Vergi iade sisteminde yapılan değişikliğin açıklaması

ÖNCEKİ SİSTEM

Önceki sistemin mevzuat dayanağı 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 121'inci maddesi idi... Bu maddeye göre bir vergi dilimi tarifesi uygulanmaktaydı. İlgi madde şu şekildedir:

"Ücretlilerde vergi indirimi:
Mükerrer Madde 121 ? (Değişik:9/4/2003-4842/15 md.)
Gerçek ücretlerin vergilendirilmesinde, mükellefin kendisi, eşi ve çocukları ile ilgili eğitim, sağlık, gıda, giyim ve ikamet edilen konuta ait kira harcamalarının yıllık toplam tutarının; (1)
- 3 milyar liraya kadar % 8'i ,
- 6 milyar liranın 3 milyar lirası için % 8'i, aşan kısmı için % 6'sı,
- 6 milyar liradan fazlasının, 6 milyar lirası için % 7'si, aşan kısmı için % 4'ü,
Ücretlinin ertesi yılda ödeyeceği gelir vergisinden mahsup edilir veya işverenler aracılığı ile kendisine nakden iade edilir.
Şu kadar ki; harcamaların Türkiye'de yapılması, gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınan belgelerle tevsik edilmesi ve bu belgelerin işverene verilmesi şarttır. Mahsup hakkı kazanılan tutarın hesaplanmasında dikkate alınan harcama tutarı, vergi matrahının toplamını geçemez.
Ücretlilerin harcama belgelerinin işverene ibrazı, beyanı ve verginin mahsup veya iadesine ilişkin süreleri tespit etmeye, iadeyi nakden veya mahsuben yaptırmaya, (?) (2) ve uygulamanın usul ve esaslarını belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir."

(1) Bu maddede yer alan ücretlilerde vergi indirimi uygulamasında esas alınan tarife 2005 yılı harcamalarına uygulanmak üzere 20/12/2004 tarihli ve 2004/8295 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının Eki Kararın 10 uncu maddesiyle aşağıdaki şekilde yeniden belirlenmiştir.
3.300 Yeni Türk Lirasına kadar %8'i
6.600 Yeni Türk Lirasının 3.300 Yeni Türk Lirası için %8'i, aşan kısmı için %6'sı
6.600 Yeni Türk Lirasından fazlasının, 6.600 Yeni Türk Lirası için %7'si, aşan kısmı için %4'ü.
(2) Bu fıkrada yer alan ?...vergi mahsup ve iadesine tâbi tutulacak mal ve hizmet alımlarını yukarıda sayılanlarla sınırlı olmaksızın tespit etmeye...? ibaresi, Anayasa Mahkemesinin 15/7/2004 tarihli, E.:2003/33, K.:2004/101 sayılı kararıyla iptal edilmiştir.

ÖNCEKİ UYGULAMADA SİSTEM NASIL İŞLİYORDU?

Önceki uygulamada sistem mahsupa dayılarak işlemekteydi. Her memurun maaşının bazı kalemlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmaktadır. Bu kesintilere esas olan matrah verilebilecek fiş ve faturaların toplamını belirlemekteydi. Yıl sonunda toplanan fiş ve fatura miktarı, maddede belirtilen oranlarda, Şubat ayındaki memur maaşından kesilen gelir vergisinden mahsup edilmekteydi.

YENİ SİSTEM

Vergi iadesine ilişkin yapılmak istenilen düzenleme ile vergi iadesi yeni bir mahiyet kazanmış olup, asgari geçim indirimi olarak düzenlenmiştir. Bakanlar Kurulu tarafından TBMM'ye sevk edilen tasarının ilgili bölümü şu şekildedir:

"Asgarî geçim indirimi:
MADDE 32- Ücretlilerin gerçek usûlde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır.
Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için %50'si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için %10'u, ilk iki çocuk için %7,5 diğer çocuklar için %5'idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan miktarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.
İndirimin uygulamasında "çocuk" tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana ve babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış evlatları, "eş" tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.
İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve aile durumu esas alınır. Yıl içinde mükellef lehine meydana gelecek değişiklikler, bu tarihten itibaren dikkate alınır. İndirim, gelir elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı olmak üzere, çocuklar için eşlerden yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır.
Bakanlar Kurulu, ikinci fıkrada belirtilen asgarî geçim indirim tutarlarını; toplamı asgarî ücretin yıllık brüt tutarını aşmamak üzere, artırma veya kanuni oranına kadar indirmeye yetkilidir.
Asgarî geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir."

YENİ SİSTEM NASIL İŞLEYECEK?

Yeni sistemin işleyişi de önceinde olduğu gibi mahsupa dayanacaktır. Ancak önceki mahsup miktarını verilen fiş/fatura tutarı ile mükerrer 121'deki dilimler belirlerken, yeni uygulamadaki mahsup miktarını ise asgari geçim indirimi belirleyecektir.

2006 yılında brüt 531.- YTL olarak uygulanacak asgari ücret uygulanmaktadır. Buna göre, her ay peşin olmak üzere, maaştaki gelir vergisinden indirilecek tutarlar ve dolasıyla maaşa eklenecek tutarlar şu şekildedir:

Bekar memur asgari ücretin % 50 vergi dışında bırakılmaktadır.
531*%50= 265.50 * 15(minimum vergi oranı) =39.75 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli çocuksuz memurun ücretinden memur için %50+eş için %10 Toplam %60
531*%60= 318.60 * 15(minimum vergi oranı) =47.79 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli 1 çocuklu memurun ücretinden memur için %50+eş için %10+çocuk için %7.5 Toplam %67.5
531*%67.5= 358.42 * 15(minimum vergi oranı) =53.76 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli 2 çocuklu memurun ücretinden memur için %50+eş için %10+ ilk çocuk için %7.5 + ikinci çocuk için %7.5 Toplam %75
531*%75= 398,25 * 15(minimum vergi oranı) =59,73 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli 3 çocuklu memurun ücretinden memur için %50+eş için %10+ ilk çocuk için %7.5 + ikinci çocuk için %7.5 +3.çocuk için %5Toplam %80
531*%75= 424,80 * 15(minimum vergi oranı) =63,72 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli 4 çocuklu memurun ücretinden memur için %50+eş için %10+ ilk çocuk için %7.5 + ikinci çocuk için %7.5 +3.çocuk için %5+4.çocuk için %5Toplam %85
531*%75= 451,35 * 15(minimum vergi oranı) =67,70 YTL aylığa yansıyacak miktar

Evli 5 çocuklu memurun ücretinden memur için %50+eş için %10+ ilk çocuk için %7.5 + ikinci çocuk için %7.5 +3.çocuk için %5+4.çocuk için %5+5.çocuk için %5 Toplam %90
531*%75= 477,90 * 15(minimum vergi oranı) =71,68 YTL aylığa yansıyacak miktar

SİTEMİN MEMURUN LEHİNE DEĞİLDİR

Yapılan yeni düzenleme memurun statüsüne göre değişmekle birlikte, kayıp miktarı bazı statülerde daha belirgindir. Eski sistemde örneğin 8400 YTL fiş ve fatura veren bekar bir memur 516 YTL alabiliyorken yeni sistemde bu miktar bekar memur için 477 YTL'dir.

Burada en iyi husus ise asgari geçim indirimi miktarının peşin olarak maaşlardan düşülmesidir. Önceki sistemde yıla ait hak kazanımı ancak bir yıl sonra telafi edilebilmekteydi.

TESPİTLER VE ELEŞTİRİLER

- Çocuk sayısına sınırlama getirilmemekle birlikte asgari geçim haddinin yıllık tutarı ile sınırlı tutulması ve Mahsup edilecek miktarın hesaplanan vergiden fazla olması halinde iade yapılmayacağı hükümlerinin birlikte değerlendirilmesi neticesinde yıllık vergi iadesinin en fazla 531*12* %15=955.80 YTLlik bir miktara çıkabileceği değerlendirilmektedir.

- "Bir geliri olmayan eşi" ibaresi muğlak bir ibaredir. Konu net olarak ifade edilmesi daha iyi alacaktır. Bu konuda aile yardımı ödeneğinde uygulanan terimler tercih edilebilir. Zira, kira gelirinin bu kapsama dahil olup olmadığı hususu açık değildir.