Memur, yaş haddini doldurmasına rağmen sehven çalıştırılırsa ne olur?

18 yaşından önce memurluk görevine nasıl başlanır? Memurların sosyal güvenlik işlemlerinde esas alınan doğum tarihleri nasıl belirlenir, emeklilik yaş dolumu nasıl hesaplanır, yaş haddi dolmuş olmasına rağmen çalışma durumları nasıl olur, konularını değerlendirmekteyiz.

1-18 YAŞINDAN ÖNCE MEMURLUK GÖREVİNE NASIL BAŞLANIR?

Genel kural, 18 yaşını tamamlamayan memur olarak göreve başlayamaz. Ancak, 18 yaşın altında göreve başlama halinde kazai rüşt kararı aranmaktadır, bu şartı yerine getiren 18 yaşın altında olsa da memurluk statüsünde göreve başlayabilmektedir.

Detaylar:

Kazai rüşt, Türk Medeni Kanunu Madde 12 hükmünde yer alan "Onbeş yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir." hükmü ile ergin kılınma yani bu şekilde yapılan işlem sonucunda kişinin hukuksal işlemlerini kendisinin yapmasına imkan verme durumudur ve bu şekilde kişiler artık kendi işlerini veli veya vasi olmadan yapabilecek duruma girerler.

İşte, sosyal güvenlik işlemlerinde de bu konuyla ilgili hükümler bulunur.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu Madde 40, memuriyete girişte yaş koşullarını belirlemiştir. Buna göre genel olarak 18 yaşını tamamlayanlar Devlet memuru olabilmektedirler. Ayrıca, bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve Türk Medeni Kanunu madde 12 hükmüne göre göre kazai rüşt kararı almak şartıyla Devlet memurluklarına atanabilirler.

5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu Madde 12 hükmünde de, 5434 sayılı Kanunla tanınan hakların başlangıcının 18 yaşını bitirmiş olmaları gerektiği belirlenmiştir. 5434 sayılı Kanunun Ek Madde 21 de 18 yaşın istisnası olarak, bir meslek veya sanat okulunu bitirenlerden Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre kazai rüşt kararı almak suretiyle Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığına tabi ve öğrenimleri ile ilgili görevlere atananlar hakkında, 18 yaşın bitirilmiş olması şartı aranmamaktadır.

5434 sayılı Kanunda bulunan hüküm, aynı şekilde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde 6'da da yer almaktadır.. Bu madde hükmüne göre de, 18 yaşını doldurmamış olanlar Devlet memuru olamıyor, ancak bir meslek veya sanat okulunu bitirenlerden, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyle ilgili görevlerde çalışanlar hakkında 18 yaşın bitirilmiş olması şartı aranmamaktadır.

Örnek olarak:

- Harp okulunda, Fakülte ve Yüksekokullarda TSK hesabına okuyan veya bağımsız kendi hesabına okumakta iken askeri öğrenci olanlar; astsubay sınıf okulu ve astsubay meslek yüksekokulu öğrencileri şayet öğrenci iken kazai rüşt kararı almış olurlarsa, bunların subay veya astsubay görevine fiili olarak başladıkları tarihten itibaren geçen süreleri fiili hizmet süresinden sayılmaktadır.

- Hemşirelik mezunu olup 18 yaşından önce kazai rüşt kararı alıp sağlık hizmetleri sınıfında hemşire olarak mesleği ile ilgili göreve başlarlarsa göreve başladıkları tarihten itibaren geçen süreleri fiili hizmet süresinden sayılmaktadır.

- Ancak, okudukları okullar itibariyle farklı bir meslek grubuna başlarlarsa, kazai rüşt kararı geçerli olmaz, 18 yaşını doldurdukları tarihten itibaren ki çalışmaları fiili hizmet süresinden sayılır.

2- MEMURLARIN SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİNDE ESAS ALINAN DOĞUM TARİHLERİ NASIL BELİRLENMEKTEDİR:

Devlet memurları genel olarak 18 yaşını doldurdukları zaman memur statüsünü kazanmaktadırlar.

5434 e tabi olanlar:

Gerek görevde gerekse emeklilikte geçerli doğum tarihinin hangi tarih olacağı hususu 5434 sayılı Kanun Madde 105 hükmünde açıklanmıştır. Buna göre 18 yaşın doldurulduğu tarihin tespitinde;

Memurluğa ilk kez başladıklarında Kurumlarına ibraz ettikleri nüfus cüzdanlarındaki doğum tarihleri esas alınmaktadır.

Şayet, nüfus cüzdanı ile nüfus kayıtları arasında doğum tarihleri farklı olursa nüfus kayıtları esas alınmaktadır.

18 yaşını tamamladıktan sonra yaş düzeltmesi yapılmışsa 18 yaşını tamamladıkları doğum tarihleri esas alınır.

Ayrıca, 18 yaşını tamamlamadan önce doğum tarihi itibariyle bir düzeltme yapılmışsa düzeltilen doğum tarihi esas alınır.

Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarının yaş hadleri sebebiyle emeklilik işlemleri; doğum tarihlerinde ay ve gün yazılı olmayanlar ile doğum günleri 1 Eylülden önce olanlar için 1 Eylül, doğum günleri 1 Eylül ve daha sonra olanlar için müteakip yılın 1 Eylül tarihinde yapılır.

5510 a tabi olanlar:

İlk defa zorunlu olarak çalışmaya başladıkları tarihte, yani SGK primlerine tabi olduğu tarihte nüfus kayıtlarında bulunan doğum tarihleri esas alınmaktadır.

Çalışmaya başladıkları tarihten sonra sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmamaktadır. Memur olarak göreve başladıkları tarihteki nüfus kayıtlarındaki doğum tarihleri esas alınmıştır. Yani memur göreve 25 yaşında da başlasa, bu yaşa kadar yaptıracağı yaş tashihleri geçerli olacaktır.

Yine, Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı mensuplarının 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun 40 ıncı maddesinde belirlenen yaş hadleri sebebiyle emeklilik işlemleri, doğum tarihlerinde ay ve gün yazılı olmayanlar ile doğum günleri 1 Eylülden önce olanlar için 1 Eylül, doğum günleri 1 Eylül ve daha sonra olanlar için müteakip yılın 1 Eylül tarihinde yapılmaktadır.

Değerlendirmemiz:

5434 e tabi olanlarda:

18 yaşının doldurulmasından önce yapılmış olan yaş tashihleri sosyal güvenlik hukukunda geçerli olur,

Ancak 18 yaşının doldurulmasından sonra yapılmış olanlar ise geçersiz olur.

5510 a tabi olanlarda:

Memur olarak göreve başladıkları tarihteki nüfus kayıtlarındaki doğum tarihleri esas alınmıştır. Yani memur göreve 25 yaşında da başlasa, bu yaşa kadar yaptıracağı yaş tashihleri geçerli olacaktır.

Genel değerlendirme:

Eski memurlar yaş tashihlerinde dezavantajlı olmaktadırlar. Zira, eski memurlarda 18 yaş kesin olarak belirtilmiştir.

Yeni memurlar yaş tashihlerinde avantajlı olmaktadırlar. Bunlar için 18 yaş kesin bir tarih olarak belirtilmemiş, memur olarak göreve başladıkları tarihteki nüfus kayıtlarındaki doğum tarihleri esas alınmıştır. Yani memur göreve 25 yaşında da başlasa, bu yaşa kadar yaptıracağı yaş tashihleri geçerli olacaktır.

3-YAŞ DOLUMU HESAPLAMASI;

Emeklilikte, yaşın doldurulması mı, yoksa yaşa girilen tarih mi esas alınır? Genelde bu hesaplamayı memurlar yapmaktadırlar.

Memurlar, emekli olmadan önce yaptıkları hesaplamalar, tamamıyla alacakları aylık ve ikramiye konularına endeksli olmaktadır. Tabi ki bu hesaplamada önemli olan memurun hizmet süresi ve emekli olacakları yaş grubunun hangi tarih olacağıdır.

Emeklilikte yaş hesaplamasında mutlaka yaşın dolum tarihi esas alınır, girilen yaştan gün alma kabul edilmez:

Sonuç olarak, emeklilikte yaş hesaplamalarında yaşın girildiği tarih değil, yaşın doldurulduğu tarih olmaktadır.

Örnek: 12.08.1978 doğumlu kadın veya erkek bir devlet memurunun 53 yaşına tabi olduğunu kabul ettiğimizde, ancak bu yaşın dolum tarihinde emekliliğe hak kazanır. Yani 12.08.1978 + 53 = 12.08.2031 tarihinde yaşını doldurmuş olur. Ancak bu tarihten sonra hizmet süresi de tamamsa emekli olabilir.

22.10.1958 doğumlu bir devlet memuru yaş haddinden (Kadın veya erkek memur 65 yaşından dolayı) emekliye sevki 65 yaşını dolduracağı tarihte olur. 22.10.1958 + 65 = 22.10.2023 tarihinde kurumu bu kişiyi emekliye sevk eder. Yani 22.10.2022 tarihi yaşa girildiği tarih olur, bu tarihte resen emeklilik olmaz, resen emeklilik 65 yaşının biteceği 22/10/2023 tarihinde olur.

4-YAŞ HADDİNDEN ZORUNLU EMEKLİLİK İŞLEMİNİN GÖZDEN KAÇIRILMASI, YANİ FAZLADAN ÇALIŞMA SÜRELERİNİN OLMASI DURUMUNDA İŞLEM NASIL OLUR?

Bir memur zorunlu olarak görev yapabileceği (genel olarak 65 yaş haddini) yaş haddini doldurmasına rağmen hatalı olarak veya yanlış yaş hesaplanması sonucunda çalışmaya devam ederse/ettirilirse bu memurun yaş haddini doldurduğu tarihten sonraki süreleri emeklilik işlemlerinde hizmet olarak dikkate alınmaz. 65 yaşını doldurmuş bir memur, memur olarak görev yapamayacağından 65 yaşından sonraki süreleri emeklilik işlemlerinde dikkate alınmaz. Ancak, bu şekilde çalışmalar emeklilik hizmetlerinde dikkate alınmasa da fiilen bir çalışma olduğundan kendilerine ödenen görev aylıklarının geri tahsil edilemeyeceğini de belirtebiliriz. Yani bu şekilde bir çalışma memur için hiçbir zaman olumsuz bir duruma (emekli aylığı, emekli ikramiyesi, görev aylığı vb. gibi) yol açmayacağını da söyleyebiliriz.