Dolar fiyatı arttı diye kimi üzülüyor, kimi seviniyor

Güngör Uras'ın yazısı

Amerika'da, Avrupa'da ?kriz? var. Hem de ciddi ?kriz? var. Bankalar, finans kuruluşları batıyor. Ama dikkat ediniz, Amerika'da konut kredilerini (mortgage kredilerini) ödeyemedikleri için evlerini, finans krizi nedeniyle işlerini kaybedenler dışındakiler ?Öldük bittik? havasına girmedi. ?Param eridi? diyen, parasını başka ülke parasına çevirmeye çalışan yok.

O ülkelerde üzülenler bankalar, borsacılar, foncular... O ülkelerde telaş içinde olanlar devlet adamları, merkez bankaları.

Bizde ise tersi bir tablo var. Devlet adamları ve Merkez Bankası telaş içinde değil. Bankalarımızın durumu iyi. Ama dolar fiyatı arttı, borsa çöktü ve faiz yükseldi diyerek halkımızın tümü perişan. Kimileri dolar fiyatı artıyor diye, kimileri dolar fiyatı daha fazla artmıyor diye üzülüyor.

Dolar fiyatı neye göre az arttı, neye göre çok arttı?

?Dolar fiyatı çok arttı!? Neye göre çok arttı? Artışı hesaplarken hangi rakama bakacağız? Biz zamanlar dolar 1.70 YTL'den satılıyordu. Dolar 1.57'lerdeydi. 1.32'lerde dolanırken kimsenin sesi çıkmıyordu.

Çok kişi de dolar fiyatı mutlaka artmalı diyordu.

Dolar 1.18 YTL'ye indi. Çok kişi üzüldü... Kriz rüzgârının etkisinde bir ayda dolar 1.70 YTL'lere ulaşınca, artış hesabı nasıl yapılacak?

Eskiden 1.70'lerde idi, bir ara ucuzladı, tekrar 1.70 YTL oldu mu diyeceğiz? Yoksa 1.18 YTL doğru fiyatı idi. 1.70 YTL oldu. Şimdi ekonomi çöker mi diyeceğiz?

Daha önce dolar 170 YTL'den satılırken Türkiye çökmüş müydü? O zaman doların 1.70 YTL fiyatını taşıyabilen bu ekonomi acaba bundan sonra neden taşıyamayacak ?

Ayşe Hanım Teyzem ?Benim durumum ne olacak?? diye soruyor.

Ayşe Hanım Teyzem'in emekli maaşı var. Ufak bir kira geliri var. Bankada bir miktar YTL mevduatı var. Olan biten karşısında endişeli. ?Bu fırtına beni nasıl etkiler? Dolar fiyatının artışından ben nasıl zarar görürüm?? diye soruyor .

Ayşe Hanım Teyzem'in olan bitenden etkilenmemesi imkânsız. Önümüzdeki dönemde fiyatlar (enflasyon) artacak. Emekli maaşı enflasyon kadar artmadığı için harcamalarını kısmak zorunda kalacak. Kira geliri var ama, kiracısı kirayı ödemekte zorlanabilir. Bankadaki mevduatının faizi, enflasyondaki artışa paralel olarak artabilir.

Önemli olan Ayşe Teyzem'in oğlunun ve gelininin işsiz kalıp kalmıyacağıdır. Çünkü böyle dönemlerde işyerleri adam çıkarır. Oğlu veya gelini işten çıkarılırsa bir daha zor iş bulabilirler.

Kontratlarda bekleyiş farklı

Türkiye'de bazı kontratlar (anlaşmalar) dövizle yapılır. Örneğin bazı kiralar dövizle belirlenir. Örneğin bazı ücretler/maaşlar dövizle ödenir. Örneğin bazı alım-satım ilişkilerinde borçlar dövize bağlanır.

Döviz fiyatı ucuzlarken, (Örneğin dolar 1.70 YTL'den 1.18 YTL'ye düştüğünde) kiracı mutludur. Kiralayan üzülür. İşveren mutludur. Ücretini dolarla alan üzülür. Borçlu memnundur. Borç veren üzülür.

Derken dolar fiyatı artar. Bu defa roller tersine döner. İşveren, ?Döviz fiyatı arttı. Ben dolarla maaş veya ücret ödeyemem. YTL'ye dönelim. Maaşı azaltalım? der. Kiracı ?Döviz pahalandı. Ben bu kirayı ödeyemem. YTL'ye dönelim. Kirayı ucuzlatalım? der. Borçlu, borcunun YTL'ye çevirilmesini ister. Döviz kontratlarının tarafların hür rızasıyla oluşmuş, kanuni olduğu kadar ahlaki sözleşmeler olduğu genelde dikkate alınmaz.

Doları olan üzgün, YTL'si olan üzgün

Dolardaki fiyat artışından önce, birikimleri dolarda olanlar, uzun yıllardır dolar fiyatının düşük kalması nedeniyle kayba uğradıklarından yakınıyordu. Dolar fiyatı 1.50 YTL dolayına çıktığında dolarlarını satacaklarını söylüyordu.

Dolar fiyatı 1.70 YTL'ye ulaştı. Birikimi dolarda olanlar gene de üzgün. ?Kaç yıl zarar ettik. Dolar en az 2.0 YTL olmalı? diyorlar. Dolar fiyatı hızla artarken, birikimleri YTL'de olanlar üzgün...?Eridi paracıklarımız... Ah biz neden ucuz iken dolar satın almadık!? diye dövünüyorlar. Kaç yıldır YTL'de kalmak ile elde ettikleri faiz gelirini unutuyorlar.

Dolar eskiden 1.70 YTL'den satılırken, 1.18 YTL'ye düştüğünde YTL birikini olanların birikimleri durduğu yerde arttı mı ki, dolar fiyatı 1.18 YTL'den 1.70 YTL'ye çıkınca o ölçüde erimiş olsun?

Döviz borcu olanların üzülmek hakkı

Döviz geliri olmadan döviz borcu olanlar ucuz döviz ve düşük faize güvenerek hesaplarını yapmışlarsa döviz fiyatındaki artış onlara yük getirir.

Fakat ?tedbirli tüccar?ın döviz riskini dikkate almış olduğu varsayılır. Unutmayalım, son birkaç yıldır dövizle borçlananlar önemli kazançlar elde etti. Bu kazançları unutarak, yok sayarak döviz artışının getirdiği ek yük karşısında ?Şimdi ne yapacağız?? diye paniğe kapılmak ?tedbirli tüccar?a yakışmaz. Ünlü türkümüzü unutmayınız: ?Uzaklara kar yağıyordu... Üşümediniz mi? Siz bu işin sonunu düşünmediniz mi??

Ortalığın yatışmasını bekleyeceğiz

Ortalığı tozun dumanın kapladığı şu dönemde insanlarımız ne yapabilir?

Tek sorun döviz fiyatının artması mı? Evet, döviz Türk ekonomisi için çok önemli. Ama dövizden YTL'ye, YTL'den dövize koşarak yaşamı sürdürmeye imkân yok. Yaşamımız üretime bağlı. Üretim olacak ki iş olsun, aş olsun.

Üretim ise talebe bağlı. Dışarıda insanlar para harcamayı kesti. İçeride insanlarda para yok. Bunun sonucu üretimde yavaşlama tehlikesi ile karşı karşıyayız. Bizim için önemli olan bu. Fakat moralimizi bozmamalıyız. Bundan önce de zor dönemler yaşadık. Ama (doğru politikalar uygulandığında) bir zor günleri bir-iki yılda atlatabiliyoruz.

Sorun, insanların önlerini görememesinde

?Dolar 1.50 YTL'ye çıkarsa dolarlarımı satacağım diyenler? bakıyorlar ki dolardaki fiyat artışı durmuyor, dolarlarını satmıyorlar. Dolar fiyatının inip çıktığı günlerde tepedeki fiyattan dolar satın alanlar var... Üzülmüyorlar. ?Nasıl olsa daha da artar? diye düşünüyorlar.

İnsanlar dolar alıp satarak para kazanma telaşına düştü. Bunun nedeni insanların önlerini görememesi, devlet adamlarının insanlara bilgi ve güven verememesi. Bilgi ve güven bunalımı olunca, her olumsuz gelişme abartılıyor. Abartılı haberler insanları paniğe sevk ediyor. Endişelerini artırıyor.