BES birikimlerini, mal bildirimi ile beyan etmek gerekir mi?

Kamu görevlilerinin bu yılın şubat ayı sonuna kadar zorunlu olarak mal bildirimlerini yenilemeleri gerekiyor.

Anayasasının 71. maddesinde; kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma sürelerinin kanunla düzenleneceği, yasama ve yürütme organlarında görev alanların bundan istisna edilemeyeceği belirtilmiştir.

3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile Kanunda sayılanların mal bildiriminde bulunmaları, bildirimlerin yenilenmesi, mal edinmelerinin denetimiyle, haksız mal edinme veya gerçeğe aykırı bildirimde bulunma halinde uygulanacak cezai yaptırımlar düzenlenmiştir. Kanunun uygulanmasını göstermek amacıyla da "Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelik" yürürlüğe konulmuştur.

657 Sayılı Kanunun 14. maddesinde yer alan, "Devlet memurları, kendileriyle, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacak ve borçları hakkında, özel kanunda yazılı hükümler uyarınca, mal bildirimi verirler." hükmüyle devlet memurlarına mal bildirimi zorunluluğu getirilmiş, ayrıca, "belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak," fiilinin karşılığı 125/D maddesinde kademe ilerlemesinin durdurulması cezası olarak belirlenmiştir.

Mal bildiriminin konusu; 3628 sayılı Kanunun 5 inci, ilgili Yönetmeliğin ise 8 inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; mal bildiriminde bulunmak zorunda olan kamu görevlileri

Kendilerine, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait mallardan; değerine bakılmaksızın taşınmaz malları (arsa ve yapı kooperatif hisseleri dahil) ve net aylık tutarının beş katından fazla değer ve tutarındaki,

Para ve para hükmündeki kıymetli kağıtları,

Hisse senedi ve tahvilleri,

Altın ve mücevheratı,

Her türlü kara, deniz ve hava taşıt araçları, traktör, biçer-döver, harman makinası ve diğer ziraat makinaları, inşaat ve iş makinaları, hayvanlar, koleksiyon ve ev eşyaları ile diğer taşınır malları,

Hakları, alacakları, borçları, gelirleri,

bildirmek zorunda olup, bildirimlerde, malların bildirim tarihindeki değerleri esas alınmaktadır. Konu hakkında detaylı bilgi almak isteyenler Mülga Devlet Personel Başkanlığı tarafından hazırlanan rehbere bakabilirler.

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile yürürlüğe girmiş olup; tasarrufların toplanması, değerlendirilmesi ve kişiye toplu para ya da maaş ödenmesi esasına dayanmaktadır.

Ödediğiniz katkı paylarının %25'ine karşılık gelen tutar devlet katkısı olarak bireysel emeklilik hesabınıza ödenmektedir. Bir katılımcının bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin toplam brüt asgari ücret tutarının %25'ini geçemez. (2020 yılı için azami 8.829 TL)

Emekli olabilmeniz için, sisteme ilk giriş tarihinden itibaren 10 yıl süreyle sistemde kalmanız ve 56 yaşınızı doldurmanız gerekir. Söz konusu şartları sağladıktan sonra sistemde kalıp katkı payı ödemeye devam edebilir ve birikimlerinizin daha da büyümesini sağlayabilirsiniz.

Emekliliğe hak kazanmanız ve bu hakkı kullanmanız durumunda,

• Bireysel emeklilik hesabındaki birikiminiz ve devlet katkısı hesabındaki tutarın bir kısmının veya tamamının defaten ödenmesini talep edebilirsiniz.
• BES'te kalıp birikimlerinizi belirleyeceğiniz geri ödeme planına göre emeklilik şirketinden kısım kısım almayı tercih edebilirsiniz.
• Birikimlerinizin bir kısmı veya tamamı ile yıllık gelir sigortası satın alarak, düzenli gelir elde edebilirsiniz.

İstediğiniz anda birikimlerinizi alarak sistemden ayrılabilirsiniz. Ayrılmanız halinde, emeklilik şirketince tarafınıza yapılacak ödemeler için elde ettiğiniz getiri tutarı üzerinden gelir vergisi (stopaj) kesintisi yapılır. Stopaj kesintisi oranı;

• Sistemden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlar için %5,
• 10 yıl süreyle sistemde kalmakla birlikte sistemden emeklilik hakkı elde etmeden ayrılan katılımcılar için %10,
• 10 yıldan az süreyle sistemde kalarak ayrılan katılımcılar için ise %15'tir.

BES'ten ayrıldığınızda ayrıca devlet katkısı hesabınızdaki tutarların;

• Sistemde en az 3 yıl kalınması durumunda %15'i,
• Sistemde en az 6 yıl kalınması durumunda %35'i,
• Sistemde en az 10 yıl kalınması durumunda %60'ı,
• Emeklilik, vefat ya da maluliyet halinde %100'ü,

tarafınıza ödenir.

Burada kısaca özetlediğimiz BES hakkında detaylı bilgilere Emeklilik Gözetim Merkezinin internet sayfasından ulaşabilirsiniz.

Yukarıdaki açıklamalara göre, BES'e zorunlu olarak dahil olunsa bile istediğiniz zaman ayrılmak mümkün. Ancak maksimum faydaya 10 yıl sistemde kalıp 56 yaş tamamlandığında ulaşılabiliyor. Sistemden çıktığınızda alabileceğiniz meblağ belli. Fakat sistem sizi kalmaya teşvik edecek şekilde dizayn edilmiş. Birikimlerinizin yönetiminde tercih hakkınız var ve sistem kamunun gözetiminde.

BES hesabının mal bildirimi konusu olduğu yönünde açık bir mevzuat hükmü mevcut değil. Ancak, mal bildirimi konusu unsurlara benzerliği yoluyla bir yorum yapılabilir.

Mal bildirimine konu olan banka mevduatına benzer yönü var, vadesinden önce paranızı çekerseniz sadece faiz/kar payından mahrum kalıyorsunuz. Parayı vadeye koyarken vadeyi bozduğunuzda alacağınız tutar yatırdığınız miktar. Paranızın nerede kullanıldığını belirleme ve bilme şansınız yok. BES' te kısmen zorunluluk var ve erken ayrılmada vergi stopajı ve devlet katkısı kaybınız olmakta. Menkul kıymetlere benzerliği var, BES birikimlerinizi o yöne kanalize edebiliyorsunuz. Ancak menkul kıymetlerinizi istediğiniz zaman piyasa fiyatlarıyla sabit komisyon oranı dışında bir kesinti olmaksızın nakde çevirebilirsiniz ve ne kadar süre elinizde tutacağınızın kararı tamamen size ait. Sonuç olarak BES birikimlerinin mal bildirimi unsurlarıyla benzer ve ayrılan yönleri var.

Zorunlu sosyal güvenlik sistemiyle de benzer yönler söz konusu. Hem Emekli Sandığı Kanununda hem de 5510 sayılı Kanunda emeklilik veya yaşlılık aylığına hak kazanamadan görevden ayrılan bir kamu görevlisine yazılı isteği üzerine toptan ödeme yapılıyor. 5434 sayılı Kanuna tabi olanlar bakımından hizmet sürelerinin her yılı için ayrıldığı tarihteki emekli keseneğine esas aylık tutarının iki katı, 5510 sayılı Kanuna tabi olanlar bakımından ise sigortalı adına bildirilen prim tutarlarının güncelleme katsayıları ile güncellenerek belirlenmiş tutarı toptan ödeme adı altında hak sahibine ödeniyor. Bilindiği üzere, Sosyal Güvenlik Kurumuna çalışandan kesilen tutar ile devlet katkısı tutarı mal bildirimine konu edilmiyor. BES tamamlayıcı bir sosyal güvenlik sistemi ve tasarrufların toplanması, değerlendirilmesi ve kişiye toplu para ya da maaş ödenmesi esasına dayanmakta.

Sonuç olarak, konuya ilişkin açık bir hüküm bulunmaması, bildirim konusu unsurlarla birebir örtüşmemesi, sistemin zorunlu sosyal güvenlik sistemiyle benzerliği ve zorunlu sosyal güvenlik sistemindeki birikimlerin bildirim konusu olmadığı dikkate alındığında BES'teki birikim tutarlarının mal bildirimine konu olmayacağı değerlendirilmektedir.