Her toplu sözleşme, maaş karmaşasını daha da arttırdı!

Yazımızda; Kamu görevlilerine toplu sözleşme hakkının tanındığı 2010 yılı Anayasa değişikliği ve 4688 sayılı Kanunla yürürlüğe konulan toplu sözleşme sistemi bağlamında toplu sözleşme uygulamasının geçmişi, bugün geldiği nokta ve geleceğe ilişkin tahminlerimize yer veriyoruz.

Kamu görevlilerinin toplu sözleşme hakkı 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan halkoylaması sonucunda kabul edilen Anayasa değişikliği ile anayasal bir çerçeveye kavuştu. 4688 sayılı Kanunda 2012 yılında yapılan değişikliklerle de uygulamaya girmiş oldu. 2012 ve 2013 yıllarını kapsayan ilk toplu sözleşme görüşmeleri 2012 yılında gerçekleştirildi ve süreç uzlaşmazlıkla sonuçlandığı için Kamu Görevlileri Hakem Kurulu devreye girdi. İlk toplu sözleşmeden bu yana 6 toplu sözleşme geride kaldı. İçinde bulunduğumuz dönemde 2022 ve 2023 yılları boyunca uygulanacak ve uzlaşma ile sonuçlanan 6. Dönem Toplu Sözleşme yürürlükte. Aşağıdaki tabloda 1. Dönem Toplu Sözleşmeden 6. Dönem Toplu Sözleşmeye kadar olan süreci madde sayılarını dikkate alarak karşılaştırdık.

Yukarıdaki tablodan madde sayıları itibarıyla hem genel hem de hizmet kolları bazında toplu sözleşmenin kapsamında bir genişleme olduğu anlaşılmaktadır. 2012 yılında 64 madde ile başlayan süreç 319 maddeye ulaşmıştır. Gelecekte de sürecin genişleme yönünde devam edeceğini değerlendirmekteyiz.

4688 sayılı Kanunun "Toplu sözleşmenin kapsamı" başlıklı 28. maddesinin ilk fıkrasında, "Toplu sözleşme; kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak kamu görevlilerine uygulanacak katsayı ve göstergeler, aylık ve ücretler, her türlü zam ve tazminatlar, ek ödeme, toplu sözleşme ikramiyesi, fazla çalışma ücreti, harcırah, ikramiye, doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri, cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardımları ve diğer mali ve sosyal hakları kapsar." hükmü yer almaktadır. Bu hükme göre toplu sözleşmelerin kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri bazında akdedilmesi gerekmektedir. Yani toplu sözleşmelerde mevcut mevzuatta yer almayan ödeme unsurlarına ilişkin düzenleme yapılması mümkün değildir.

Toplu sözleşmelere içerik olarak baktığımızda ise toplu sözleşme ile mevcut maaş unsurlarında puan, oran veya ücret temelli artışlar dışında; mevzuatta yer almayan ücret, ek ücret, ilave ücret, ilave ödeme, yangın tazminatı, karla mücadele tazminatı, kampanya primi, kadastro tazminatı, adı altında yeni ödeme unsurları ihdas edildiğini, koruyucu giyim yardımı, giyim yardımı, koruyucu gıda yardımı, toplu taşıma kartı, bazı hizmetlerden ücretsiz yararlanma gibi ilave haklar sağlandığını görmekteyiz.

Diğer taraftan 4688 sayılı Kanunun 31. maddesine göre birden fazla hizmet kolunu ilgilendiren hususların kamu görevlilerinin geneline yönelik konular arasında görüşüleceği hükme bağlanmışken farklı hizmet kollarında koruyucu giyim yardımı, koruyucu gıda yardımı, fazla çalışma ücretine ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.

Yine 31. maddenin beşinci fıkrasında, toplu sözleşmeye kurumsal hiyerarşiyi bozacak ve aynı veya benzer unvanlı kamu görevlilerinin mali ve sosyal hakları arasında kurumlar arası dengesizliğe yol açacak hükümler konulamayacağı hükme bağlanmıştır. Hizmet kollarına ilişkin toplu sözleşme hükümlerine baktığımızda bırakın farklı kurumları aynı kurumda aynı unvanlı personel arasında bile görev yerlerine bağlı olarak farklı ödemeler yapıldığı görülmektedir. Örneğin Adalet Hizmetleri Tazminatının zabıt katipleri için örneğin Ankara, Erzurum ve Çorum illerinde farklı oranlarda ödenmesi 6. Dönem Toplu Sözleşme ile kabul edilmiştir. Yine Enerji Sanayi ve Madencilik Hizmet Kolu kapsamına giren aynı kurumun farklı hizmet birimlerinde görev yapan aynı unvanlı personele farklı tutarda ödeme yapılması bu duruma ilişkin başka bir örnektir.

Toplu sözleşmelerin ortaya çıkardığı başka bir sorun alanı da aynı unvanlı personelin farklı hizmet kollarında farklı mali haklara sahip olmasıdır. Örneğin KYK yurtlarında görevli kadrolu ve sözleşmeli yurt yönetim personeline tazminat ve ek ödeme artışı getirilmişken Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığında görevli aynı unvanlı personel bu artıştan yararlanamamaktadır. Yine Sağlık Bakanlığı hastaneleri, üniversite hastaneleri ve Adli Tıp Kurumunda görevli sağlık personeli için getirilen ek ödeme artışından farklı hizmet kollarında görev yapan aynı unvanlı sağlık personeli yararlanamamaktadır. Bunun sebebi Toplu Sözleşmenin "Kapsam" başlıklı 1. maddesinde yer alan "Bu Toplu Sözleşme; kamu görevlilerinin geneline ilişkin mali ve sosyal haklarla ilgili bölümü 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarının, her bir hizmet kolu kapsamına giren mali ve sosyal haklarla ilgili bölümü ise ilgili hizmet kolu kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarının kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlileri hakkında uygulanır." hükmüdür.

Toplu sözleşme sürecinde geldiğimiz noktada kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevzuatın da bir önemi kalmamıştır. Toplu sözleşmeler ile; ilgili mevzuatta düzenlenen tutar, puan, oran, katsayı vs. gibi ödeme unsurlarında değişiklik yapıldığından söz konusu mevzuatın mutlaka yürürlükteki toplu sözleşme ile birlikte ele alınması zorunlu hale gelmiştir. Yani kanun metninde yazılı olan puan veya oran değil, toplu sözleşme ile kabul edilen puan veya oran uygulanacaktır.

Her yeni toplu sözleşme ile birlikte kamu personelinin zaten karmaşık olan mali hakları daha da karmaşık hale gelmektedir. Kanunlarda yazılı tutarlar yerine toplu sözleşme hükümleri uygulanmakta, toplu sözleşmeler ile yeni ödeme unsurları ilave edilmektedir. Sendikalar arasındaki rekabet de dikkate alındığında bir hizmet kolunda elde edilen kazanım sonraki dönemlerde diğer hizmet kollarında da talep edilmekte, kamu işvereni tarafından bu taleplere hayır demenin dayanağı da kalmamaktadır. Bugüne kadarki süreçte olduğu gibi gelecekte de toplu sözleşmelerdeki madde sayısının artacağını, aynı unvanlı personelin mali hakları arasında farklılıkların oluşmaya devam edeceğini, işçiler için aktedilen toplu iş sözleşmeleri gibi belki her kurum için fiili bir toplu sözleşme ortaya çıkacağını söyleyebiliriz. Yahut da hizmet kolu sistemi kalkacak, kamu tek bir işveren olarak kabul edilip konfederasyonlar sendika haline gelecek, mevcut sendikalar ise şubeye dönüşecektir.