TBMM'den 13 yılda 12 tezkere geçti

Türkiye'nin Lübnan'a asker gönderme tartışmalarının yapıldığı ve muhalefetin hükümeti gizli tezkere hazırlamakla itham ettiği şu günlerde, Türkiye'nin son 13 yıldan bu yana neredeyse her yıl bir tezkere çıkardığı belirlendi. Hükümetler, 1990'dan, 1 Mart krizinin yaşandığı 2003'e kadar TBMM'ye 13 tezkere sundu ve bunların 12'si kabul edildi.

Kamuoyunun son günlerde sıkça dillendirdiği ve her telafuzda yurt dışına asker göndermenin anlaşıldığı tezkere, aslında hükümetlerin TBMM'ye gönderdikleri istemlerine ilişkin resmi yazıları kapsıyor. Bu resmi yazılar, çeşitli konularla ilgili olabiliyor. Örneğin gönderilen bir yasa tasarısını geri çekmek için de tezkere yazan hükümetin, yurt dışına asker gönderme veya yabancı silahlı kuvvetlerin geçici sürelerle Türkiye'de bulunmasına dair TBMM kararı almak için de "tezkere" hazırlayıp Meclis'e sunması gerekiyor.

TEZKERE'NİN YASAL ÇERÇEVESİ NEDİR?

Anayasa'nın "Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin" başlıklı 92'nci maddesi uyarınca, yetki TBMM'de bulunuyor. Sadece TBMM tatildeyken "ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde" Cumhurbaşkanı'na da bu yetkiyi tanıyan Anayasa, diğer durumlarda TBMM'ye tanınmış olan bu yetkinin nasıl kullanılacağı ise TBMM İçtüzüğü'nün "Silahlı kuvvet gönderilmesi veya kabulü" başlıklı 130'ncu maddesinde düzenlenmiş durumda. TBMM Başkanı Bülent Arınç'ın da işaret ettiği gibi Lübnan'a asker göndermeyle ilgili olarak BM'nin net bir kararının elde bulunmaması, kararın açık olmaması durumunda hükümetin Anayasa'nın 92'nci maddesi uyarınca tezkere ile Meclis'e başvurarak izin istemesi gerekecek.

TEZKERE NASIL KABUL EDİLİR?

Anayasa'da asker gönderme veya asker bulundurma izinlerine ilişkin oylamalarda herhangi bir özel koşul getirmiyor. "Nitelikli çoğunluk" aranmadığı için tezkerenin görüşeleceği birleşimin de "toplantı yeter sayısı" olan 184 milletvekilinin bulunduğu bir sırada açılması gerekecek. Anayasa'ya göre TBMM üye tamsayısının en az üçte birine karşılık gelen 184 milletvekilinin katılımıyla konuyu tartışacak olan Genel Kurul'da, tezkerenin kabulü içinse "karar yeter sayısı" olan 138 kişinin oy kullanması gerekecek. Bu durumda en az 138 milletvekilinin katıldığı oylama sonucunda "evet" oylarının sayısının, "ret" oylarından bir fazla olması yeterli görülecek. Gizli oylama yapılacağı için parti yönetimleri bağlayıcı grup kararı da alamayacak.

13 TEZKEREDEN 12'Sİ MECLİS'TEN GEÇMİŞTİ

Lübnan'a asker gitsin mi, giderse hangi misyonu üstlensin tartışmaları sürerken akıllara Irak Savaşı nedeniyle, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için Hükümet'e yetki verilmesine" ilişkin 58.Hükümet döneminde verilen 25 Şubat 2003 tarihli Başbakanlık Tezkeresi geliyor. Bu tezkere TBMM Genel Kurulu'nda 1 Mart 2003'te reddedilmesine karşın, 1990'dan 2003'e kadar tam 13 tezkere Meclis'e sunulmuş ve bunlardan 12'si kabul edilmişti. Sonuncusu 7 Ekim 2003'te Meclis'ten geçen son 12 tezkere ve ilgili TBMM karar sayısı ve tarihleri şöyle:

"-12 Ağustos 1990 (Karar No: 107): Güvenliğimizin sağlanması için Silahlı Kuvvetlerin yurt içinde ve dışında kullanılmasına izin verilmesi hakkında karar.

-5 Eylül 1990 (Karar no: 108): Körfez Krizi Sebebiyle Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına, bu kuvvetlerin kullanılmalarına izin verilmesine dair karar.

-17 Ocak 1991 (Karar no: 126): Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına, bu kuvvetlerin kullanılmalarına izin verilmesine dair karar.

-10 Aralık 1992 (Karar No: 204-205): Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine izin verilmesine dair kararlar.

-20 Ekim 1997 (Karar no: 487): El-Halil'e (Filistin) Türkiye tarafından askeri personel gönderilmesi konusunda hükümetin yetkili kılınmasına ilişkin karar.

-10 Nisan 1997 (Karar No: 492): Türk Silahlı Kuvvetlerinin Arnavutluk'a gönderilmesi hususunda Hükümetin yetkili kılınması için, Anayasa'nın 92'nci maddesine göre izin verilmesine dair karar.

-25 Temmuz 1998 (Karar no: 587): Türk Silahlı Kuvvetlerinin Arnavutluk'a gönderilmesi hususunda Hükümetin yetkili kılınması için Anayasa'nın 92'nci maddesine göre izin verilmesine dair karar.

-13 Ekim 1998 (Karar no: 596): Kosova Krizi ile ilgili Çokuluslu Güç'e katılmak üzere Türk Silahlı Kuvvetlerinin yurt dışına gönderilmesine izin verilmesi hakkında karar.

-10 Ekim 2001 (Karar no: 722): Sürekli Özgürlük Harekatı ve devamının icrası kapsamında Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkeleregönderilmesi, yabancı silahlı kuvvetler unsurlarının Türkiye'debulunmasıkonusunda Anayasa'nın 92 ve 117'nci maddeleri uyarınca Hükümete izin verilmesine ilişkin karar.

-6 Şubat 2003 (Karar No: 759) Türkiye'deki Askeri Üs ve Tesisler ile Limanlarda Gerekli Yenileştirme, Geliştirme, İnşaat Ve Tevsi Çalışmaları ile Altyapı Faaliyetlerinde Bulunmak Amacıyla, Amerika Birleşik Devletlerine Mensup Teknik ve Askeri Personelin 3 Ay Süreyle Türkiye'de Bulunmasına İzin Verilmesine İlişkin Karar (Irak Savaşı)

-20 Mart 2003 (Karar No: 763) Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kuzey Irak'a Gönderilmesine; Bu Kuvvetlerin Gerektiğinde Belirlenecek Esaslar Dairesinde Kullanılmasına ve Muhtemel Bir Askeri Harekat Çerçevesinde Yabancı Silahlı Kuvvetlere Mensup Hava Unsurlarının Türk Hava Sahasını Türk Makamları Tarafından Belirlenecek Esaslara ve Kurallara Göre Kullanmaları İçin Gerekli Düzenlemelerin Yapılmasına, Anayasanın 92 nci Maddesi Uyarınca 6 Ay Süreyle İzin Verilmesine Dair Karar. (Irak Savaşı)

-7 Ekim 2003 (Karar No: 782) Türk Silahlı Kuvvetlerinin Güvenlik ve İstikrara Katkı Yapmak Amacıyla Irak'a Gönderilmesine; Bu Kuvvetlerin Görev ve Kullanılmasına İlişkin Gerekli Düzenlemelerin Hükümet Tarafından Yapılmasına Anayasa'nın 92'nci Maddesi Uyarınca Bir Yıl Süreyle İzin Verilmesine Dair Karar."

CUMHURBAŞKANI'NIN ROLÜ NE OLACAK?

Meclis İçtüzüğünün 130'ncu maddesi uyarınca, yurt dışına asker gönderme veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına belli bir süre için veren TBMM'nin söz konusu kararı onay için Cumhurbaşkanı'na sunulmayacak, "Meclis Kararı" olduğu için doğrudan yayımlanması amacıyla Resmi Gazete'ye gönderilecek. Ancak yine bu maddenin son cümlesinde "Bu kararı Cumhurbaşkanı uygular" hükmü yer aldığından, TBMM'nin bu kararından sonra Bakanlar Kurulu'ndan çıkacak ilgilig gizli-açık kararların uygulanması için Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in onayı gerekecek. Hükümetin, yurt dışına göndereceği asker sayısı ne olursa olsun "Yürütme"nin başı olan Cumhurbaşkanı Sezer'in onayını alması gerekeceği, benzeri onayın gönderilecek askeri birlik için yapılacak harcamalarla ilgili bir karar için de gerekeceği belirtiliyor.