Tezli ve tezsiz yüksek lisansı denk gören düzenlemeler değiştirilmelidir

Soru: Bilindiği üzere tezsiz yüksek lisans yapanlar ile tezli yüksek lisans yapan memurlara 1 kademe ilerlemesi verilmektedir. Aslında tezsiz yüksek lisans ile tezli yüksek lisans arasında dağlar kadar fark olduğu, tezin yoğun emek gerektiren, belgesi alındığında da uzmanlık statüsüne sahip olunan bir konuma geçildiği düşünüldüğünde tezsiz yüksek lisans ile tezli yüksek lisansa aynı kademe ilerlemesinin verilmesi ne kadar doğrudur?

Cevap: Lisansüstü eğitime bağlı olarak memurlara ilave kademe verilmesi ilk olarak 657 sayılı Kanunun 36. maddesinde 1970 yılında yapılan değişiklikle yürürlüğe konuldu. Bu değişiklik sonucunda "yüksek öğrenimlerini tamamladıktan sonra Devlet memurluğuna girmeden önce yüksek öğrenim üstü uzmanlık öğrenimi görenlerin başariyle tamamladıkları her öğrenim yılı için bir kademe ilerlemesi tıpta uzmanlık belgesi alanlarla diğer öğrenim dallarında doktora yapanlara bir derece yükselmesi" uygulaması hayata geçmiş oldu.

Bu hükümde lisansüstü eğitim ifadesine yer verilmemesi sonucu ortaya çıkan sorunların çözümüne yönelik olarak madde hükmü 1975 yılında 1897 sayılı Kanunla değiştirildi ve günümüzde yürürlükte bulunan halini aldı. Devlet Memurları Kanununun 36/A-9 maddesinde "Memurluğa girmeden önce veya memuriyetleri sırasında yüksek öğrenim üstü master derecesi almış olanlarla yüksek öğrenim kurumlarında en az bir yıl ilave öğrenim yaparak lisans üstü ihtisas sertifikası alanlara bir kademe ilerlemesi, tıpta uzmanlık belgesi alanlara, meslekleri ile ilgili öğrenim dallarında doktora yapanlara bir derece yükselmesi uygulanır.
Master derecesini alıp bir kademe ilerlemesinden yararlanan memura, mesleği ile ilgili öğrenim dalında doktora yaptığı takdirde iki kademe ilerlemesi uygulanır." hükmü yer almaktadır.

YÜKSEK LİSANSIN KONUSUNUN BİR ÖNEMİ VAR MI?

Bu hükmün uygulanmasında, ilave kademe alabilmek için yüksek lisansın konusunun memurun göreviyle ilgili olup olmamasının, öğrenim süresinin veya tezli-tezsiz olmasının bir önemi bulunmamaktadır. Mülga Devlet Personel Başkanlığının görüşleri de bu yöndedir.

Diğer taraftan 2547 sayılı Kanunun 3. maddesinde yüksek lisans, "(Bilim uzmanlığı, yüksek mühendislik, yüksek mimarlık, master): Bir lisans öğretimine dayalı, eğitim - öğretim ve araştırmanın sonuçlarını ortaya koymayı amaçlayan bir yükseköğretimdir." olarak tanımlanmış olup, bu tanımda eğitimin süresine veya tezli-tezsiz olmasına değinilmemiştir. Kanunun 44/c maddesinde ise "Yatay geçiş ve çift ana dal eğitiminin usul ve esasları ile azami öğrenim süreleri, lisansüstü eğitim usul ve esasları ile öğrenim süreleri Yükseköğretim Kurulu tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir." denilmektedir.

2547 Sayılı Kanunun 1981 yılında yürürlüğe konulan ilk halinde ise yüksek lisansın bir lisans öğretimine dayalı, eğitim-öğretim ve araştırmayı içeren en az iki yarıyıllık veya ortaöğretime dayalı en az on yarıyıllık programı kapsayan bir yüksek öğretim olduğu ifade edilmiştir. Kanunun ilk halinde yer alan 65. maddesinde lisansüstü öğretim esaslarının Üniversitelerarası Kurul tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenleneceği hükme bağlanmıştır.

2547 sayılı Kanun öncesinde yürürlükte bulunan 1750 sayılı Üniversiteler Kanununda lisansüstü eğitime ilişkin hususların üniversitelerce yürürlüğe konulacak yönetmeliklerle düzenlenmesi öngörülmüş olup bu dönemde tüm yükseköğretim kurumlarını kapsayan ortak bir yönetmelik çıkarılmamıştır.

2547 sayılı Kanuna dayalı olarak Üniversitelerarası Kurul tarafından hazırlanan Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği 6 Ekim 1982 tarihli ve 17830 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olup, Yönetmeliğin 7. maddesinde, "Yüksek lisans öğretiminin derslerinin birbirini izleyen 2 yarıyıl içinde tamamlanır. Bu dersler için üniversitenin lisans kademesi öğretim yönetmeliği hükümleri uygulanır. Ancak, sınava girme hakkını elde edemeyen veya sınava girip de tam notun % 65'inden aşağı not alan öğrenciyi bir yarı yıl ek süre tanınır. Bu süre sonunda da başarılı olmayan öğrencinin üniversite ile ilişkisi kesilir." hükmü, 8. maddesinde, "Derslerini başarı ile tamamlayan öğrenci, danışmanı yönetiminde, en çok birbirini izleyen iki yarı yıl içinde en az sınama ve inceleme niteliği taşıyan bir tezi hazırlamak zorundadur. Sanat alanlarında tez yerine bir sanat eseri yapılabilir. Gerekli hallerde Enstitü Yönetim Kurulu bu 2 yarı yıllık süreye 1 yarı yıl daha ekleyebilir." hükmü, 9. maddesinde, "Enstitü Yönetim Kurulu tezi veya sanat eseri tamamlayan öğrencilere içinde danışmanın da bulunacağı 3 öğretim üyesinden oluşan bir Jüri tayin eder, Jüri öğrenciyi en az 45 dakika ile 1,5 saat arasında tez savunmasına tabi tutar. Sınav sonunda tez başarılı bulunmuşsa bir tutanakla durum ilgili Enstitüye en çok 3 gün içinde bildirilir. Başarısız bulunan tezlerin düzeltilmesi veya yeni bir tez hazırlanması için öğrenciye 1 aydan az olmamak üzere 1 yarı yıla kadar süre tanınır. Tekrar başarısızlık halinde öğrencinin üniversite ile ilişkisi kesilir." hükmü 10. maddesinde ise, "Başarılı öğrenciye yüksek lisans öğretiminden sonra bilim veya sanat alanının özelliğine göre verilecek unvanı belirleyen ve ilgili Enstitü Müdürü ile üniversite Rektörünün imzasını taşıyan bir diploma verilir." hükmü yer almaktadır.

Bu hükümlerden özet olarak; yüksek lisansta tez aşamasının zorunlu olduğu, verilen uzatmalar hariç eğitim süresinin ise iki yarı yılı ders, iki yarı yılı da tez hazırlama dönemi olmak üzere dört yarı yıl olduğu anlaşılmaktadır.

Yukarıda yer verilen Yönetmelik 1 Temmuz 1996 tarihli ve 22683 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılmış, yeni Yönetmelikte bir yenilik olarak tezsiz yüksek lisansa yer verilmiştir. Yönetmeliğin 16. maddesinde tezsiz yüksek lisans programını tamamlama süresinin en fazla altı yarı yıl olduğu hükme bağlanmıştır. Yönetmeliğin 10. maddesinde tezli yüksek lisans programının tamamlanma süresinin dört yarıyıl olduğu ifade edilmiş, bu sürede tezini hazırlayamayan öğrenciye iki yarıyıla kadar ek süre verilmesi öngörülmüştür.

Bahsi geçen Yönetmelik 20 Nisan 2016 tarihli ve 29690 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile yürürlükten kaldırılmıştır. Günümüzde halen yürürlükte bulunan bu Yönetmeliğin 6. ve 7. maddelerinde; tezli yüksek lisans programının öğrencinin bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak bilgilere erişme, bilgiyi derleme, yorumlama ve değerlendirme yeteneğini kazanmasını sağladığı, ders, seminer dersi ve tez çalışmasından oluştuğu, süresinin dört yarıyıl olduğu, iki yarıyıl uzatma verilebileceği, senato tarafından kabul edilecek yönetmelikle programın süresinden önce tamamlanmasının mümkün olduğu ifade edilmektedir.

Yönetmeliğin tezsiz yüksek lisans programına ilişkin 11. ve 12. maddelerinde ise; tezsiz yüksek lisans programının öğrenciye mesleki konularda bilgi kazandırarak mevcut bilginin uygulamada nasıl kullanılacağını gösterdiği, programın dersler ile dönem projesi dersinden oluşacağı, programın süresinin en az iki en fazla üç yarıyıl olduğu belirtilmektedir.

Görüldüğü üzere mevcut mevzuatta tezli ve tezsiz yüksek lisans programının amacı, kapsamı ve süresi tamamen farklı düzenlenmiştir.

Giriş kısmında da belirttiğimiz gibi yüksek lisans yapan memurlara bir kademe verilmesine ilişkin 657 sayılı Kanunun 36/A-9 maddesinin uygulanmasında yüksek lisansın süresi ile tezli mi yoksa tezsiz mi olduğunun bir önemi bulunmamaktadır. Ancak, sözkonusu hükmün yürürlüğe konulduğu tarihte tezsiz yüksek lisans programı olmadığı gibi 1996 yılındaki yönetmelik düzenlemesine kadar da olmamıştır.

Bir bakıma maç başladıktan sonra kurallar değişmiş, yüksek lisans 657 sayılı Kanunla bir kademe verilmesine ilişkin düzenlemenin yürürlüğe konulduğu tarihteki halinden amaç, süre ve kapsam yönüyle farklı bir yöne evrilmiş, tezli yüksek lisans mezunları için getirilmiş bir uygulama bu şekilde tezsiz yüksek lisans mezunlarını da kapsar hale gelmiştir.

Sonuç olarak hali hazırda süresi veya tezli-tezsiz olup olmadığına bakılmakasızın yüksek lisans mezunlarına ilave bir kademe verilmekte olup, bu durum tez aşamasının gerek süre gerekse de gerektirdiği yoğun emek düşünüldüğünde tezli yüksek lisans yapanlar aleyhine bir dengesizlik oluşturmaktadır. Bu dengesizliğin giderilmesi için hem ilgili kurumlar hem de yasa koyucu tarafından konunun ele alınarak, tezli yüksek lisans programı mezunlarına ilave bir kademe daha verilmesi konusunun gündeme alınmasının uygun olacağını değerlendirmekteyiz.