Havada kalan 60 madde

12 Haziran 2011 seçimleri öncesinde Meclis'te grubu bulunan dört siyasi parti AKP, CHP, MHP ve BDP topluma yeni anayasa vaadinde bulundu. Bu vaadin sonucu olarak da seçimlerden sonra Meclis'te Anayasa Uzlaşma Komisyonu oluşturuldu. 19 Ekim 2011 tarihinde kurulan komisyona partilerin Meclis'teki sandalye sayıları doğrultusunda değil, eşit sayıda üye verdi. Her partinin üçer üye vermesi ile kurulan komisyonda her konuda oy birliği ile karar alınmasında anlaşıldı. Yani bir maddenin yazılabilmesi için dört siyasi partinin de uzlaşması gerekiyordu.

Uzlaşma Komisyonu Mayıs 2012 tarihine kadar yeni anayasaya dair görüşleri topladı. 70 bine yakın bireysel görüş, 500'e yakın kurumsal görüş komisyona iletildi. 2012 yılı sonunda Yeni Anayasa'nın yazımının tamamlanması hedefiyle çalışmalara başladı.

Komisyon çalışmaları dalgalı bir seyir izledi. CHP örneğinde olduğu gibi kimi zaman komisyonun aynı partiden üyeleri arasında bile görüş ayrılığı yaşandı. Komisyonun başkanlığını yürüten dönemin TBMM Başkanı Cemil Çiçek süreci birkaç kez uzattı. Çalışmalara güvenin tazelenmesi amacıyla Çiçek 2013 Temmuz ayı başında siyasi parti genel başkanlarını ziyaret etti. Liderler sürecin devamı yönünde fikir beyan ettiler.

O dönemde AK Parti Genel Başkanı ve Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan aynı süreçte, komisyonun gerekirse yaz ayları boyunca çalışmasını, sonuç alınamaması halinde ise dört partinin üzerinde anlaşma sağladıkları maddelerin Anayasa değişikliği paketi olarak Meclis gündemine gelmesini önerdi.

25 aylık çalışmanın sonucu

Ancak Erdoğan'ın 60 maddelik değişiklik önerisi de hayata geçmedi. Komisyon çalışmalarının tıkandı. Cemil Çiçek "Uzlaşma umudu kalmadı. Bu komisyon artık yeni anayasa yapamaz" diyerek komisyon çalışmalarının sonlandırılmasını istedi.

Ancak bu kez de muhalefet Çiçek'in önerisine karşı çıktı. Dört partiden birinin masadan kalkması halinde çalışmaların son bulabileceği belirtildi. Masadan kalkan taraf olmamak üzere muhalefet milletvekilleri toplantılara geldi, AK Parti ise muhalefetin görüşmeleri tıkadığını belirtip, Çiçek'in açıklamalarını gerekçe göstererek toplantılara katılmayı bıraktı.

En tartışmalı maddeler

Uzlaşma Komisyonu'nun çalışmalarında Anayasının başlangıç metni ve ilk maddeleri partiler arasında en çok tartışılan konular oldu.

Devletin idari yapısı konusunda AK Parti'nin teklifi muhalefette tepki yarattı. AK Parti'nin parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçilmesi önerisi kabul görmedi. BDP ise yerel yönetimlerin yetkilerinin güçleneceği, eyalet sistemini önerdi.

CHP ve MHP mevcut anayasanın ilk üç maddesinin korunmasından yana tavır koyarken, cumhuriyet, Atatürk milliyetçiliği, ve laikliğe vurgu yaptı.

Uzlaşma sağlanan başlıklar ve maddeler nelerdi?

Yaklaşık 2 yıl süreyle çalışmalarını sürdüren komisyonun üzerinde uzlaşma sağladığı maddeler, gerekçe notları ile birlikte yazıldı. Bazı maddelerin yanına "yeniden gözden geçirilecektir" notu düşüldü. Bazı maddelerde de partilerin maddeye ilişkin önerileri kayıt altına alındı. Örneğin, Temel Hak ve Hürriyet ana başlığı altında, Kişisel bilgi ve verilerin korunması ile ilgili maddede "BDP önerisi olan 'Kişilerin ırk, etnik köken, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep veya diğer inançları, dernek, vakıf, parti ve sendika üyeliği, sağlık ve özel yaşamları ile ilgili kişisel veriler toplanamaz veya işlenemez.' kavramları gerekçe notu olarak tartışılacaktır" gibi.

Uzlaşma sağlanan madde başlıkları şunlardı:

TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER

A. Temel haklar ve hürriyetler (özgürlükler)

a) Temel ilkeler

Temel hak ve hürriyetlerin (özgürlüklerin) niteliği ve bütünlüğü

b) Kişi hak ve hürriyetleri (özgürlükleri)

Hayat (yaşam) hakkı

İnsanın maddi ve manevi varlığı, bütünlüğü ve korunması

İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı

Zorla çalıştırma ve angarya yasağı

Kişi hürriyeti (özgürlüğü) ve güvenliği

Özel hayatın (yaşamın) ve aile hayatının (yaşamının) gizliliği ve korunması (Yeniden gözden geçirilecektir)

Kişisel bilgi ve verilerin korunması

Konut dokunulmazlığı (Yeniden gözden geçirilecektir)

Haberleşme hürriyeti (özgürlüğü)

Bilim ve sanat hürriyeti (özgürlüğü)

Düzeltme ve cevap hakkı

Mülkiyet ve miras hakkı

Çalışma ve sözleşme hürriyeti (özgürlüğü)

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı

Başvuru ve bilgi edinme hakkı

Suç ve Cezalara Dair Esaslar

Yabancıların durumu

d) Sosyal ve ekonomik haklar

Sağlık hakkı

Sosyal güvenlik hakkı

Çevre hakkı

Konut ve barınma hakkı

Sendika hakkı (Yeniden gözden geçirilecektir)

Çalışma, iş güvenliği ve adil ücret hakkı

Devletin sosyal ve ekonomik görevlerinin sınırı

Temel hak ve hürriyetlerin (özgürlüklerin) sınırlanması

Temel hak ve hürriyetlerin (özgürlüklerin) kullanılmasının geçici olarak durdurulması

Temel hak ve hürriyetlerin korunması

Barış içinde ve silahsızlanmış bir toplumda yaşama hakkı

Kıyıların korunması ve kıyılardan yararlanma

Tarih, kültür ve tabiat varlık ve değerlerinin korunması

Doğal servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi

Ormanların korunması ve geliştirilmesi

Özel olarak korunması gereken kesimlerin hakları

Bilgiye erişim hakkı ve bilişim özgürlüğü

Makul ve insanca hayat (yaşam) sürdürme hakkı

Kamulaştırma

Devletleştirme ve özelleştirme

Tüketicinin korunması

Yabancı ülkelerde yaşayan vatandaşlar

Sporda tahkim

Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması

YASAMA

Milletvekilliği ile bağdaşmayan işler

Milletvekilliğinin düşmesi

İptal istemi

Başkanlık Divanı

Görüşmelerin açıklığı ve yayınlanması

İDARE VE KAMU HİZMETLERİ

Yükseköğretim Düzenleme Kurulu

YARGI

Mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı

Hakimlik mesleği ve teminatı

Savcılık mesleği ve teminatı

Adli kolluk (Yeniden gözden geçirilecektir)

Adalet hizmetlerinin denetimi

Uyuşmazlık Mahkemesi

Üyelerin görev süresi ve üyeliğin sona ermesi

Anayasa Mahkemesi kararları

Anayasa şikayeti

BAŞLANGIÇ, GENEL HÜKÜMLER VE TEMEL İLKELER

Devletin şekli

Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü

Kaynak: TBMM Yeni Anayasa internet sitesi, Aljazeera