'Zorba Türk' algıları 5 asırdır değişmedi
Avrupa'da neşredilen karikatürlerle Sultan Abdülhamid'e karşı darbe yolunun açıldığını söyleyen Prof. Alkan "Avrupa'daki ortak bilinçaltı, yeri geldiğinde Türkler hakkında hakikatle örtüşmeyen karikatürler ortaya çıkarabiliyordu. 'Zorba Türk' algıları Luther'den beri değişmedi" diyor
Sultan Abdülhamid'in dahiyane dış politikası ve yaptığı reformlar son yıllarda çok fazla gündemde. Peki, Sultan'ın bu başarılarının Avrupa'da yankısı nasıl olmuştu? Bunu en net görebileceğimiz enstrümanlardan biri şüphesiz siyasi karikatürler. Prof. Dr. Necmettin Alkan da 19. asrın sonu ve 20. asrın başında Batı'da neşredilen Abdülhamid Han karikatürlerini tetkik etti. Prof. Dr. Alkan, Kronik Kitap'tan çıkan "Karikatürlerle Sultan II. Abdülhamid" isimli eserinde, bu tasvirlerle Avrupa'da yürütülen kirli propagandayı ortaya koydu. 93 Harbi'nin Sultan'ın isteğiyle yaşandığı ve okumuş kesimlerin jurnallerle mağdur edildiği gibi tenkit edilecek bazı iddiaların yer aldığı kitap, buna rağmen Abdülhamid Han'ın tahttan indirildiği 1909 Darbesine uzanan psikolojik havayı çok iyi tasvir ediyor. Biz de Necmettin Alkan'la kitabını konuştuk...
KARİKATÜRLERİN ARKA PLANI
19. asrın sonunda karikatür sanatının nasıl bir fonksiyonu vardı?
Avrupa'da onlarca karikatür dergisi mevcuttu. Bizde de sayıları az olmak üzere bu tarz dergiler vardı. Bu yayınlarda mizah maksadı olmakla birlikte siyasi mesaj da yansıtılıyordu. O günkü idareciler ve politikaları yerden yere vurulabilmekteydi. Belki merkezden planlanan bir propaganda çalışması yoktu ama Sultan Abdülhamid hususunda olduğu gibi ortak paydada buluşabiliyorlardı.
Avrupa'da Sultan Abdülhamid hakkında normalden oldukça fazla karikatür neşredilmiş. Bu "alakanın" arkasındaki şey neydi?
Bu, hakikaten dikkat çekici bir durum. Zira Sultan Abdülhamid'in tahttan indirildiği yıl olan 1909'dan sonra Avrupa matbuatında Osmanlıya dair karikatürlerde ciddi bir azalma var. Mesela Sultan Mehmed Reşad hakkında neredeyse hiçbir karikatür çıkmıyor. Çünkü Sultan Abdülhamid'in devlete çekidüzen vermesi ve Almanlarla ittifak kurması İngilizleri rahatsız etmişti. Osmanlı üzerindeki eski ekonomik baskısını kaybeden Fransa da Sultan'dan hoşnut değildi. Abdülhamid Han'ın "Pan-İslamizm" diye adlandırılan siyaseti de rahatsızlık sebebi oldu.
Sultan Abdülhamid Avrupalıların karikatürlerinde hiç mi iyi tasvir edilmemiş?
Avrupa'da 19. asırda Sultan Abdülhamid'i müspet olarak tasvir eden karikatür sayısı üçü beşi geçmez. Kimileri onu oryantalist bir bakışla Harem'de gününü gün eden biri gibi lanse ediyor; bazıları zorba, "eli kanlı bir katil" gibi göstermeye çalışıyordu. Yayınlarda, makul bir Türk ve Abdülhamid Han tasviri yer almıyordu. Martin Luther'in bahsettiği "Zorba Türk" iftirası ile 4 asır sonra 1900'lerde neşredilen karikatürlerdeki Sultan Abdülhamid figürü müthiş bir şekilde örtüşüyor.
FİKİR HÜRRİYETİ Mİ?
Ama yapılanların, basit mizahi abartmalar olduğunu söyleyenler çıkacaktır...
O zaman Avrupa basınında çıkan Sultan Abdülhamid karikatürler mizahın ötesinde kesinlikle siyasi ajitasyondur. Günümüzde de Cumhurbaşkanı hakkında da benzer karikatürler çizilebiliyor. Almanlar buna fikir hürriyeti diyor. Ama İsrail'in politikalarını eleştiren karikatürler "antisemitik" bulunarak engelleniyor. Biliyorsunuz son olarak Netenyahu'yu elinde roketle tasvir eden bir Alman karikatürist işinden olmuştu. Avrupa'da ortak bir şuuraltı var. Bu şuuraltı, yeri geldiğinde Müslüman ve Türkler hakkında son derece kaba, hakikatle örtüşmeyen karikatürler ortaya çıkarabiliyor. 500 sene önce Avrupa'daki Türk algısı neyse, o yıllarda ve şimdi değişmedi.
REKLAM
ads by AdMatic
JÖN TÜRKLER İFTİRADA AVRUPALILARI GEÇTİ
Prof. Necmettin Alkan "Jön Türkler iktidarla mücadeleye girmişlerdi. Sultan Abdülhamid'i ne kadar alaya alırlarsa maksatlarına o kadar kolay ulaşabileceklerini düşünüyorlardı. Jön Türklerin neşrettikleri karikatürler, Sultan Abdülhamid'i İngiliz ve Fransız karikatürlerinden bile daha çok aşağılıyordu. Mesela bir Jön Türk karikatürü, Sultan Hamid'i öldürttüğü insanlardan bir zafer takı yapmış şekilde tasvir ediyordu" diyor.
ABDÜLHAMİD HAN KARŞI HAMLE YAPMADI
Peki, Sultan Abdülhamid'in hakaretamiz karikatürlere karşı tavrı ne oldu?
Avrupa'daki büyükelçiler hakaretamiz karikatürleri Yıldız Sarayı'na gönderiyorlardı. Sultan Abdülhamid, hakkında çıkan şeyleri görüyordu. Ancak bu karikatürlere, karşı hamle olarak bir şey yapmamıştır.
Abdülhamid Han'ın İttihatçı bir darbeyle tahttan indirildiğini düşününce, bu karikatürler hedefe ulaşmış galiba...
Abdülhamid Han'ın tahttan indirilmesinin önünü açan 31 Mart Vakası'nda bazı açılardan İngilizlerin, bazı açılardan da Almanların rolü olduğu anlaşılıyor. Karikatürlerle itibarsızlaştırılan Sultan Abdülhamid'in tahttan indirilmesi gerektiği kanaati insanlara empoze edildi. Bu manada karikatürler maksadına ulaşmıştır.
MURAT ÖZTEKİN