Maaş Kalemleri Bir Dereceden Nasıl Etkileniyor?

08.02.2005 tarihinde "Bir Derece Hangi Maaş Kalemlerini Etkiliyor?" başlığı yayımlamış dosyayı görmek için tıklayın.

Bir derecenin bir memuru nasıl etkilediği hiçbir yazılı veya görsel bazında net olarak ifade edilmemiştir. Zira onlarca maaş kalemi bulunmakta olup, bu maaş kalemlerinden bazıları sabit, bazıları unvana bağlı, bazıları kadro derecesine bağlı, bazıları da kazanılmış hak aylığına bağlıdır. Dolayısıyla bir derecenin hangi maaş kalemlerini etkilediğini bilmek gerekmektedir. Bunun içinde maaş kalemleri hakkında bazı özet bilgilere sahip olmak gerekmektedir. Bu çerçevede aşağıda da unvan bazında bir artış değil de maaş kalemlerinden örnekler verilerek bir derecenin neleri etkilediği açıklamaya çalışılacaktır.

Öncelikle şunu belirtmek gerekmektedir. Bir derece verilmesine ilişkin Kanun, kapsamındaki kamu personelinin kazanılmış hak aylığını ve emeklilik keseneğine esas aylıklarını etkilemektedir. Yani kamu personelinin tamamının kadro derecesini etkilememektedir. Bu Kanun gereğince kazanılmış hak aylığı yükseltilen bazı memurların yükselebileceği boş kadro varsa bu personellerin kadro dereceleri de yükseltilebilmektedir. Ancak, bazı unvanlar için 4, 3, 2 ve 1'inci dereceli kadrolar bulunmadığı için bunların zam ve tazminatları etkilenmemektedir. Buna göre maaş kalemlerinden sadece gösterge, ek gösterge, fazla çalışma ücreti, döner sermaye ve bazı personel açısından zam ve tazminatlar etkilenmektedir. Gösterge, ek gösterge, diğer maaş kalemleri ve zam ve tazminatların kanuni dayanakları ve miktarları şu şekildedir.

1-Gösterge Aylığı: 657 sayılı Kanunun 43 üncü maddesinin (A) bendi uyarınca belirlenmektedir. Memur aylık katsayısı ile çarpılmakta olup, unvana göre değişmemektedir. Gelir ve damga vergisi ile emekli kesintisine tabidir.

Formülü: Gösterge Aylığı= Gösterge Rakamı*Aylık Katsayı

Örnek: 8/3'deki memurun gösterge aylığı: 690*0,0401=27,68 YTL'dir. Bu örnekteki kişinin kazanılmış hak aylığı 7/3'üne geleceğinden, gösterge aylığı: 740*0,0401=29,67 YTL olacaktır. Brüt 1,99 YTL'lik artış vardır.

2-Ek Gösterge Aylığı: 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa ekli ek gösterge cetvellerinde düzenlenmiştir. Unvan ve dereceye göre değişmektedir. Memur aylık katsayısı ile çarpılmaktadır. 1995/4625 sayılı Danıştay kararı gereğince, kazanılmış hak aylığına esas dereceler ek gösterge aylığının hesaplamasında kullanılmaktadır. Gelir ve damga vergisi ile emekli kesintisine tabidir.

Formülü: Ek Gösterge Aylığı=Ek Gösterge Rakamı*Aylık Katsayı

Örnek : 7. derecedeki öğretmenin ek gösterge aylığı:500*0,0401=20,05 YTL'dir. Bu örnekteki kişinin kazanılmış hak aylığı 6'ncı dereceye geleceğinden, ek gösterge aylığı: 800*0,0401=32,08 YTL olacaktır. Brüt 12,03 YTL'lik artış olacaktır.

3-Zam ve Tazminatlar:

a-Zamlar: 657 sayılı Kanunun 152'nci maddesinin verdiği yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılan 2004/6996 sayılı Yan Ödeme Kararnamesinde belirlenmiştir.Belirlenen puanlar yan ödeme katsayısı ile çarpılmaktadır. Gelir ve damga vergisine tabidir.

Formül: Zam Tutarı=Yan Ödeme Puanı (İş Güçlüğü+ İş Riski+ Temininde Güçlük +Mali Sorumluluk Zamları)* Yan Ödeme Katsayısı

Bir derece, zamları, çok sınırlı sayıda unvan için etkilemektedir. Etkilenen unvanlar, bir dereceden, belirtilmeye gerek duyulmayacak derecede, az etkilenmektedir. Örneğin, 5. dereceli bir uzmanın iş güçlüğü zam puanı 550 iken 4. dereceli uzmanın zam puanı 600'dür. 50*0,0126=0,63 kuruşluk bir atış olacaktır.

b-Tazminatlar: Oranlar 2004/6996 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında belirlenmiştir. En yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) brüt tutarı, belirlenen oranla çarpılarak bulunmaktadır. Sadece damga vergisine tabidir.

Formül: Ödenecek Tazminat Miktarı=En Yüksek Devlet Memuru Aylığı*Tazminat Oranı

Özel Hizmet Tazminat Oranlarına Örnekler

Aşağıda verilen tüm örneklerde göz önüne tutulması gereken husus bir üst derecenin zam ve tazminatını alabilmek için, mutlaka üst dereceli aynı unvan ve dereceli bir kadronun olması gerektiğidir. Örneğin 4. dereceli bir memur kadrosu hiçbir kamu kurumunda yoktur. Bu nedenle beşinci derecedeki bir memur 4. dereceli memur kadrosu olmadığı için bir derecenin getirdiği zam ve tazminattan yararlanamayacaktır. Aynı durum 3. dereceli şefler içinde geçerlidir. Zira, 2. derecede şef kadrosu bulunmamaktadır.

Zam ve tazminatlardan etkilenecek personele örnek vermek gerekirse; 5 inci dereceli kadroda bulunan bir Veri Hazırlama Kontrol İşletmeninin 5289 sayılı Kanun gereğince kazanılmış hak aylık derece ve kademesi 4'üncü dereceli kadroya yükseltilecek ve Özel hizmet tazminatı % 49'dan %55'e yükselecektir. Çünkü, 4'üncü dereceli kadroda Veri Hazırlama Kontrol İşletmeni bulunmaktadır. Bu durumun mali getirisi ise: 9500*0,0401*%6=23 YTL olacaktır. Bu tutardan %0,6 oranında Damga Vergisi kesilecektir.

Teknik Hizmetler: Genel olarak, dereceler arasındaki kırılma 5 ile 4 arasındadır. 5. dereceli mühendis bir derece ile 4. dereceden aylık almaya başladığında, özel hizmet tazminat oranı %5 artmaktadır. Bu da; 9500*0,0401*%5= 19,04 YTL'lik brüt artış demektir.

2004/6996 sayılı kararnamede teknik hizmet sınıfı açısından söyleyecek olursak, genel olarak yüksek öğrenim görmüş teknik personel açısından 1-4 derece arasındaki özel hizmet tazminat oranı ile diğer derecelere uygulanan özel hizmet tazminat oranı arasında %5 farklılık bulunmaktadır. Teknisyenler açısından dereceler arasındaki kırılma 6 ile 5 arasındadır. 6. dereceli teknisyen, bir derece ile 5. dereceden aylık almaya başladığında, özel hizmet tazminat oranı %2 artmaktadır. Bu da; 9500*0,0401*%2= 7,62 YTL'lik brüt artış demektir.

Sağlık Hizmetleri: Genel olarak dereceler arasındaki kırılma 5 ile 4 arasındadır. Yukarıda açıklanan durum yüksek öğrenim gören, sağlık personeli için de geçerlidir. Beşinci derecede olan yüksek öğrenim görmüş bir sağlık personeli dördüncü dereceden aylık almaya başlandığında özel hizmet tazminatındaki artış oranı %5 civarındadır. Öğrenim süresi 4 yıldan az olan diğer sağlık personeli bakımından artış oranı %2 ile %3 arasında değişmektedir.

5. derecedeki uzman veteriner hekimin 4. dereceden aylık almaya hak kazanması halinde özel hizmet tazminatındaki artış oranı %10'dur. Uzman olmayanlarda artış oranı %5'tir.

Eğitim ve Öğretim Tazminatı: Dereceler arasındaki kırılma yine 5 ile 4 arasındadır. 5. dereceden aylık almaya hak kazanan bir öğretmen bir derece ile 4. dereceden aylık almaya başladığında, özel hizmet tazminat oranı %2 yükselmektedir. Bu da= 9500*0,0401*%2= 7,62 YTL'lik artış demektir.

Din Hizmetleri Tazminatı: Bu grupta en yüksek artış mesleği ile ilgili yükseköğrenim görerek vaiz kadrolarına atananlarda olmaktadır. Bu memurlardaki artış, 9500*0,0401*%25=95,24 YTL tutarındadır. Diğer unvanlardaki kırılma yine 5 ile 4. derece arasındadır ve bu kırılmadaki özel hizmet tazminatı artış oranı %1'dir.

Emniyet Hizmetleri Tazminatı: Bu hizmet sınıfında da esas kırılma, 5 ile 4. derece arasında olmaktadır. 5. dereceden aylık almaya hak kazanan bir polis memuru bir derece ile 4. dereceden aylık almaya başladığında, özel hizmet tazminat oranı %7 oranında yükselmekte olup, bu da 9500*,0401*%7= 26,66 YTL etmektedir.

8. derecede iken bir derece ile 7. dereceden aylık almaya başlayacak olan polis memurunun özel hizmet tazminatında %9'luk artış olmaktadır.

5. dereden 4. dereceye inen başkomiserler, komiser ve komiser yardımcılarının özel hizmet tazminatındaki artış oranı da %5'tir.

Adalet Hizmetleri Tazminatı: Bu grupta bir dereceden en çok yararlanan zabıt katipleridir. 5. dereceden aylık almaya hak kazanan bir zabıta katibi, bir derece ile 4. dereceden aylık almaya başladığında, özel hizmet tazminatı %19 artmaktadır. Bu da; 9500*,0401*%19= 72,38 YTL etmektedir. Müdür, sayman, müdür yardımcıları ve sivil savunma uzmanları açısından kırılma 5 ile 4. derece arasındadır. Bu iki derece arasındaki özel hizmet tazminat artış oranı %10'dur.

4-Diğerleri : Burada sayılan ana kalemlerin dışında bazı kurumlarda farklı ödeme kalemleri bulunmaktadır. Eğer bu ek ödeme kalemleri unvana veya kadro derecesine değil de aylık alınan dereceye bağlanmış ise bu halde bu kalemler de bir derece artışından etkilenecektir. Başbakanlıkta çalışan personelin aldığı fazla çalışma ücreti bu kalemlerden birisidir. Fazla çalışmalar aylık alınan dereceye göre belirlenmiştir. Örneğin 6-4. dereceden aylık alanlara en yüksek devlet memuru aylığının %25-30'u tutarında fazla çalışma ücreti verilmektedir. Bu halde kişi 7'nci dereden aylık alıyorsa kazanılmış hak aylık derecesi artacağından, fazla çalışma ücreti de artacaktır.

Aynı durum döner sermaye ödemeleri için de geçerlidir. Bu ödemelerden bazıları unvana bazıları da aylık alınan dereceye bağlanmıştır. Aylık alınan derece arttığı için kişinin alacağı döner sermaye miktarı da artacaktır.

Bir dereceden etkilenmeyecek olan maaş kalemleri?

Taban aylığı; 1.000 gösterge rakamının taban aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunan miktarı ifade etmektedir. Bu nedenle bir dereden etkilenmez.

Kıdem aylığı hizmet süresine göre belirlenmektedir. Bir dereden etkilenmez.

Aile yardımı eş ve çocuğa göre değişmektedir. Bir dereden etkilenmez.

Lojman tazminatı 2005 yılında kaldırılmıştır. Bir dereden etkilenmez.

Yabancı dil tazminatı KPDS'den alınan puanlara göre belirlenmektedir. Bir dereden etkilenmez.

Görev ve temsil tazminatının her ikisi de makam tazminatına göre hesaplanmaktadır. Makam tazminatı birinci derede ve IV sayılı cetvelde gösterilenlere verilmektedir. Bir dereden istisnai olarak etkilenir. Örneğin 2'nci derece Doçent Kadrosunda bulunan bir öğretim üyesinin kazanılmış hak aylığı 1'inci dereceye yükselirse 2000 gösterge rakamı üzerinden makam tazminatı alacaklar. Bu nedenle 8000 gösterge üzerinden görev tazminatı da alacaklardır. Toplam getiri bu personel için 10.000 * 0,0401= 401 YTL olacaktır. (%0,6 Damga Vergisi kesilecek)

Emekli keseneği ve gelir ve damga vergisi neler üzerinden alınmaktadır?

Emekli Sandığı Kesintisi: Gösterge Aylığı ve Ek Gösterge Aylığı üzerinden emekli keseneği kesilmektedir. Ayrıca, en yüksek devlet memuru maaşının belirli oranlarının da emekli matrahına ilave yapılarak toplam tutar üzerinden kesinti yapılmaktadır. Bu ilave matrah da ek göstergeye göre değişmektedir.

Gelir Vergisi: Gösterge Aylığı, Ek Gösterge Aylığı ve Yan Ödeme Aylığı (Zamlar) üzerinden gelir vergisi kesilmektedir.

Damga Vergisi: 01.07.1964 tarih ve 484 sayılı Damga Vergisi Kanununa göre kesilmektedir. Yukarıda yer verilen temel ödeme kalemlerinden aile yardımı ödeneği hariç tüm ödeme kalemlerinden kesilmektedir. (Binde 6)