Milli gelir hesabı değişiyor

Milli gelir hesaplama yöntemi AB'ye uyum çerçevesinde değiştiriliyor. Fahişelik ve uyuşturucu gibi yasaklanmış alanlardan elde edilen gelirin de dahil edileceği yeni sistem milli geliri artıracak

Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) gayri safi milli hasıla (GSMH) sonuçlarını revize ediyor. Revizyonda baz yılı 1998 olarak değiştirilecek. Sonuçlar Mart 2005'te açıklanacak.

Eksik kapsanan özel finans kurumları (ÖFK) ve bağımsız kurullar hesaba dahil edilecek. DİE, yasalarla yasaklanmış olan 'fahişelik ve uyuşturucu' gibi üretimi de kapsama almak için çalışma yapıyor. Yeni sistemle yapılacak hesaplamalarda milli gelirin yüzde 35-45 artması bekleniyor.

AB'ye uyum çerçevesinde tüm ulusal hesaplarını ESA 95 (European System of Accounts) standartlarına uydurmak için çalışan DİE, çalışmalarında sona yaklaştı. Dönemler itibarıyla GSMH sonuçlarını revize edecek DİE, bu kapsamda, mevcut sistemde 1987 olan baz yılı, sanayideki son input-output değerlerinin çıktığı 1998 olarak değiştirecek ve hesaplar buna göre yapılacak.

Yeni sistemde eksik kapsam giderilecek. Mevcut sistemde üretim yöntemiyle hesaplanan GSMH rakamlarında kapsam dışında kalan ÖFK'lar, leasing, factoring şirketleri ve bağımsız kurullar sisteme eklenecek. DİE, ESA95 kapsamında üretim sınırı içinde yer alan kalemler konusunda da çalışma yapıyor. Buna göre, 'fahişelik ve uyuşturucu' üretimi gibi yasaklanmış üretimin de kapsama alınması planlanıyor.

Sanat eserleri de kapsama giriyor
Yasalarla yasaklanmış üretim konusunda İçişleri Bakanlığı'ndan suç istatistiklerini isteyen DİE, diğer ülkelerin de neler yaptığına bakarak, söz konusu üretimi kapsama alacak. Kitap yazma ve beste yapma gibi edebi-sanat eserlerine de üretim olarak bakılacak. Çiftçilerin, nihai tüketimleri için ürettiği tarımsal ürünler de üretim kapsamına alınacak. Türkiye'de kayıt dışı ekonominin ve kayıt dışı işgücünün önemli bir kaynağını kendi hesabına çalışanlar ve küçük ölçekli işyerleri oluşturuyor. DİE, hanehalkı işgücü anketi (HİA) ve genel sanayi ve işyerleri sayımı (GSİS) sonuçlarını analiz ederek, HİA ile yıllık imalat sanayi istatistiklerini karşılaştırıp aradaki farkla imalat sanayinde kayıtdışı çalışanları buluyor. Kayıt dışı çalışanların yarattığı katma değer hesaplanarak, GSMH hesaplarına ekleniyor. Ancak ESA 95'te eksik kapsamın giderilmesi ve tam kapsamın sağlanması amacıyla Hanehalkı işgücü anketlerinin ve nüfus sayımı sonuçlarındaki istihdam verilerinin kullanılarak, değerlendirme yapılması öngörülüyor.

Devlet İstatistik Enstitüsü, ESA95'e uyum çalışmaları kapsamında reel gelişmelerin izlenmesinde 'zincirleme endeksi' metoduna geçecek. Buna göre, reel gelişmelerde baz yılındaki fiyat yapısı değil, bir önceki yılın fiyat yapısı esas alınmış olacak. Yani hesaplamalarda 1998 baz yılı olarak kullanılırken, sabit fiyat artış hızı hesaplamalarında bir önceki yılın fiyatları karşılaştırılacak.

Kağıt üzerinde yüzde 40 kazanç
DİE'nin çalışmalarının ardından bugüne kadar açıklanan GSMH sonuçları yükselecek. DİE net rakam vermese de yüzde 35 ile 45 arasında rakamların artacağı belirtiliyor. DİE, 2002 rakamlarının çıkmasının ardından da 2002'yi baz yılı alarak, GSMH rakamlarını revize edecek.

Çalışmalarla ilgili bilgi veren DİE Başkanı Ömer Demir, milli gelir rakamlarının tüm dünyada sürekli revize edildiğine dikkat çekerken, "Ticaret sektöründeki büyümeyi ele alırken, tek tek ticari sektörlerde faaliyet gösteren şirketler bulunuyor. Marj yöntemiyle gelir hesaplanıyor. Ancak burada kullanılan katsayıların değiştirilmesi lazım. Ayrıca 'hangi sektör ne kadar katma değer yaratıyor' sorusuna kapsamın genişletilmesi lazım. Bu çalışmaları yapıyoruz" diye konuştu.

Sistem nasıl işliyor?
Bir ülkede belli bir dönemde mal ve hizmet üretiminden doğan üretim faktörlerinin toplam parasal değerini ifade eden milli gelir, gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) yurtdışından gelen net faktör gelirlerinin (işçi gelirleri, müteşebbis gelirleri, kâr transferleri, dış borç faiz ödemeleri) eklenmesiyle bulunuyor.
DİE, mevcut sistemde milli geliri, 1987 yılı fiyatlarını baz alarak, üçer aylık dönemler itibarıyla üretim ve harcama yöntemlerine göre hesaplıyor.
GSMH hesapları dönemler ve yıllar itibarıyla anketlere dayalı olarak yapılıyor. Hesaplamalar işyerlerinin muhasebe kayıtlarına dayanıyor. Hesaplamalar Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan Ulusal Hesaplar Sistemi'ne (System of National Accounts-SNA 93) göre yapılıyor.
GSMH hesaplamalarında; gösterilen faaliyet kollarına göre, tarım, sanayi, inşaat sanayi, ticaret, ulaştırma ve haberleşme, mali kuruluşlar, konut sahipliği, serbest meslek ve hizmetleri, izafi banka hizmetleri, devlet tarafından verilen hizmetler, kâr amacı olmayan kuruluşlar kullanılıyor.

radikal