve bu içgüdülerini beslemelerine izin verin.

* Yanlış yaptıklarında, onlarla dalga geçmeyin veya ?Sana ben yaparım demiştim? demeyin. Bunun yerine neden yanlış yaptıklarını açıklayın.

* Düşünmelerini motive edin ve yaptıkları şey üzerinde tekrar düşünmeleri için onları cesaretlendirin.

* Dama, satranç, tavla gibi oyunları oynatın. Bulmaca çözmeleri için cesaretlendirin.

* Bir matematik, satranç kulübü ya da başka bir problem çözme ve eleştirel düşünme aktivitesine katın.

* Mantık oyunları oynayın.

* Bir teleskop veya mikroskop alarak birlikte gözlemler yapın.

* Günlük işlerde yaşamın bir bölümü olan matematiği keşfetmesini sağlayın. Örneğin; apartmanda kaç merdiven çıkıyor? Gün içinde kaç insanla görüşüyor? Eve başka kaç yoldan gidebilir?

Kitaplarla geliştirin

* Eğer çocuklarınız konuşmayı seviyorsa onları size hikâye okumaları için cesaretlendirin. Hikâyeyi oynamalarını, hikâyeyi tutkuyla anlatmalarını ve değişik karakterleri konuştururken farklı sesler kullanmalarını sağlayın.

* Çocuğunuzla sık sık kütüphaneye gidin, gazete ve dergilere abone olmasını teşvik edin.

*Kelime oyunları oynayın.

* Günlük okuma saatleri planlayın.

* Hızlı okuma kurslarına katılın.

* Okuma etkinlikleri düzenleyin.

* Günlük tutun.

* Şiir kasetleri dinleyin.

* Sevdiğiniz şiir ve sözleri ezberleyin.

* Öğrendiğiniz yeni kelimeleri günlük yaşamınızda kullanın.

* İzlediğiniz bir film ya da başınızdan geçen herhangi bir öğretici olaydan sonra öğrendiklerinizi yazın. Tüm bunları yapması için çocuğunuzu da teşvik edin.

Teorinin temel ilkeleri

Çoklu Zekâ Teorisi öne sürdüğü görüşlerle, diğer zekâ anlayışlarındaki pek çok noktada ayırt edici ilkeler ortaya koyuyor. Harvard Üniversitesi Profesörü Howard Gardner'ın ortaya çıkardığı ?Çoklu Zekâ Teorisi'nin temel ilkeleri şunlar:

* Zekâ, herhangi bir performansta, üründe veya problem çözme sürecinde sergilenir.

* Zekâ, çoğulculdur ve çeşitli yollarla sergilenebilir.

* Zekâ gerçek hayat durumlarından veya koşullarından soyutlanamaz.

* Her insan aktif olarak kullandığı zekâsı ile özel bir karışıma sahiptir.

* Her insanın kendine özgür bir zekâ profili vardır.

* Zekâlar insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir.

* Bütün zekâlar dinamiktir, geliştirilebilir.

* Her bir zekânın gelişimi kendi içinde değerlendirilmelidir.

* Her bir zekâ, hafıza, dikkat, algı ve problem çözümü açısından farklı bir sisteme sahiptir.

* Şu anda bilinen zekâ türlerinden daha farklı zekâlar da olabilir. Kişisel altyapı, kültür, kalıtım, inançlar bütün zekâların gelişimi üzerinde etkiye sahiptir.

* Bir zekânın kullanımı esnasında diğer zekâlardan da faydalanılabilir.

Beceri değil zekâ...

Prof. Gardner ve arkadaşları, listeledikleri pek çok yetenek grubu içinden belli ölçütler doğrultusunda en uygun olan alanları zekâ olarak adlandırdı.

Çalışmalarında ölçütleri karşılamayan yetenek alanları elendi ve ilk aşamada 7 temel zekâ alanı saptandı. Daha sonra 8. zekâ alanı olarak doğa zekâsı eklendi. 1998 yılından itibaren de zekâ olarak adlandırılabilmeye yönelik ölçütlerin büyük bölümünü karşılayan varoluşçu zekâ alanı üzerinde çalışmalar yürütülüyor.